پیشنهاد‌های جایگزین بسیاری در سال‌های اخیر توسط کارشناسان ارایه شده که به نظر می‌رسد اصرار بر تداوم سربازی اجباری، تمام مسیرهای منتهی به در نظر گرفتن چنین پیشنهادهایی را به کلی مسدود کرده است. پرسش این است: چند جانِ جوان دیگر باید ستانده شود تا مسوولان به ناکارآمدی قانون سربازی اجباری پی ببرند؟ به گزارش باشگاه خبرنگاران ، از زمان پهلوی اول که سربازی اجباری در کشور تبدیل به قانون شد تا به امروز خدمت مقدس سربازی به شکل کلاسیک آن اجرا شده است. در سال‌های گذشته طرح‌هایی برای تحول در خدمت سربازی مطرح شده، اما سربازان وظیفه کماکان به صورت اجباری لباس نظامی بر تن می‌کنند.
آموزش مهارت‌های مختلف به سربازان، فروش سربازی و اقدامات صورت گرفته در زمینه سربازی مشمولان خارج از کشور از جمله اقدامات صورت گرفته در سال‌های اخیر برای سربازان بوده، اما این موارد امری نیست که بتواند تخصصی شدن سربازی را در پی داشته باشد به همین دلیل رهبر انقلاب بر ضرورت بازنگری در خدمت سربازی تاکید کرده‌اند.
به گزارش کارزار ، یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های پسران ایران، 96‌ساله شده است؛ رفتن به سربازی. بر‌اساس آمار غیر‌رسمی حدود یک‌میلیون‌و 400 هزار نفر در‌حال گذراندن دوره سربازی هستند که رقم کمی محسوب نمی‌شود. اما داستان سربازی از کجا وارد زندگی پسران ما شد. سال 1303 بود که رضاخان لایحه «خدمت اجباری نظام وظیفه» را که 36 ماده بود، به مجلس چهارم شورای ملی تقدیم و یک سال بعد نیز مجلس در شانزدهم خرداد آن را تصویب کرد و این‌گونه بود که مردان بالای 18 سال ایرانی مکلف شدند دو سال سرباز نظام باشند که به «اجباری» معروف شد. از همان روزها «ترک خانواده»، «گذران دوره‌های سخت آموزش» و «دوری از محل زندگی» از مکافات‌های دوره سربازی بود تا اینکه در سال 59، جنگ ایران و عراق پیش آمد و جنگ با دشمن نیز به آن اضافه شد و «فرار» از سربازی و میدان جنگ که از متداول‌ترین اتفاقات دوره جنگ بود، به دغدغه‌های خدمت سربازی اضافه شد.
قانونی که دو بار خم شد
البته وضع به این صورت نماند و با قبول قطع‌نامه 598 سازمان ملل در سال 1367 و صلح دو کشور، مسئولان را به صرافت انداخت تا قوانین جدیدی برای خدمت سربازی وضع کنند. آذر سال 1377، قانون «خرید خدمت» اجرا شد و مشمولان اجازه پیدا کردند با پرداخت مبلغی از سربازی در زمان صلح معاف شوند. همای اقبال بر روی شانه حدود 350 هزار پسری که وضع مالی بهتری داشتند و مشمول این قانون می‌شدند، نشست و آنها از دو سال سربازی معاف شدند و تاکنون نیز جنگی نشده تا فراخوانده شوند.
قانون خرید خدمت اما دوام نداشت و حذف شد تا اینکه دولت حسن روحانی قصد کرد تا به مشمولانی که بیش از پنج سال غیبت داشتند، اجازه دهد تا با پرداخت جریمه نقدی، کارت پایان خدمت دریافت کنند. در نهایت با مخالفت ستاد کل نیروهای مسلح و تصویب مجلس این امکان برای مشمولانی که هشت سال از فرارشان می‌گذشت، فراهم شد تا بتوانند بر‌اساس میزان تحصیلات و پرداخت جریمه 10 تا 50 میلیون تومانی از سد بزرگ خدمت سربازی عبور کنند؛ هر‌چند این مورد نیز فعلا از قانون بودجه کشور حذف شده است
5 سرباز مرزبان که جان دادند برای وطن
اما آن چه بار دیگر ماجرای سربازی را به صدر اخبار آورد و منجر به بروز بحث های تازه برای بازنگری در قانون شد مساله شهادت 5 مرزبان ایرانی بود.
به گزارش فراز ، شامگاه شنبه، ۳۰ اردیبهشت‌ماه، ۵ مرزبان در دفاع از مرزهای کشور در سراوان، به دست تروریست‌ها به شهادت رسیدند. دو تن از آن‌ها، گروهبان یکم و ۳ شهید دیگر سرباز وظیفه بودند. این حادثه، مساله سربازی اجباری را بار دیگر بر سر زبان‌ها انداخته است. مساله‌ای که با وجود حدود ۴۰۰هزار سرباز وظیفه در بخش‌های مختلف و ۳ میلیون نفر مشمول غایب، از اهمیت ویژه‌ای در مسایل روز کشور برخوردار است.
مجلس پنجم شواری ملی، در سال ۱۳۰۴، قانون سربازی اجباری را با منظور شناسایی و اعزام همه‌ی افراد بالای ۲۱ سال به خدمت اجباری تصویب شد. این قانون، یکی از مهم‌ترین تصمیم‌های رضا شاه بود که در هماهنگی با کشورهای دیگر جهان و با اهداف سیاسی و اجتماعی اتخاذ شد. مردانی متعلق به طبقات اجتماعی گوناگون و برخاسته از گروه‌های اجتماعی موجود در مناطق مختف ایران، با هدفی مشترک به صورت اجباری کنار یکدیگر قرار داده شدند؛ گامی مهم در راستای تحکیم وحدت ملی و در تکمیل پروژه‌‌ی مدرنیسم در کشور.
با گذر زمان اما سربازی اجباری دیگر با دلایل اولیه‌اش توجیه‌پذیر نبود. عواملی مثل توسعه نظام آموزشی، تاسیس دانشگاه‌ها و احداث راه‌آهن، به طور پیش‌فرض، به افزایش سطح سواد و گسترش ارتباطات اجتماعی منجر شده بود و نهادهای ذکرشده، محل مناسب‌تری برای تقابل دیدگاه‌ها و آشنایی با فرهنگ‌ها بود و خدمت وظیفه اجباری هیچ توجیه دیگری به جز دلایل نظامی نداشت. این قانون تا مدت‌ها تغییر چندانی نکرد تا این که در سال ۶۳ و با تاکید بر شرایط جنگی کشور، قانون سربازی اجباری با اعمال تغییراتی، بار دیگر در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید.
خدمت مقدس یا اجباری برای جوانان
از آن زمان تا امروز، طرح‌هایی برای ایجاد تغییر یا تحول در این قانون مطرح شده اما از سوی دیگر استمرار سربازی اجباری نیز بارها توسط مسوولان و مقامات کشور با عناوین مختلفی توجیه شده است. آنچه روشن است اما این است که سربازی اجباری، دست‌کم در سال‌های گذشته، در ظاهر با عناوینی مثل «خدمت مقدس» و «خدمت وظیفه عمومی» اجرا شده اما در عمل، چیزی به جز به‌کارگیری اجباری نیروی کار ارزان در بخش‌های دولتی و نظامی نبوده است. با این حال، استقبال عمومی مشمولان سربازی اجباری از این قانون، در سال‌های اخیر  به شدت کاهش یافته و همین، حاکی از بحران جاری است.
در سال ۹۵، همشهری‌ آنلاین به نقل از سازمان وظیفه عمومی اعلام کرد که سالانه حدود ۸۰۰هزار مشمول به خدمت سربازی اعزام می‌شوند. تعداد افرادی که مشغول به گذارندن دوره سربازی بودند در آن سال حدود یک میلیون و ۴۰۰هزار نفر بود. به گفته سعید منتظرالمهدی، سخنگوی فراجا، تعداد اعزام‌شده‌های به سربازی اجباری در سال ۱۴۰۱، حدود ۳۱۷هزار نفر بود که نشان از کاهش ۶۰درصدی در بازه زمانی ۶ ساله است. طبیعی است که با کاهش جمعیت جوان کشور، تعداد اعزامی‌های به خدمت اجباری نیز کاهش یابد اما وجود بیش از ۳ میلیون نفر مشمول غایب، کفه‌ی بی‌رغبتی مشمولان برای تن‌دادن به این قانون اجباری را سنگین‌تر می‌کند.
لغو در زمان صلح
به گزارش فراز، فرانسه یکی از مبدعین سربازی اجباری در جهان است. قانون جردن در سال ۱۷۹۸ چنین تنظیم شد: «هر فرانسوی سرباز است و خود را ملزم به دفاع از ملت می‌داند». همین قانون، ارتش بزرگ ناپلئون را بسیج کرد و سربازی اجباری را در این کشور پایه گذاشت. در سال ۱۹۹۶ میلادی اما فرانسه،‌قانون خدمت اجباری در زمان صلح را لغو کرد و خدمت حرفه‌ای، جایگزین رویه پیشین شد.
قوانین سربازی اجباری در کشورهای مختلف، گام مهمی در فرایند دولت-ملت سازی بودند. فرانسه و آلمان از مبدعین این قانون در تاریخند که به اقتضای زمان متوجه ناکارآمدی این قانون در جوامع مدرن شده و سربازی داوطلبانه و حرفه‌ای را جایگزین قوانین گذشته‌شان کردند. در ایران اما، هیچ مقام و مسوولی، زیر بار انتقادهای کارشناسان نرفته و حتی نارضایتی گسترده مشمولانی که این قانون را «ناعادلانه» می‌دانند نیز نتوانسته رضایت سیاست‌گذران را برای ایجاد تغییر آن جلب کند. البته در سال‌های اخیر صحبت‌ها زیادی در این باره شده و مجلس نیز بارها به موضع مخالف، به آن ورود کرده است. برای مثال، در اسفندماه سال گذشته، یک نماینده کمیسیون امنیت ملی مجلس یازدهم، از طرح تجدیدنظر و اصلاح در قانون سربازی اجباری و تبدیل آن به سربازی حرفه‌ای خبر داد. با این حال تا امروز جزییاتی از روند پیشرفت این طرح در مجلس منتشر نشده است.
 بحران در پادگان ها
عصاره مواضع اصلی تصمیم‌گیران کشور را اما شاید بتوان در اظهارات سخنگوی ستاد کل نیروهای مسلح در سال ۱۴۰۰ پیدا کرد. در فروردین‌ماه ۱۴۰۰، «ابوالفضل شکارچی»، سخنگوی ارشد ستاد کل نیروهای مسلح، با اشاره به وعده‌های نامزدهای انتخاباتی پیرامون «لغو سربازی اجباری»، این وعده‌ها را «غیرقابل تحقق» و عامل «آسیب به امنیت کشور» خواند. «دفاع از امنیت مرزها و حضور در مواقع بحران»، به عنوان مهم‌ترین کارکرد سربازان وظیفه  در سخنان سخنگوی نیروهای مسلح دیده می‌شد. اما می‌توان حدس زد که تعداد سربازان حاضر در مرزهای کشور، بسیار کمتر از سربازان وظیفه به کار گرفته شده در ادارات، نهادها، سازمان‌ها و بخش‌های دولتی، نظامی و انتظامی است و یک فراخوان برای جذب سرباز حرفه‌ای با حقوق کافی، می‌تواند نیاز دفاعی را در مرزهای کشور تامین کند.
با این حال اما، تعداد تلفات جانی سربازان اجباری ناشی از منازعات مرزی، حوادث جاده‌ای، خودکشی‌های پادگانی و ... که در طول سال‌های اخیر اتفاق افتاده، شاید زنگ خطر آغاز یک بحران باشد. بحرانی که می‌تواند با تدابیر به‌موقع، در نطفه خاموش شود. پیشنهاد‌های جایگزین بسیاری نیز در سال‌های اخیر توسط کارشناسان ارایه شده که به نظر می‌رسد اصرار بر تداوم سربازی اجباری، تمام مسیرهای منتهی به در نظر گرفتن چنین پیشنهادهایی را به کلی مسدود کرده است. پرسش این است: چند جانِ جوان دیگر باید ستانده شود تا مسوولان به ناکارآمدی قانون سربازی اجباری پی ببرند؟