چند روزی است که خبر مذاکرات محرمانه و پشت پرده‌ی ایران و آمریکا در عمان همه جا پیچیده است. پس از چند روز که طرف آمریکایی انجام مذاکرات پشت پرده با ایران را تکذیب کرد، لارا روزن، خبرنگاری که مساله هسته‌ایی ایران را پوشش می‌دهد در حساب کاربری خود در دیپلماتیک از قول مقامات آمریکایی انجام مذاکرات غیر مستقیم با ایران را تایید کرد.اما این مذاکرات آیا بر سر احیای برجام است؟ اگر نه آیا ایران و آمریکا به دنبال دست‌یابی به توافقی نو هستند و برجام را رها کردند؟ در این راستا در تازه ترین تحولات صورت گرفته روز گذشته رئیس کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا در نامه‌ای به بایدن نوشت که دولت وی نتوانسته از “اهرم‌های دیپلماتیک” علیه ایران استفاده کند.
مایکل مک‌کال، اعلام کرد که ضمن اعتراض به تصمیم احتمالی دولت جو بایدن، رئیس‌ جمهوری آمریکا برای مذاکره با ایران در نامه‌ای خطاب به بایدن از عدم شفافیت و رایزنی کاخ سفید با کنگره ابراز ناامیدی کرده است. در این نامه که در توئیتر مک‌کال هم منتشر شده آمده است که وزارت خارجه به درخواست کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان مبنی بر شهادت رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در این کمیته عمل نکرده است.
از سوی دیگر متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا روز پنجشنبه در جمع خبرنگاران در واشنگتن در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا تحرکی در زمینه نگرانی‌های مشترک آمریکا و ایران وجود دارد؟ گفت: ما به تعامل دیپلماتیک برای پیگیری همه این اهداف در هماهنگی کامل با متحدان و شرکای خود ادامه می دهیم. این مقام وزارت خارجه دولت بایدن همچنین گفت: اما در مورد برنامه هسته ای ایران، همانطور که گفتم هنوز هیچ توافقی وجود ندارد و گزارش ها در خصوص توافق موقت درست نیست.
آیا مذکرات پشت پرده در مورد برجام است؟
در همین رابطه دیاکو حسینی استاد دانشگاه و تحلیلگر ارشد مسائل استراتژیک در گفت و گو با خبرآنلاین در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا این مذاکرات پشت پرده در مورد برجام و احیای آن است؟ توضیح می دهد: از چند و چون این مذاکرات به خاطر محرمانه بودن چیزی در دست نیست به همین خاطر نمی‌توان با قطعیت و دقیق چیزی گفت اما با وجود انتخابات پیش رو بعید به نظر می‌رسد که دولت بایدن آمادگی مذاکرات برجام را داشته باشد. طبیعی است که اگر دولت بایدن نتواند به توافق قوی‌تر و بهتر برای آمریکا دست پیدا کند؛ بهانه‌ی بسیار خوبی به جمهوری خواه داده است تا در آستانه‌ی انتخابات او را مورد هجمه‌های سنگینی قرار دهند. از طرفی مشهور شدن ایران به حمایت از روسیه در جنگ اوکراین دافعه‌ی بسیار بزرگی برای آمریکایی ها دارد و مذاکره با ایران در چنین شرایطی می‌تواند افکار عمومی مردم آمریکا را علیه آن‌ها بشوراند. با این اوصاف بعید به نظر می‌رسد که آمریکایی ها به دنبال مذاکره با ایران بر سر برجام باشند.
در حال حاضر مذاکرات فعلی پشت پرده‌ با آمریکا برای این است که دولت بایدن به دنبال جلوگیری از تساعد تنش با ایران است و می‌خواهد به توافقی با ایران دست پیدا کند که از غنی‌سازی در سطوح بالا جلوگیری و شفافیتش در زمینه‌ی هسته‌ایی را بیشتر کند. در ازای محقق شدن این امر از فشارهای تحریمی ایران کاسته می‌شود یعنی از سخت‌گیری در اجرای تحریم‌ها کاسته و ممکن است بخشی از دارایی‌های مسدود شده‌ی ایران آزاد شود. تبادل زندانی‌ها می‌تواند بخشی از سازوکار این کنترل تنش باشد. به غیر از این مساله برای هیچکدام از طرفین عاقلانه نیست که در آستانه‌ انتخابات بخواهند بر سر برجام مذاکره کنند. باید تا پایان انتخابات آمریکا منتظر ماند.
وی در پاسخ به این سوال که برخی از کارشناسان روابط‌ بین‌الملل می‌گویند باید فاتحه‌ برجام را خواند و به دنبال توافق جدیدی با آمریکا بود و راه رسیدن به این توافق را عادی‌سازی روابط ایران با همسایگان خود در خاورمیانه می‌دانند. این تحلیل به نظر شما چقدر درست است؟ گفت: این اتفاق عملا افتاده‌ است. بعد از عادی سازی روابط ایران با سعودی،مصر،بحرین و امارت عربی عملا یک توافق منطقه‌ایی جامع به وجود آمده هر چند به دلیل محرمانه بودن این مذاکره‌ها ما چیزی از چند و چون آن‌ها نمی‌دانیم اما این عادی‌سازی که می‌گویید در عمل اتفاق افتاده‌ است. علی‌الحساب دو مساله در مورد ایران باقی می‌ماند.یکی مساله هسته‌ایی و شفافیت ایران در برنامه‌ِ اتمی خودش و دومی مساله ایران و اسراییل که لاینحل به نظر می‌رسد و امکان ندارد که ایران بر سر مساله اسرائیل در مسیر مطلوب آمریکا قرار بگیرد. حل و فصل مساله هسته‌ای ایران هم از طریق برجام امکان پذیر است. شما باید زمان و شرایط ژئوپلیتیکی را بررسی کنید. زمانی که برجام در سال ۲۰۱۵ امضا شد؛ جنگ اوکراین رخ نداده بود، تنش آمریکا و چین تا این حد زیاد نبود. با این شرایط خیلی بعید به نظر می‌رسد که توافق جدیدی غیر از برجام بتواند همه‌ تحریم های قبل از قطع‌نامه ۲۲۳۱ را لغو کند.
به نظر من راه حل ساده‌تری از یک توافق جدید پیش پای ایران و آمریکا قرار دارد. هر دو کشور باید از انتظارات حداکثری خودداری کنند هم آمریکایی‌ها نمی‌توانند به توافقی بهتر از برجام دست پیدا کنند و هم طرف ایرانی. به جز توافق‌های کوتاه مدت برای جلوگیری از تساعد تنش، غیر از برجام راه‌حل مناسب تری پیش روی هیچ کدام از طرفین نیست. شما دقیق اگر نگاه کنید همین برجام باقی مانده مانع از تشدید تنش بین دو کشور شده است. همین برجام هنوز کاری کرده که تحریم‌های شورای امنیت جاری نشوند. تحریم‌های فعلی تحریم‌های یک جانبه‌ آمریکاست اگر چه این تحریم‌های یک جانبه مورد قبول بسیاری از کشورهاست اما باز هم جلوی سرریز شدن تحریم‌های شورای امنیت را گرفته است. این نشان می‌دهد همین برجامی که طرفین اجرایش نمی‌کنند اما هنوز زنده است و دارد اثر گذاری می‌کند.
حسینی همچنین در پاسخ به این سوال که پس با وجود اینکه مساله ایران و اسراییل را لاینحل می‌خوانید و در این حالت نباید انتظار روابطی عادی را بین تهران و واشنگتن داشته باشیم. با این اوضاع سرنوشت رابطه‌ی ایران و آمریکا چه خواهد شد؟ می‌گوید: بیست سال پیش هدف آمریکا از مواجهه با ایران حمایت از متحدانش در حفظ چیرگی نظامی در منطقه‌ی موسوم به خاورمیانه و خلیج فارس بود. امروز آمریکا بعد از شکست سیاسی در افغانستان، لیبی، عراق، سوریه و یمن به این جمع بندی رسیده است که مقام چیرگی سابق را در خاورمیانه ندارند و با توجه به افزایش نفوذ روسیه و چین در این منطقه آمریکایی‌ها هم نگاهشان را نسبت به ایران و خاورمیانه تغییر داده‌اند. آن‌ها دنبال این نیستند که ایران را از تمام وجوه متوقف کنند یا نفوذ این کشور در منطقه را به صفر برگردانند بلکه می‌خواهند راه‌های استراتژیکی را فراهم کنند که لزوم مداخله‌ی آمریکا در این منطقه به حداقل برسد و با وجود یک ثبات استراتژیک در این منطقه نفود چین را کنترل کنند. این هدف با چیزی که جورج بوش پسر در سر داشت کاملا متفاوت است. غیر از چنین راهبردی را تنها عده‌ایی تندرو و جنگ طلب در آمریکا می‌خواهند. ما می‌توانیم با آمریکا به توافق خوبی برسیم به شرط اینکه نگاه واقع‌بینانه داشته باشیم. برجام هم تنها پلتفرمی است که بین ایران و آمریکا قرار دارد که درصورت احیا شدن می‌تواند مقدمه‌ سلسله توافقات دیگری با آمریکا باشد. اما این چشم انداز فعلا باید کنار گذاشته شود تا انتخابات آمریکا تمام شود.