«شاید حالا دیگر کمتر کسی به خاطر بیاورد یا به این مساله توجه کند که تا سال ۱۹۵۰ در تمام فیلم‌های هالیوودی فرش ایرانی وجود داشت، اما از آن به بعد کمرنگ و کمرنگ‌تر شد. در حالی که این روز‌ها این روز‌ها شبکه‌های اجتماعی فضای خوبی هستند تا افراد با انتشار عکس‌های با کیفیت و زیبا از فرش ایرانی و همچنین تولید محتوا برای هنر ایرانی، آن را در بین مخاطبان سرتاسر دنیا ترویج کنند.» این سخنان بخشی از حرف‌های «علی آل‌احمد» درباره انواع فرش‌های ایرانی و وضعیت آن است. این کارشناس فرش بار‌ها به این مساله اساره داشته است که موقعیت و جایگاه فرش ایرانی تا چه حد از بین رفته و متزلزل است. صدایی که هر چه بیشتر و بلدتر شده است انگار کمتر نیز شنیده شده است.
سال‌هاست که فرش دستباف، این هنر منحصر به فرد ایرانی از رونق افتاده و شاید دور نباشد که از طرح و سبک آن تنها نقشی در خیال‌ها باقی بماند. به خصوص اگر بدانیم در چند سال گذشته صادرات فرش دستباف از ۱ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار، حالا به کمتر از ۶۰ میلیون دلار رسیده که همین مقدار نیز به صورت چمدانی و به کشور‌های گمنام صادر می‌شود و یا ناچار می‌شویم گاه روی فرش ایرانی برچسب غیرایرانی بزنیم تا بتوانیم آن را صادر کنیم.
بر اساس آمار‌های منتشر شده مطابق در سال ۲۰۱۹ بیش از یک میلیارد دلار فرش دستباف در مبادلات جهانی به کشور‌های مختلف صادر شد. در این میان ایران سهم ۷.۹ درصدی از مجموع صادرات فرش دستباف را به خود اختصاص داد.
صادرات فرش ایران، اما طی دو سال اخیر به پایین‌ترین سطح خود رسیده است؛ و این زنگ خطری جدی برای یکی از مهم‌ترین بازو‌های اقتصاد بدون نفت ایران در حوزه صنایع دستی است که به سرعت به سمت افول می‌رود و بخش بزرگی از بازار‌های صادراتی فرش دستباف ایران به حاشیه رفته و بخش بزرگی از مشتری‌های همیشگی فرش ایران، امروز فرش‌های هند، چین، پاکستان و افغانستان را به خانه ببرند. یکی از مهم‌ترین دلایل این بحران تازه در جایگزین شدن فرش‌های هندی و چینی و پاکستانی با مدل ایرانی را البته باید در اختلاف اختلاف قیمت شدید فرش ایران با رقبایش دانست. فرش دستباف ایران با قیمتی بالاتر از دستبافت‌های دیگر کشور‌ها به بازار جهانی می‌رسد و این البته به دلایلی ازجمله گرانی مواد اولیه (که اغلب وارداتی هم هستند) و نیروی کار ارزان‌تر در کشور‌های رقیب نیز مرتبط است.
در این میان اما بلوای گم شدن فرش ها نیز مساله جالبی بود که در نهایت واکنش رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف را در پی داشت و وی به ایلنا گفت: فرش‌ها از کاخ سعدآباد به موزه فرش ایران در چهارراه فاطمی انتقال داده شدند و اظهارنظر وزیر پیشین درباره بی ارزش بودن این فرش‌ها ریشه در ناکاربلدی و بی‌سوادی وی دارد.
مسعود سپهرزاد در گفت‌وگو با ایلنا، البته از کاهش 80 تا 85 درصدی صادرات فرش دستباف در سال گذشته خبر داده و گفته است که: تقاضا از سوی مشتریان خارجی برای خرید فرش دستباف ایرانی کاهش پیدا کرد است چراکه نوسان‌های نرخ دلار در قیمت نهایی محصول تاثیر و قیمت آن را دو برابر افزایش داده است؛ به عنوان مثال خرید فرشی که سال گذشته برای خریدار خارجی هزار دلار تمام می‌شد امسال باید برای خرید آن حداقل 2 هزار دلار هزینه کند و این افزایش نرخ برای خریدار خارجی منطق ندارد.
بهانه ارز این بار برای مساله فرش
وی با اشاره به نوسان‌های نرخ ارز و تاثیر آن در افزایش دستمزد و مواد اولیه، تصریح کرد: افزایش نرخ ارز متعاقب آن افزایش نرخ فرش دستباف برای خریدار خارجی فرش منطق ندارد و آنها نمی‌دانند چرا باید فرش یک متر و نیم ابریشمی که سال 1400 با ارز حدود 14 هزار تومان، هزار دلار (‌50 میلیون تومان) می‌خریدند، یک سال بعد همان فرش را 2 هزار دلار خریداری کنند.
رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف با بیان این که روزانه سهم فرش ایران در بازارهای خارجی کاسته می‌شود، افزود: نپال، هند و پاکستان جایگاه ما را در بازارهای خارجی تصاحب کردند. البته رکود محدود به بازارهای خارجی نیست و از آنجا که توان خرید مردم کاهش پیدا کرده است تقاضا برای خرید فرش دستباف در بازار داخلی نیز ریزش کرده است.
سپهرزاد در پاسخ به این پرسش که آیا در شرایط رکود بازار فرش دستباف حمایت‌های از بافنده‌های فرش صورت می‌گیرد؟ گفت: حدود 10 تا 12 میلیون بافنده فرش دستباف در کشور داریم که به دلیل عدم حمایت و بیمه نشدن آنها روزانه از تعدادشان کاسته می‌شود؛ شرایط بافنده‌ها مساعد نیست اما من خبر مهاجرت آنها به ترکیه را تایید نمی‌کنم.
برای احیای فرش ایران اراده جدی لازم است
این فعال اقتصادی ادامه داد: باید برای احیای جایگاه فرش ایرانی در بازارهای جهانی یک اراده قوی در تمام دستگاه‌ها شکل بگیرد و این موضوع نیاز به حکم حکومتی دارد تا دوباره فرش ایرانی سهم خود را در بازارهای جهانی کسب کند. متاسفانه شرایط کاری برای همه اقشار در کشور دشوار شده است و همه در یک کشتی نشسته‌ایم و انگار دست‌هایی نمی‌خواهد که مشکلات مردم اعم از کارمند و تاجر حل شود.
وی با انتقاد از عملکرد وزارت میراث فرهنگی و گردشگری در شیوه نمایش دادن فرش‌های دستباف، گفت: در موزه فرش‌های دستباف فرش‌های متعلق به 400 سال پیش موجود است که می‌توان با نمایش دادن هر کدام از آنها کسب درآمد کرد اما این فرش‌ها روی هم انبار و نگهداری می‌شوند و امیدواریم که در شیوه نگهداری آنها رسیدگی بیشتری انجام شود تا با گذر زمان از بین نروند؛ باید به این فرش‌ها افتخار کرد و درخواست دارم که در حفظ این فرهنگ بیشتر تلاش شود.
البته سپهرزاد در انتها نیز خبر ناپدید شدن فرش‌های موزه سعدآباد را تکذیب کرد و اضافه کرد: فرش‌ها از کاخ سعدآباد به موزه فرش ایران در چهارراه فاطمی انتقال داده شدند؛ و اظهارنظر وزیر پیشین درباره بی‌ارزش بودن این فرش‌ها ریشه در ناکاربلدی و بی‌سوادی وی دارد. من در سفری که به ایتالیا داشتم در یکی موزه‌های آنجا یک خط را نمایش می‌دادند و یک کارشناس ساعت‌ها درباره آن خط که داوینچی آن را کشیده است برای گردشگران سخن می‌گفت و گردشگران برای دیدن آن باید حداقل 25 یورو هزینه می‌کردند. وی تاکید کرد: دیدن فرش‌های ایرانی 5 متری که 500 سال پیش بافت شده‌اند بدون تردید حس و حال خوب برای گردشگران ایجاد می‌کند اما متاسفانه نمی‌خواهند و تمایل ندارند که بازار فرش دستباف رونق بگیرد.