معاون پژوهشی دانشگاه تهران از بدهی ۶۰ میلیاردی دانشگاه تهران به پایگاه‌های علمی بین المللی و قطع دسترسی دانشجویان ارشد و دکتری به این سایت‌ها خبر داد. مهدی فکور با اشاره به بدهی میلیاردی دانشگاه تهران به سایت‌ها و بانک‌های اطلاعاتی و قطع دسترسی پژوهشگران و دانشجویان تحصیلات تکمیلی به برخی پایگاه‌های علمی دنیا، اظهار کرد: با توجه به افزایش نرخ ارز در ماه‌های اخیر، مجموع بدهی‌های دانشگاه تهران از سال ۹۷ تاکنون به ۶۰ میلیارد تومان رسیده است.
به گزارش مهر؛ معاون پژوهشی دانشگاه تهران با بیان این مطلب که به دلیل بدهی ها، برخی از این سایت‌ها برای پژوهشگران بسته شده و قابلیت دسترسی به آن‌ها وجود ندارد، گفت: البته هزینه دسترسی به یک سری بانک‌های اطلاعاتی که مبلغ بدهی به آنها، پایین‌تر است را پرداخت کرده ایم.فکور در ادامه خاطرنشان کرد: با توجه به شعار اصلی دانشگاه تهران در راستای حمایت از پژوهشی‌های علوم انسانی و علوم اجتماعی و رفتاری و همچنین با توجه به اینکه دسترسی به مقالات در این حوزه‌ها سخت‌تر است، به صورت محدود یک سری از سایت‌های اطلاعاتی بین المللی در این حوزه باز شده و اقدام به پرداخت مبالغ بدهی‌های آن‌ها کرده‌ایم.
این مقام مسئول دانشگاه تهران افزود:، اما پرداخت بدهی به بانک‌های اطلاعاتی در سایر حوزه‌ها مثل الزیور که یکی از بزرگترین ناشرین مطبوعات پزشکی و علمی جهان بوده و همچنین اشپرینگر ناشر کتاب‌های الکترونیکی و مجلات مروری علمی و فنی و پزشکی از عهده دانشگاه‌ها به صورت مستقل و فردی خارج است.وی ضمن اشاره به اینکه در همین رابطه وزارت علوم خوشبختانه پیش قدم شده تا بتواند بدهی‌ها را پرداخت کند، بیان کرد: امیدواریم طی ۳ ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۲ تسویه حساب‌ها صورت گیرد و پژوهشگران ما بتوانند مجددا به پایگاه‌های اطلاعاتی متصل شوند.
پیش از این مدیر کل سابق دفتر حمایت و پشتیبانی امور پژوهشی وزارت علوم در گفت‌وگو با مهر، با اشاره به اینکه بدهی دانشگاه‌ها به پایگاه‌های علمی از دولت نهم و با شروع نوسانات ارز آغاز شد و در حال حاضر هم این بدهی‌ها انباشته شده است، گفته بود: مشکل اساسی این است که به دلیل تحریم امکان جا به جایی پول در بازه‌های زمانی مختلف وجود نداشته است.
دانشجویان در تنگنای بدهی و مهاجرت
مساله بدهی سنگین دانشگاه های ایران به پایگاه های علمی دنیا در حالی مطرح می شود که مساله مهاجرت دانشجویان نیز ابعاد گسترده تری به خود گرفته است.
رصدخانه هر سال سالنامه‌ای مهاجرتی را منتشر می‌کند که در آخرین آن، مربوط به اواخر سال ۱۴۰۱، آمار و تحلیل‌های نگران کننده‌ای پیش روی جامعه قرار داد. یکی از آن‌ها را با هم مرور کنیم: «در سال ۲۰۰۰ تنها ۱۷ هزار دانشجو از ایران مهاجرت می‌کردند، اما این میزان در سال ۲۰۲۰ به بیش از ۶۶ هزار دانشجو رسیده است. به بیان دیگر، طی ۲۰ سال اخیر با رشد ۷۵ درصدی در مهاجرت دانشجو مواجه بوده‌ایم.»
صدور سالانه ۸۶ هزار روادید غیرگردشگری برای ایرانیان مرور آخرین آمار‌ها و تحلیل‌ها ما را با آمار ناراحت کننده‌ای مواجه می‌کند: از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۱ در اروپا و آمریکا سالانه حدود ۸۶ هزار روادید یا اجازه اقامت غیرگردشگری برای ایرانیان صادر شده است. افزایش ۴ برابری مهاجرت دانشجویان طی ۱۰ سال این آمار به طور مشخص درباره مهاجرت دانشجویان هم غم‌انگیز است: طی سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ تعداد دانشجوفرستی ایران ۴ برابر شده است. در سال ۲۰۱۰ رتبه جهانی مهاجرفرستی ایران ۱۴ بوده که در سال ۲۰۲۰، این رتبه به ۱۷ افزایش یافته است که مشکلات اقتصادی و ناتوانی در تامین هزینه‌های مهاجرت، دلایل کاهش مهاجرت بیان شده است.
۲ هزار روادید تاسیس استارتاپ و کارآفرینی طی ۴ سال در کنار تمامی آمار‌های مهاجرت، یک مورد آن قطعا بر غصه هایمان می‌افزاید؛ آن هم دریافت روادید تاسیس استارتاپ، کارآفرینی، سرمایه گذاری یا خود اشتغالی در دو حوزه کانادا و بریتانیا طی سال‌های ۲۰۱۹ تا نیمه ۲۰۲۲ است.
این آمار یعنی پول، سرمایه و ایده استارتاپی در کشورمان وجود داشته، اما جذابیت آن طرف آب برای کار بیشتر بوده است. با یک حساب سرانگشتی و بررسی میزان مبالغ موردنیاز سرمایه گذاری در این کشور‌ها می‌توان ارقام فاجعه آمیز خروج سرمایه از کشور را استخراج کرد؛ اعداد و ارقامی که احتمالا سرمان موقع شنیدن آن سوت می‌کشد. اما عقل می‌گوید، ضرر و خسران این اعداد و ارقام حتی به اندازه سر سوزنی از ارزش و اندازه خروج سرمایه‌های انسانی کشور نیست.
ماجرای بدهی ها از کجا شروع شد؟
اما ماجرای بدهی دانشگاه‌های ایران به پایگاه‌های علمی دنیا بنا بر گزارش فراز ، به ابتدای دولت نهم باز می‌گردد. نوسانات ارز، آغاز چالش‌های جدی کشور در زمینه پرداخت‌ به پایگاه‌های علمی دنیا بود. رفته رفته انباشت بدهی، سبب‌ساز قطع ارتباط بسیاری از این پایگاه‌های بین‌المللی دنیا با دانشگاه‌های کشور شد. دلیل هم مشخص بود. دانشگاه‌های ایران و این بانک‌های علمی طبق قانون، قراردادی بر پایه دلار می‌نوشتند که طبیعتا بودجه ریالی با هزینه‌های دلاری آن‌ هم با افزایش نوسانات ارز و کاهش ارزش دلار همخوانی نداشت!
به گزارش فراز، بدهی «۶۰ میلیاردی» دانشگاه تهران، (بخوانید بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین دانشگاه مدرن کشور)، باعث قطع دسترسی دانشجویان به پایگاه‌های علمی و بین‌المللی شده است. دانشگاه‎‌ها با این هدف که دانشجویان و اساتیدشان بتوانند کتب، نشریه‌ها، مقالات و به طورکلی پایگاه‌های علمی دنیا دسترسی داشته باشند، به این پایگاه‌های علمی ارقامی را پرداخت می‌کنند. طبیعتا با قطع این پرداخت، دسترسی به این منابع هم قطع خواهد شد. هرچند مهدی فکوری، معاون پژوهشی دانشگاه تهران به خبرگزاری «مهر» گفته که این بدهی از سال ۹۷ انباشته شده و افزایش نرخ در ماه‌های اخیر، این مبلغ را به ۶۰ میلیارد تومان رسانده است با این حال شعارهای چون «پیشرفت‌های شگرف علمی» با انفعال در تأمین حدود ۱ میلیون دلار بدهی، تضاد قابل توجهی دارد.
۷۰۰ میلیارد تومان بدهی به پایگاه‌های علمی دنیا
نام این پایگاه‌های علمی مسدود شده بر دانشجویان اعلام نشده. حتی نام پایگاه‌هایی که به گواه این مقام دانشگاهی، «مبلغ بدهی به آن‌ها پایین‌تر بود و پرداخت شد»، نیز مشخص نشده است. حال آنکه قفل استفاده پژوهشگران و دانشجویان از پایگاه‌های علمی به دلیل بدهی پیشتر هم حاشیه‌ساز شده بود.
ماجرا به ابتدای دولت نهم باز می‌گردد. نوسانات ارز، آغاز چالش‌های جدی کشور در زمینه پرداخت‌ به پایگاه‌های علمی دنیا بود. رفته رفته انباشت بدهی، سبب‌ساز قطع ارتباط بسیاری از این پایگاه‌های بین‌المللی دنیا با دانشگاه‌های کشور شد. دلیل هم مشخص بود. دانشگاه‌های ایران و این بانک‌های علمی طبق قانون، قراردادی بر پایه دلار می‌نوشتند که طبیعتا بودجه ریالی با هزینه‌های دلاری آن‌ هم با افزایش نوسانات ارز و کاهش ارزش دلار همخوانی نداشت! مسئله‌ای که رفته رفته دسترسی دانشجویان بسیاری از دانشگاه‌ها از جمله دانشگاه‌ صنعتی امیرکبیر، اصفهان و شیراز را نیز برای دسترسی به این بانک‌های اطلاعاتی و علمی با چالش‌های جدی مواجه کرد.
یکی از این بدهی‌های حاشیه‌ساز، بدهی ۴۵ میلیارد تومانی دانشگاه «تربیت مدرس» به پایگاه‌های علمی دنیا و قطع ارتباط دانشجویان با این بانک‌های اطلاعاتی، در سال ۱۴۰۰ بود‌. هرچند به گفته محمد خجسته، مشاور رئیس دانشگاه تربیت مدرس، این رقم در سال جاری پرداخت شد. با این حال در همان روزها که بحث بدهی دانشگاه تربیت مدرس داغ بود، خبرگزاری فارس به نقل از رئیس این دانشگاه در گزارشی به بدهی ۷۰۰ میلیارد تومانی دانشگاه‌های وزارت علوم به پایگاه‌های علمی دنیا اشاره کرد. رقمی که با توجه به کمبود بودجه‌های دانشگاهی و پژوهشی کشور، مرتفع شدن آن بعید به نظر می‌رسد.
کمبود بودجه، بحران همیشه جاری
به گزارش فراز، ماجرای کاهش‌ بودجه‌های پژوهشی و دانشگاهی در کشور، مساله تازه‌ای نیست. در سال جاری، محمدعلی زلفی گل، وزیر علوم در راستای پرداخت این بدهی‌ها در مصاحبه با ایسکانیوز گفت که امیدواریم سازمان برنامه و بودجه کشور اعتبار و بودجه‌ای جداگانه را برای پرداخت این بدهی و حل مشکل در اختیار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری قرار دهد. نکته قابل توجه در اظهارات وزیر این است که ظاهرا در بودجه سال جاری، برای پرداخت این بدهی‌ها، منابعی وجود ندارد!
نکته مهم دیگر این است که همان بودجه درنظر گرفته شده برای دانشگاه‌ها نیز در طول سال به طور کامل تخصیص نمی‌شود و اگر شود نیز اولویت‌ها در آن متفاوت است. بین بودجه ۱۰ دانشگاه بزرگ پایتخت، دانشگاه تهران با حدود ۳ هزار و ۳۱۰ میلیارد تومان برای چهارمین سال پیاپی بیشترین بودجه را به خود اختصاص داده است.
پیشتر روزنامه فرهیختگان در مصاحبه با علی خطیبی، معاون مالی اداری وزارت علوم نوشت: «۹۴ درصد از کل بودجه دانشگاه‌ها سهم حقوق و دستمزد است، ۳ درصد هزینه‌ها پژوهشی و اعتباری است که صرف پژوهش می‌شود، ۲ درصد نیز هزینه‌های دانشجویی است.»
۳ درصد از ۳ هزار میلیارد تومان برای پرداخت بدهی ۶۰ میلیاردی و سایر هزینه‌های پژوهشی دانشجویان ظاهرا کافی نیست.
نکته مهم اینجاست که قطع ارتباط دانشجویان مقاطع فوق لیسانس و دکترا به پایگاه‌های علمی دنیا، که در واقع منابع بسیاری از مقالات، پژوهش‌ها و آمارهایشان را تشکیل می‌دهد، مترادف با ناقص و ناتمام ماندن این پژوهش‌ها خواهد بود. مترداف با ضربه‌ای مهلک که بر مقوله پژوهش در دانشگاه‌ها وارد خواهد آمد.
روندی که دور مهاجرت دانشجویان و افراد تحصیل‌کرده را پرسرعت خواهد کرد؛ همان مغزها که با یک چمدان آبادانی، هجرت می‌کنند.