«بنزین» کلید واژه‌ای است که هر از چندگاهی جنجالی می‌شود؛ گاهی در صدر اخبار قرار می‌گیرد و گاهی هم منجر به اعتراضاتی بزرگ. طی سال‌های گذشته همواره مباحث پیرامون افزایش قیمت بنزین و تغییر شیوه و میزان سهمیه‌بندی داغ بوده است. یک دسته بر این نکته انگشت می‌گذارند که قیمت بنزین نسبت به هزینه تولید و ارائه شده در جایگاه‌ها پایین بوده و باید افزایش قیمت هر چه سریع‌تر صورت بگیرد. در سوی مقابل، بسیاری از کارشناسان حوزه انرژی و مسائل اقتصادی، بر این باور هستند که هرگونه افزایش باید محاسبه شده و برنامه‌ریزی شده باشد. به گزارش فرارو، داستان بنزین، به مساله‌ای پیچیده تبدیل شده که حفظ نرخ فعلی آن یک درد است و افزایش قیمت آن یک درد دیگر. به ویژه پس از این‌که اخیرا شایعاتی مبنی بر امکان افزایش قیمت بنزین مطرح شده نگرانی‌ها در سطح عمومی افزایش پیدا کرده است. نگرانی‌هایی بر این مبنا که اگر تصمیم بر افزایش قیمت است، روال چگونه خواهد بود؟ افزایش قیمت مرحله‌ای است یا یکباره؟ افزایش قیمت احتمالی بنزین چه پیامد‌هایی را به همراه خواهد داشت؟ آیا تکرار داستان افزایش قیمت بنزین در کشور را همانند سال ۹۸ شاهد خواهیم بود؟آن‌چه در ادامه می‌خوانید دیدگاه این کارشناسان در ارتباط با پرسش مطرح شده است.
افزایش قیمت بنزین در وضعیت کنونی، ناثواب است
محمود جام‌ساز، اقتصاددان در ابتدای اظهارات خود در ارتباط با مساله‌شدن بنزین به فرارو گفت: «سیاست‌های اقتصادی دولت نه بر استراتژی بلندمدت بلکه مبتنی بر برنامه‎های کوتاه مدتی است که به دلیل فقدان عقلانیت نظری عمدتا” نتایج غیر مطلوبی را در پی دارد. در خصوص تولید و مصرف انرژی بویژه بنزین هم استراتژی مدون مبتنی بر اصول علم اقتصاد برنامه ریزی و طراحی نشده است. مسئولین مرتب در شیپور تبلیغات‌ می‌دمند که متوسط مصرف جهانی بنزین در کشور مسرفانه و دو برابر متوسط مصرف جهانی است و چنین القاء می‌‎کنند که با افزایش بهای بنزین می‌توان مصرف را کنترل کرد، زیرا شهروندان استفاده از خودرو را کاهش خواهند داد. در این خصوص مسئله را از دو جهت پی می‌گیریم. نخست آنکه ایران یک کشور نفتی است که با احتساب ذخائر تازه کشف شده گازی چالوس ۱ و چالوس ۲ در دریای خزر مجموعا” از منظر ذخائر نفت و گاز در جهان از رتبه اول برخوردار است.
جام ساز تصریح کرد: «در حالی‌که با سرمایه گذاری‌های داخلی و خارجی و مرمت چاه‌ها می‌توان ظرفیت تولیدی را به دهه اول ۱۳۵۰ رسانید و ظرفیت تولیدی پترو پالایشگاه‌ها را هم برای پوشش مصارف داخلی و هم صادرات فرآورده‌های نفتی به جای خام فروشی افزایش داد. از جمله بنزین و‌گازوئیل را به قیمت جهانی عرضه کرد. لازم به توجه است که نفت متعلق به ملت ایران است، و من طی یک سخنرانی سال‌ها پیش در دانشگاه شیراز، مبانی تئوریک حقوق مالکیت ملت دولت را بیان کردم که در نشریه بانک و اقتصاد هم منتشر شد. در این رابطه باید عرض کنم، دولت باید هزینه‌های تولید و فراوری را محاسبه و محصولات نفتی را با افزودن سود شرکت‌های ملی نفت و گاز به مردم عرضه کند.»
این اقتصاددان در ادامه تصریح کرد: «در سطح دوم این استدلال مطرح می‌شود که، چون بنزین ارزان است مورد اسراف قرار می‌گیرد. به اعتقاد من این مسئله درست نیست، زیرا دو شرکت خودروساز دولتی که محصولات بی کیفیت خود را چند برابر قیمت آن‌هم با روش‌های انحصاری و تحمیلی به مردم واگذار می‌کنند و یکی از عوامل تشدید تورم‌اند. با ساخت خودرو‌های بی کیفیت که با حد اقل ایمنی در حوادث هر ساله جان بسیاری از هموطنان عزیز را میگیرد. در زمینه سامانه سوخت هم عامل اصلی آلودگی هوا و سوخت بیش از استاندارد جهانی هستند. بر اساس یافته‌های مرکز پژوهش‌های مجلس مصرف سوخت خودرو‌های ایرانی، ۳ برابر مصرف استاندارد جهانی است، اما مصرف سرانه بنزین در کشور دو‌برابر میانگین جهانی است. یعنی هر ایرانی با وجود آن که مصرف سوخت خودروی وی ۳ برابر یک خودروی خارجی است، اما دوبرابر مصرف می‌کند؛ لذا چنانچه خودروی ایرانی به جای ۱۰ تا ۱۲ لیتر در کیلومتر فقط ۴ لیتر مصرف کند، مقدار مصرف بنزین که بنا بر گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس ۹۵ صدم لیتر و مصرف گازوئیل ۸۸ صدم لیتر برای هر نفر است به کمتر از یک سوم تقلیل می‌یابد.»
وی افزود: «در سطحی دیگر باید توجه داشت برخی قیاس‌ها را در موضوع مصرف بنزین و مسافت‌ها در قیاس با نرم استاندارد جهانی مطرح می‌کنند. از این بستر هم قیمت جهانی بنزین را به میان می‌کشند که با واقعیات انطباق ندارد. همه این اقدامات همانطور که عرض کردم به این منظور است که به مردم تلقین کنند که مصارف خیلی بالا است و باید با سیاست‌های قیمتی کنترل شود.»
این اقتصاددان در ادامه تصریح کرد. «مردم به بهای بنزین نسبت به سایر کالا‌ها حساس‌ترند، زیرا با افزایش قیمت آن حمل و نقل کالا‌ها گران و همچنین هزینه تردد و‌جابجائی مسافران افزایش می‌یابد که آثار آن بر افزایش سطح عمومی قیمت‌ها بسیار زود هنگام است. این حساسیت منطقی است در قبل از انقلاب اسلامی هم بهای بنزین از ۶ ریال به ۱۰ ریال در هر لیتر افزایش یافت، اما در پی اعتراضات و‌نا آرامی‌های مردمی بلافاصله به قیمت سابق باز گشت. به‌ هر حال اکنون که تورم کالا‌های اساسی به ویژه سبد معیشت زندگی اکثریت جامعه را به خطر افکنده و معیار خط فقر را باید در تحلیل‌ها جایگزین خط گرسنگی نمود. هر گونه تفکری در مورد افزایش بهای بنزین نا ثواب است و اجرائی کردن آن در چنین زمانی که جامعه از فقر و تبعیض ملتهب است، عواقب بسیار خطرناک‌تر از آبان ۹۸ را در پی خواهد داشت.»
افزایش همزمان قیمت خودرو و بنزین فاقد منطق اقتصادی
مسعود دانشمند اقتصاددان و عضو اتاق بازرگانی در پاسخ به پرسش فرارو گفت: «خودرو‌های زیادی در سال تولید می‌شود و باید بنزین آن‌ها نیز تامین شود؛ در نتیجه مصرف بنزین افزایش پیدا می‌کند. با این وجود در مقطع کنونی شاهد هستیم دولت در تصمیمی بحث‌برانگیز اراده می‌کند، زمینه را برای کاهش مصرف بنزین فراهم و نرخ آن را بالاتر به مردم عرضه کند.»
وی افزود: «ما باید روش خود را در این زمینه تغییر بدهیم. زمانی که دولت به شهروندان اتومبیل عرضه می‌کند، خود باید بنزین آن را تامین کند. برای حل این مساله می‌توانند عوارض خودرو را اخذ کنند و بدون نیاز به عوارض گمرکی اجازه ورود خودرو را به کشور صادر کنند. تنها در این صورت است که افزایش قیمت بنزین منطقی خواهد بود.»
افزایش قیمت بنزین، همراه با شوک اقتصادی خواهد بود
کامران ندری اقتصاددان و استاد دانشگاه نیز در خصوص مساله شدن بنزین عنوان کرد: «این موضوع فقط در مورد بنزین صدق نمی‌کند بلکه می‌توان آن را به تمامی نرخ‌هایی که دولت سرکوب می‌کند، تعمیم داد. این معضل در ارز و نرخ بهره نیز وجود دارد. علت این است که دولت قصد دارد از طریق کنترل قیمت برنامه حمایتی خود را انجام دهد. قیمت حامل‌های انرژی بر روی همه کالا‌ها تاثیر می‌گذارد، زیرا هر کالایی حمل و نقل دارد.»
وی افزود: «گران شدن بنزین یک شوک اقتصادی را به وجود می‌آورد و هرچه قیمت بنزین بیشتر باشد این شوک نیز به مراتب بیشتر خواهد بود. در واقع مشکل این است که دولت برای حمایت از مصرف کننده‌ها به کنترل قیمت رو می‌آورد. دولت برای کنترل قیمت باید از کالا‌های مهم همچون حامل‌های انرژی، ارز و نرخ بهره شروع کند. بعد از گذشت زمان متوجه می‌شود که نمی‌توانند این روش را ادامه دهد و به یک باره قیمت کالا‌های مهم را به شدت افزایش می‌دهد. شوک اقتصادی این گونه به وجود می‌آید و به مصرف کننده و تولید کننده اثر منفی وارد می‌کند. برای حل این مساله باید دولت در بلند مدت برنامه حمایتی خود را از کنترل قیمت به پرداخت یارانه تغییر دهد و فقط به اقشار آسیب دیده تعلق بگیرد.»
این استاد دانشگاه در ادامه بیان کرد: «دولت باید روش سرکوب قیمت کنار بگذارد و از روش تدریجی تعدیل قیمت استفاده کند. ما سال‌های گذشته شاهد تبعات این روش بودیم. این تعدیل قیمت باید در چندین فاز و به شکل علمی انجام شود.»
بنزین باید به صورت عادت و تدریجی گران شود
حسن مرادی، کارشناس حوزه انرژی در پاسخ به پرسش فرارو در باب چرایی مساله شدن مداوم و چند باره بنزین به خبرنگار فرارو گفت: «بنزین در جهان یک کالای استراتژیک است. بنزین برای مردم یک نیاز روزانه است. کشور ما هم باید از این الگوی جهانی پیروی کند. ما به دلیل استفاده از ناوگان حمل و نقل کهنه، در سرانه مصرف بنزین یکی از کشور‌های پر مصرف هستیم.» وی ادامه داد: «عملکرد پالایشگاه‌های ما نسبت به پالایشگاه‌های روز دنیا بسیار ضعیف است. وابستگی دولت به بودجه بنزین زیاد است؛ به همین خاطر باید نگاهی ویژه نسبت به آن داشته باشد. اگر ما بخواهیم از نظر اقتصادی زیان نبینیم، بایستی بنزین را به صورت عادت گران کنیم. در مجلس ششم طرحی با عنوان گران شدن سالانه بنزین تصویب شد، اما مجلس هفتم با طرح تصویب قیمت‌ها آن را منتفی کرد. بزرگترین ضربه به اقتصاد با این طرح وارد شد.»