سرمقاله

عواقب اجتماعی بحران اجاره‌بها و کوچ شهری ‪/‬ حجت اله اکبرآبادی

مشاهده کل سرمقاله ها

صفحات روزنامه

اخبار آنلاین

  • حضور ایرانسل در تلکام ۱۴۰۳ با شعار جریانی به سوی هوشمندی
  • آغاز طرح زمستانی «ایرانسل‌من»
  • بسته تخفیفی ایرانسل به مناسبت روز مادر و روز پدر
  • مشاهده کل اخبار آنلاین

    کد خبر: 7469  |  صفحه ۴ | فرهنگ و هنر  |  تاریخ: 28 فروردین 1402
    پرویز اذکایی مورخ و پژوهشگری که عاشق ایران بود
    مردی علامه‌خو
    زاگرس زند می‌گوید: پرویز اذکایی به لحاظ شخصیت علمی مانند نسل قدیم و کسانی چون مالک‌الشعرای بهار و تقی‌زاده شخصیت علامه‌خویی داشت و از جهات مختلف به هویت ایرانی می‌پرداخت و محدود به یک شاخه نبود.
    این استاد تاریخ و شاهنامه‌پژوه در پی درگذشت پرویز اذکایی، مورخ و پژوهشگر، در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: دکتر اذکایی هم در رشته تاریخ پژوهش‌های ارزنده‌ای داشت و هم در حوزه‌های دیگر. به خاطر تألیفات و کتاب‌هایی که دارد می‌توانیم او را ایران‌شناس و همدان‌شناس اطلاق کنیم. در کنار همدان‌شناسی و ایران‌شناسی، پژوهش‌هایی درباره ایران باستان هم داشت. او هم در حوزه نسخه‌شناسی و کتاب‌شناسی کار کرد و هم به تصحیح متون پرداخت و متونی را که ترجمه نداشت و یا ترجمه خوبی نداشت، ترجمه کرد. در حوزه‌های جغرافیایی، تاریخی، فلسفه، ادبیات، عرفان و... نیز آثار بسیاری تألیف کرده بود.
    او افزود: پرویز اذکایی به لحاظ شخصیت علمی مانند نسل قدیمی و کسانی چون ملک‌الشعرای بهار و تقی‌زاده بود و شخصیت علامه‌خویی داشت و از جهات مختلف به هویت ایرانی و تاریخ ایرانی می‌پرداخت. او محدود به یک شاخه نبود البته خیلی هم عمیق کار می‌کرد و آثارش سطحی نبود.
    زند با اشاره به تحصیلات اذکایی، ادامه داد: استاد اذکایی از این جهت که در همدان، در مدرسه آلیانس تحصیل کرده بود، از همان آغاز با زبان فرانسه آشنا شده بود. بعد در حوزه تحصیل کرده و با زبان عربی، زبان فارسی و علوم قدیم آشنا می‌شود. سپس به کار روزنامه‌نگاری می‌پردازد. با چندین مجله همکاری کرده و مقاله می‌نویسد. در سال ۱۳۴۸ برای تحصیل در رشته تاریخ و ادبیات از همدان خارج شده و به تهران می‌رود. پیش از آن‌که برای ادامه تحصیل به انگلستان برود، با بزرگان ایران‌شناسی و دانشگاه تهران آشنا شده و مبدا تشکیل و برگزارکننده چندین کنگره‌ ایران‌شناسی بود. او همچنین نماینده کنگره جهانی ابوریحان بیرونی، جشنواره جهان اسلام بود.
    این استاد دانشگاه سپس گفت: اذکایی در سال ۱۳۵۴ در بخش مطالعات شرق‌شناسی و ایران‌شناسی دانشگاه منچستر زیر نظر پروفسور بویل به صورت اختصاصی درباره جغرافیای تاریخی و بیشتر غرب ایران مطالعاتی انجام داد. زمانی که به ایران برگشت، در دانشگاه بوعلی همدان تا زمان انقلاب تدریس می‌کرد و پژوهش‌هایی را انجام می‌داد. بعد از انقلاب مانند بسیاری از استادان وقفه‌ای در کارشان ایجاد شد و بعد بیشتر با دایره‌المعارف‌ها و دانش‌نامه‌ها همکاری‌ می‌کرد. البته گاه تدریس هم می‌کرد. اما توفیق اجباری برایش بود که خانه‌نشین و کتابخانه‌نشین شده و تألیفات بسیاری انجام داد و چندین کتاب و مقالات بلند و کوتاه و مدخل‌های مختلفی در حوزه‌ تاریخ، فرهنگ، ایران‌شناسی، کتاب‌شناسی، خاندان‌شناسی، فلسفه و... نوشت. آثار مهمی درباره همدان‌ و فرهنگ همدان، اشخاص و بزرگان ایران، باباطاهر همدانی، زکریای رازی، ابوریحان بیرونی (هم درباره آثارشان تألیف و ترجم داشت و هم شخصیت و اندیشه‌شان) منتشر کرد. چند سال پیش مجموعه‌ای از مقالاتش را تدوین کرده و در پنج رسته و پنج جلد، در موقوفات افشار منتشر کرد که هر کدام ۴۰ یا ۵۰ مقاله دارند. علاقه‌مندان در حوزه‌های مشخص می‌توانند سراغ این کتاب‌ها بروند.
    او تأکید کرد: اذکایی با عشق به ایران و پشتکار علمی زیاد و کوشش‌های بسیار با همه ناهمواری‌هایی که داشت، کارنامه درخشانی از خود به جا گذاشت و الگویی برای نسل آینده است. او کتابخانه خود را با ۱۵ هزار جلد کتاب و نشریات به کتابخانه‌های عمومی اهدا کرد. خانه‌ پدری‌اش را وقف کارهای فرهنگی کرده و بنیاد فرهنگی ایجاد کرد. همچنین جایزه سالانه یا دوسالانه برای پژوهشگران ایران‌شناسی و تاریخ و همدان‌شناسی ایجاد کرد. او عمر خود و داشته‌های گذشته و آینده‌اش را وقف کارهای علمی و فرهنگی کرد.
    زاگرس زند درباره توجه ویژه اذکایی به همدان و ماندن در زادگاهش با بیان این‌که دکتر اذکایی شخصیت خاص و ویژه خود را داشت، گفت: سوای عشق و علاقه به زادگاه، اگر نگاه دکتر اذکایی به همدان معطوف بود به این دلیل بود که همدان منطقه‌ای مهم و تکه‌ای از پازل بزرگ ایران است و معتقد بود برای شناخت کل ایران، باید مناطق مختلف از گیلان و کاشان تا مناطق دیگر به صورت عمیق شناخته شوند. او فقط دید محدود به منطقه و زادگاه خود نداشت. البته ما پژوهشگران بومی را داریم که به منطقه خود توجه دارند اما به صورت علمی و عمیق کار نمی‌کنند. توجه اذکایی به زادگاه خود، با نگاه کلان ایران‌شناسی بود وگرنه او سراغ بزرگان ایرانی چون ابوریحان بیرون رفته که لزوما برای همدان نبوده و از مفاخر و بزرگان ایران و جهان هستند.
    پرویز اذکایی که بود؟
    محمود جعفری دهقی پرویز اذکایی را عالمی جامع‌الاطراف و ایرانشناسی بی‌بدیل توصیف می‌کند.
    این استاد دانشگاه تهران و رئیس انجمن علمی ایران‌شناسی در پی درگذشت پرویز اذکایی، مورخ و پژوهشگر، در نوشتاری با عنوان «پرویز اذکایی؛ عالمی جامع‌الاطراف و ایرانشناسی بی بدیل بود» یاد او را گرامی داشته است. او در این یادداشت که در اختیار ایسنا قرار داده، نوشته است: دریغا که روز عمر استاد اذکایی به شبانگاه آمد و این دانشی‌مرد بزرگ فرمان یافت از آن که غایت کار آدمی مرگ است.
    استاد پرویز اذکایی از انگشت‌شمار پژوهندگان و محققان زمان ما بود که تحصیلاتش را هم نزد عالمان دین در مدارس حوزوی همدان و هم در دانشگاه‌های سرشناس نظیر دانشگاه تهران و دانشگاه منچستر انگلستان به انجام رسانده بود. در دانشگاه منچستر از محضر پروفسور ج. ا. بویل بهره برده بود. پس از اتمام تحصیلات مدتی سردبیری مجله وحید و کارشناسی متون تاریخی دانشگاه تهران را به عهده داشت. کنگره تحقیقات سالانه دانشگاه ازجمله: کنگره جهانی ابوریحان بیرونی (تهران، ۱۳۵۲) و جشنواره جهان اسلام (لندن، ۱۳۵۴) به ابتکار او شکل گرفت. عضو هیات علمی دایرةالمعارف تشیع و دانشنامه جهان اسلام بود و در نگارش مقالات دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی نقشی مؤثر داشت. فهرست‌نویسی نسخ خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نیز به او محول شده بود.
    آثار استاد اذکایی را می‌توان بنابر دانش گسترده و علائق او به چند دسته تقسیم کرد؛ این آثار تحت عناوین موضوعات تاریخی، کتابشناسی، رجال، انساب، فلسفه و نجوم، تاریخ علم در ایران و تعدادی آثار ترجمه‌ای قابل بررسی است. آثار او در بخش رجال و تاریخ علم سرشار از نکات تازه است. صاحبنظران او را یکی از بیرونی‌شناسان تراز اول دانسته‌اند. کتاب آثار الباقیه بیرونی را همراه با مقدمه‌ای درخشان و یادداشت‌های ارزنده ترجمه کرد. اثر دیگر او در باب محمد زکریای رازی نیز به همان اندازه حاوی نکات فلسفی ارزشمند است. در تاریخ و جغرافیای تاریخی می‌توان از آثاری نظیر کتابشناسی همدان و تاریخ معاصر همدان، تاریخ عراق عجم، فرمانروایان گمنام، تاریخ‌نگاران ایران، خاندان شاهیه خوارزم و تحقیق در الفهرست ابن ندیم نام برد. در انساب بویژه باید به ماتیکان (معادل پهلوی برای “کتاب” که استاد همواره آن را به کار می‌گرفت) فهرست ما قبل الفهرست در ۲ جلد، و تبارشناسی در ایران و معاریف همدان و ماتیکان‌های متعدد دیگر اشاره کرد.
    باری اگرچه بررسی و تحلیل آثار استاد اذکایی بارها در مجامع علمی صورت گرفته و این بنده نیز افتخار سخن در مراسم بزرگداشت ایشان از سوی انجمن علمی تاریخ را به عهده داشته‌ام***، با این همه نیاز به نشست‌های مفصل‌تری دارد که امید است این مهم بار دیگر با حضور صاحبنظران جامه عمل پوشد.
    او در این مراسم عنوان کرده بود: شهر همدان دانشمندخیز است و یکی از برجسته‌ترین این دانشمندان ایران‌شناس در دوران معاصر استاد اذکایی است. وی انسانی فرهیخته و پژوهشگری جامع‌الاطراف است.
    هنگامی که سخن از ایرانشناسی می‌رود معمولا نگاه به بیرون از سرزمین خود داریم و به قول خواجه شیراز «آنچه خود داشت ز بیگانه تمنا می‌کرد» تردیدی نیست که قدردانی از ایرانشناسان غیر ایرانی که بی‌غرضانه به بررسی و توصیف فرهنگ و تمدن این دیار اهتمام نموده‌اند ضروری است اما این بدان معنا نیست که از آنچه خود بهره‌مندیم یاد نکنیم.
    استاد اذکایی همدانی عمری به معرفی تاریخ و فرهنگ و تمدن ایران پرداخته و حاصل این پژوهش ده‌ها کتاب و مقاله و مصاحبه است.
    تالیفات استاد اذکایی در زمینه تاریخ و تمدن ایران نمونه‌ای از بهترین آثار ماندگار ایرانشناسی است.