کد خبر: 8404 | صفحه ۴ | فرهنگ و هنر | تاریخ: 14 اردیبهشت 1402
برای محمد حقوقی
مردی که انجمنهای ادبی را بههم زد
او که در آن زمان، تازه با شعر نیمایی آشنا شده بوده، وقتی به اصفهان برمیگردد، در چند انجمن ادبی شرکت میکند و چون میبیند که جوانان مجبور میشوند از روی سرمشق غزلهای سعدی یا حافظ شعر بسازند، تصمیم میگیرد که این انجمنها را بههم زند.
به گزارش ایسنا، محمد حقوقی ۱۳ اردیبهشتماه سال ۱۳۱۶ در «پای قلعه طبرک» یکی از قدیمیترین محلات اصفهان به دنیا آمد. دوره ابتدایی و متوسطه را در همین شهر و دروه دانشجویی را در تهران در رشته ادبیات فارسی دانشسرای عالی گذراند.
نخستین شعرهایش را از سالهای ۳۰ تا ۳۵ در روزنامهها و سالنامههای محلی در قالبهای کهن و از سال ۳۶ تا ۴۰ در هفتهنامه «فردوسی» و ماهنامه «پیام نوین» در قالبهای چارپاره و نیمایی به چاپ رساند.
او فعالیت ادبیاش را از سال ۱۳۴۰ زمانی که از دانشسرای عالی تهران در رشته ادبیات فارسی فارغالتحصیل شد و به اصفهان بازگشت، آغاز کرد. او که در آن زمان، تازه با شعر نیمایی آشنا شده بوده، وقتی به اصفهان برمیگردد، در چند انجمن ادبی شرکت میکند و چون میبیند که جوانان مجبور میشوند از روی سرمشق غزلهای سعدی یا حافظ شعر بسازند، تصمیم میگیرد که این انجمنها را بههم زند. بعدها هوشنگ گلشیری هم به او میپیوندد و همین آشنایی سبب میشود که حقوقی و گلشیری همراه با جلیل دوستخواه، محمد کلباسی، احمد گلشیری و فریدون مختاریان، خود جلسهای هفتگی ترتیب دهند و با جذب جوانان، به طرح ادبیات و مسائل روز بپردازند. این جلسهها تشکیل میشود و با پیوستن امیرحسین افراسیابی، اورنگ خضرایی، روشن رامی، مجید نفیسی، محمدرضا شیروانی، رضا فرخفال، یونس تراکمه، هرمز شهدادی، منصور کوشان، ایرج ضیایی، و آمدن ابوالحسن نجفی از فرانسه و نیز پیوستن احمد میرعلایی و ضیاء موحد و درنهایت، همکاری همه اینان با هم، به چاپ مجلهای میانجامد که به «جنگ اصفهان» معروف میشود و نخستین شماره آن در سال ۱۳۴۳ انتشار مییابد.
در واقع از شماره سوم با فرستادن شعر و داستان و مقاله مشاهیر اهل قلم، کسانی چون مهدی اخوان ثالث، احمد شاملو، م. آزاد، منوچهر آتشی، یدالله رویایی، محمدعلی سپانلو، بهرام صادقی، تقی مدرسی، مصطفی رحیمی، پرویز مهاجر، مهشید امیرشاهی، میهن بهرامی، احمدرضا احمدی، صفدر تقیزاده، محمدعلی صفریان، سیروس طاهباز، رضا سیدحسینی و… کم کم «جنگ اصفهان» جای درخور خود را در میان مجلهها و ماهنامههای ادبی و هنری پیدا میکند و تا ۱۱ شماره آن چاپ میشود. اما جلسههای «جنگ» با آمدن حقوقی به تهران و رفتن نجفی به فرانکلین در سال ۱۳۴۹ و آمدن چند سال بعد گلشیری، دیگر تقریبا از رسمیت میافتد. او به تهران که میآید، به همان شغل قدیمیاش، یعنی معلمی، میپردازد و تا سالها پیشهاش میشود.
اما محمد حقوقی با نوشتن مقاله «کی مرده، کی بجاست» در سال ۱۳۴۵ بود که در میان اهل شعر شهرت یافت. او در این مقاله به وضع شعر ایران پرداخت و با تقسیمبندی شعرها به اشعار دورهای، اشعار گمراه، اشعار مغشوش و اشعار پیشرفته، حد هر یک از شاعران مشهور تا آن زمان را بازشناساند و در نهایت شعرهای پیشرفته ایران را تنها در آثار هفت شاعر از پیروان نیما دید: احمد شاملو، مهدی اخوان ثالث، فروغ فرخزاد، م. آزاد، منوچهر آتشی، سهراب سپهری و یدالله رؤیایی که به گفته خودش، اینان شاعرانی هستند که شعرشان هنوز نیز شعر مطرح ماست.
او پیش از سفر به تهران در کنار «جنگ اصفهان» جز مقالهها و نقدهایی که نوشت، تنها دو مجموعه شعر منتشر کرد: «زوایا و مدارات» و «فصلهای زمستانی» و در واقع پس از ورود به تهران بود که به درخواست مؤسسه فرانکلین، کتاب «شعر نو، از آغاز تا امروز» و به پیشنهاد سازمان کتابهای درسی، کتاب «ادبیات معاصر ایران» را به رشته تحریر درآورد و تا سال ۱۳۵۷ جز کتاب «چهرههای شعر امروز»، سه مجموعه شعر نیز با نامهای «شرقیها»، «گریزهای ناگریز» و «با شب، با زخم، با گرگ» را انتشار داد.
حقوقی تا پایان دهه ۶۰ تنها دو کتاب دیگر منتشر کرد: «خروس هزاربال» را همراه با بخشی از شعرهای «برنی» و نیز کتاب «شعر و شاعران» را که گردآوردهای از مقالهها و نقدهای او بود.
پرونده زندگی این شاعر و منتقد ادبی که سالها شعر گفته و در نقد و شناساندن شعر معاصر ایران قلم زده بود، هشتم تیرماه سال ۸۸ در سن ۷۲سالگی بسته شد.