عربستان سعودی در حالی برای نخستین‌بار میزبان نشست کمیته میراث جهانی یونسکو است که این کشور قصد دارد به یک مقصد گردشگری جهانی تبدیل شود.
به گزارش ایسنا به نقل از المانیتور، چهل‌وپنجمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو که از ۱۰ تا ۲۵ سپتامبر (۱۹ شهریور تا ۳ مهرماه) در ریاض برگزار می‌شود، پیش از این قرار بود در ژوئن ۲۰۲۲ در کازان روسیه برگزار شود، اما جنگ روسیه و اوکراین باعث شد برخی سازمان‌های فرهنگی جهانی در این مورد تجدید نظر کنند.
در ژانویه سال جاری، عربستان سعودی به عنوان رئیس کمیته میراث جهانی انتخاب شد؛ کمیته‌ای که مسئول اضافه کردن فهرست سایت‌های حفاظت‌شده یونسکو، تخصیص کمک‌های مالی و اقدام درباره سوءمدیریت در محوطه‌های جهانی است.
«جرالد فایرشتاین»، کارشناس ارشد دیپلماسی ایالات متحده امریکا در موسسه خاورمیانه در واشنگتن می‌گوید که میزبانی این کمیته به خودی خود یک ثروت گردشگری نیست، اما این فرصتی است برای عربستان سعودی تا آنچه را در زمینه حفظ میراث انجام می‌دهد، به نمایش بگذارد.
او به المانیتور گفت که این راهی برای افزایش شهرت شش محوطه ثبت‌شده این کشور در یونسکو، از جمله محوطه باستانی حجر (Hegra) است. این محوطه در ماه آگوست، پانزدهمین سال ثبت جهانی خود را در فهرست جهانی یونسکو جشن گرفت.
این نشست همچنین ۱۵ محوطه دیگر عربستان سعودی را که برای بررسی به سازمان میراث جهانی ارائه شده است، بیشتر در کانون توجه قرار می‌دهد و این امکان وجود دارد که کمیته جهانی با نامزد کردن مکان‌های دیگر در عربستان برای به رسمیت شناختن آن‌ها به عنوان میراث جهانی موافقت کند.
در ماه ژوئیه، عربستان سعودی متعهد به پرداخت ۱۰ میلیون دلار به یونسکو در طول سه سال برای تأمین مالی پنج پروژه جدید میراث فرهنگی شد. بر اساس گزارش یونسکو، در سال ۲۰۱۹ نیز عربستان ۲۵ میلیون دلار برای حفظ میراث فرهنگی و تاریخی خود سرمایه‌گذاری کرد.
شناسایی مکان‌های فرهنگی بیشتر می‌تواند گردشگر بیشتری را جذب کند و این بخشی از چشم‌انداز عربستان سعودی در سال ۲۰۳۰ است که هدف آن تنوع بخشیدن به درآمد این کشور از سوخت‌های فسیلی است.
«کریستین اسمیت دیوان»، محقق ارشد در موسسه کشورهای عرب خلیج فارس در واشنگتن نیز به المانیتور گفت: گردشگری واقعاً به عنوان محور اصلی استراتژی تنوع‌بخشی آن‌ها ظاهر شده و در خدمت جذب استعدادهای فرهنگی، بازدیدکنندگان و سرمایه‌گذاری در کنار اقتصادِ سرگرمی در حال توسعه عربستان سعودی است.
عربستان به عنوان بخشی از چشم‌انداز خود جذب ۱۰۰ میلیون گردشگر، ایجاد یک میلیون شغل با اولویت شهروندان سعودی و افزایش سهم گردشگری از تولید ناخالص داخلی (GDP) از ۳ درصد به بیش از ۱۰ درصد را در هفت سال آینده هدف قرار داده است.
این محقق با اشاره به اینکه ریاست کمیته میراث جهانی یونسکو و ثبت محوطه‌های بیشتر در فهرست میراث جهانی به بازاریابی این پادشاهی کمک بیشتری می‌کند، گفت: پیش از این چیز زیادی برای آوردن مردم به این کشور وجود نداشت و زیرساخت‌ها وجود نداشت و مقامات مذهبی به دلایل مذهبی و سیاسی در برابر تبدیل مکان‌های تاریخی به مقاصد گردشگری مقاومت می‌کردند.
وزارت گردشگری عربستان سعودی در سپتامبر ۲۰۱۹ صدور ویزای توریستی را برای ۴۹ کشور آغاز کرد که بعداً به ۵۷ کشور و برای همه ساکنان کشورهای شورای همکاری خلیج فارس (GCC) در ماه مارس سال جاری افزایش یافت.
در ماه اوت، این وزارتخانه ابتکار جدیدی را اعلام کرد که به هشت کشور دیگر از جمله مالدیو، ازبکستان، آذربایجان، قرقیزستان، تاجیکستان، آلبانی، گرجستان و آفریقای جنوبی ویزای الکترونیکی توریستی می‌دهد.
این وزارتخانه هفته گذشته گزارش داد که این تغییر در سیاست‌ها نتیجه داده است. بانک مرکزی عربستان مازاد پرداخت‌های مورد استفاده برای سفر به این کشور را به ارزش ۶.۰۸ میلیارد دلار در سه‌ماهه اول ۲۰۲۳ اعلام کرد که در مقایسه با کسری حدود ۴۲۷ میلیون دلاری در سه‌ماهه نخست ۲۰۲۲ قرار دارد. درآمد کلی گردشگری ورودی نسبت به سه‌ماهه اول ۲۰۲۲ حدود ۲۲۵ درصد افزایش یافته و به بیش از ۹.۸ میلیارد دلار در سه‌ماهه اول ۲۰۲۳ رسیده است.
در ماه می ۲۰۲۳، سازمان جهانی گردشگری، عربستان سعودی را به عنوان دومین مقصد گردشگری با رشد سریع در سه‌ماهه اول ۲۰۲۳ معرفی کرد.
صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان در جولای گذشته شرکت سرمایه‌گذاری گردشگری عربستان موسوم به اسفار (Asfar) را تأسیس کرد. هدف اسفار سرمایه‌گذاری در پروژه‌های جدید گردشگری و توسعه مقاصد جذاب در شهرهای سراسر عربستان سعودی است.
برنامه ایران برای اجلاس عربستان چیست؟
چهل‌وپنجمین کمیته میراث جهانی یونسکو درحالی در ریاض آغاز می‌شود که ۵۰ میراث فرهنگی و طبیعی از بیش از ۴۰ کشور برای ثبت در فهرست جهانی یونسکو نامزد شده‌اند. از ایران نیز دو پروندۀ «کاروانسراها» و «منظر ماسوله» پیشنهاد شده است.
به گزارش ایسنا، شهر ریاض در عربستان از دهم تا بیست‌وپنجم سپتامبر (از ۱۹ شهریور تا ۳ مهرماه) میزبان اجلاس یونسکوست که نمایندگان ایران از جمله علی دارابی، قائم‌مقام وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز در آن حضور خواهند داشت.
براساس آنچه یونسکو اعلام کرده در اجلاس امسال قرار است ۵۰ اثر بررسی شود که از میان آن‌ها ۳۴ پرونده میراث فرهنگی، ۹ پرونده میراث طبیعی و دو پرونده ترکیبی از میراث طبیعی و فرهنگی است.
چین، مغولستان، کره جنوبی، ترکیه، روسیه، آلمان، کامبوج، لتونی، لیتوانی، گواتمالا، هند، تاجیکستان، ترکمنستان، ازبکستان، اسپانیا، اتیوپی، ایران، کانادا، دانمارک، چک، کنگو، فرانسه، بنین، ماداگاسکار، ویتنام، آذربایجان، فلسطین، تونس، آرژانتین، بلژیک، ایالت متحده آمریکا، سورینام، هلند، روآندا، تایلند، اندونزی، قزاقستان، ایتالیا، عربستان، یونان و پرتغال از جمله کشورهایی هستند که میراث تاریخی و طبیعی آن‌ها در این دوره از اجلاس یونسکو بررسی خواهد شد.
میراث جهانی یونسکو سال گذشته قرار بود در روسیه برگزار شود که به دلیل جنگ با اوکراین، اجلاس سال گذشته به تعویق افتاد و قرار شد سهمیه کشورها محفوظ بماند و در اجلاس بعدی بررسی شود. از همین رو از میان ۵۰ پروندۀ پیشنهادشده برای بررسی در چهل‌وپنجمین کمیته میراث جهانی یونسکو، ۲۴ پرونده سهمیه اجلاس سال گذشته و ۲۶ پرونده مربوط به اجلاس سال ۲۰۲۳ است.
از ایران دو پروندۀ «کاروانسراهای ایران» و «منظر فرهنگی ماسوله» قرار است بررسی شود و جنگل‌های «دیزمار» نیز به پرونده جهانی جنگل‌های هیرکانی الحاق می‌شود.
در فایل مربوط به «کاروانسراهای ایران» در یونسکو تاکید شده است که «کاروانسراها یکی از مهمترین اشکال معماری ایرانی هستند که باعث توسعه مسیرها و نیازهای مرتبط با خواسته‌ها و مقتضیات سفر شدند.»
وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی پیش‌تر اعلام کرده بود که این پرونده شامل ۵۶ کاروان از ۲۴ استان کشور است، که البته در فایل مربوطه در وب‌سایت یونسکو، فعلا به نام ۳۲ کاروانسرا اشاره و گفته شده است «آن‌ها از بین صدها کاروانسرا انتخاب شده‌اند.»
رباط شرف (خراسان رضوی)، رباط ماهی (خراسان رضوی)، شریف‌آباد (سمنان)، رباط سنگ (خراسان رضوی)، فخر داوود (خراسان رضوی)، قدمگاه (خراسان رضوی)، نیشابور (خراسان رضوی)، زعفرانیه (خراسان رضوی)، مهر (خراسان رضوی)، مزینان (خراسان رضوی)، میاندشت (سمنان)، میامی (سمنان)، ده ملا (سمنان)، آهوان (سمنان)، قوشه (سمنان)، لاسجرد (سمنان)، ده نمک (سمنان)، دیر گچین (قم)، عین‌الرشید (سمنان)، سعدالسلطنه (قزوین)، زین‌الدین (یزد)، پرند (تهران)، فرسفج (همدان)، بیستون (کرمانشاه)، ایزدخواست (فارس)، خان خوره (فارس)، تاج‌آباد (همدان)، قصر شیرین (کرمانشاه)، رباط قِلی (خراسان شمالی) و رباط عشق (خراسان شمالی) از جملۀ این کاروانسراها و رباط‌های ایران هستند که در قالب یک پرونده با عنوان «کاروانسراهای ایران» در اجلاس یونسکو بررسی می‌شوند.
این کاروانسراها با مقایسه نقشه ۲۰۰ کاروانسرا انتخاب شده‌اند که درباره ویژگی آن‌ها در پرونده موجود در یونسکو آمده است که «هیچ‌یک از آن‌ها نقشه تکراری ندارند، بنابراین مشهود است که کاروانسراها نتیجه و محصول خلاقیت و نبوغ معماران ایرانی در طول تاریخ است.
همچنین کاروانسراهای ایرانی مستقیماً درگیر تحولات اجتماعی، فرهنگی بودند، به گونه‌ای که تأثیر آن را در ادبیات، شعر، نقاشی، مینیاتور، موسیقی و همچنین معماری می‌توان دید.
از نظر مقایسه، تفاوت کاروانسراهای ایرانی با چند نوع دیگر از کاروانسراهای موجود در خارج از ایران در شکل و نقشه است، زیرا به نظر می‌رسد نوع دیگر کاروانسراها از نمونه‌های اولیه ایرانی آمده است.»
اما پرونده دیگر ایران که در اجلاس میراث جهانی یونسکو برای بررسی پیشنهاد شده، «منظر فرهنگی ماسوله» است که از سال ٢٠٠٧ میلادی در «فهرست در انتظار میراث جهانی یونسکو» قرار داشته و به تشخیص وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، به لحاظ حفاظتی و مدیریتی از شرایط قابل قبولی برای نامزدی ثبت در فهرست میراث جهانی بهره‌مند بوده است.
بنابر توضیحاتی که در وب‌سایت یونسکو ثبت شده است «ماسوله قدمتی هشتصد تا هزارساله دارد. وجود قبرستان‌های متعدد درون و بیرون شهر، بافت قدیمی آن را ثابت می‌کند. نقشه طبقاتی و پلکانی شهر به موازات دامنه کوه است. ترکیب چنین معماری‌ای با مناظر طبیعی می‌تواند مرکز گردشگری ملی و بین‌المللی باشد.»
علاوه‌بر این، ایران امسال الحاق جنگل دیزمار به جنگل‌های هیرکانی را مطرح می‌کند. جنگل‌های هیرکانی در سال ۱۳۹۸ در یونسکو ثبت جهانی شد که اکنون یک بخش دیگر به آن الحاق خواهد شد.
جنگل‌های هیرکانی توده جنگلی منحصر به فردی را تشکیل می‌دهد که ۸۵۰ کیلومتر در امتداد سواحل جنوبی دریای خزر است. تاریخچه این جنگل‌های پهن‌برگ به ۲۵ تا ۵۰ میلیون سال قبل بازمی‌گردد، جنگل‌هایی که تا آذربایجان ادامه پیدا کرده است.
ایران تا کنون موفق شده است ۲۶ اثر تاریخی و طبیعی خود را در یونسکو ثبت کند که شامل چغازنبیل، تخت جمشید، میدان نقش جهان اصفهان، تخت سلیمان، چشم‌انداز فرهنگی ارگ بم، پاسارگاد، گنبد سلطانیه، سنگ‌نبشته بیستون، مجموعه آثار رهبانی ارامنه، سازه‌های آبی شوشتر، بازار تاریخی تبریز، آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، باغ ایرانی، مسجد جامع اصفهان، برج گنبد قابوس، کاخ گلستان، شهر سوخته، چشم‌انداز فرهنگی میمند، شوش، قنات ایرانی، دشت لوت، شهر تاریخی یزد، چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی منطقه فارس، جنگل‌های هیرکانی، راه‌آهن سراسری ایران و چشم‌انداز فرهنگی اورامانات است.