گروه اقتصاد - شیوه مالیات ستانی همواره مورد توجه آحاد جامعه قرار دارد زیرا بخشی از درآمد آنها را در شرایط تورمی امروز کاهش می‌دهد. اینکه مالیات چگونه و از چه قشری اخذ شود تا به عدالت نزدیک‌تر باشد، ظرافت‌هایی دارد که در نگاه نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری باید آن را جستجو کرد.
از ابتدای روی کار آمدن دولت سیزدهم، روند مالیات ستانی در بودجه‌های سنواتی روند رو به رشدی داشته است. هر سال درآمدهای مالیاتی دولت در لایحه بودجه افزایش یافته و گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد این روند در بودجه ۱۴۰۳ هم دنبال خواهد شد. بازوی پژوهشی مجلس در گزارشی با عنوان «بررسی بخش دوم لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ کل کشور (۴): درآمدهای مالیاتی» اعلام کرده است که مجموع درآمدهای مالیاتی در بودجه امسال با میزان ۱۲۹۰ هزار میلیارد تومان نسبت به عملکرد سال گذشته ۴۴ درصد افزایش یافته است. مالیات بر درآمدها در سال جدید ۱۹۰ هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده که نسبت به عملکرد سال ۱۴۰۲، ۳۴ درصد افزایش داشته است. مالیات مشاغل که ۴۲ درصد از مالیات بر درآمدها را تشکیل می‌دهد، در سال پیش رو ۵۵ درصد رشد خواهد داشت. مالیات بر حقوق کارکنان در مجموع نزدیک به ۵۲ درصد از مالیات بر درآمدها را پوشش می‌دهد که نسبت به عملکرد سال گذشته، به‌طور میانگین ۲۰ درصد صعود داشته است.
بر اساس مصوبات مجلس هم قرار است در طول برنامه هفتم نرخ ۱۰ درصدی مالیات به تولید ناخالص داخلی محقق شود که آمارها نشان می‌دهد در حال حاضر نیمی از این رقم نیز محقق نشده است.
با این وجود، روند تصاعدی اخذ مالیات نگرانی‌هایی را در بین فعالان اقتصادی ایجاد کرده است. اواخر سال گذشته در کشاکش بحث درباره تصویب لایحه بودجه، آرمان خالقی نایب رئیس کمیسیون مالیات اتاق بازرگانی ایران با ابراز نگرانی از افزایش قابل توجه مالیات افراد خوش‌حساب مالیاتی بیان کرد:‌ بخش تولید شناسنامه‌دار و برای سازمان امور مالیاتی شناخته‌شده بوده و مالیاتش بر مبنای عملکرد است؛ بنابراین رصد فعالیت‌هایش شدنی است و تنها جای نگرانی آن است که دولت برای افزایش درآمد مالیاتی به سمت مؤدیان شناخته‌شده رفته و میزان مالیات آنها را به نحوی افزایش دهد که موجب دردسر برای آنها شود.
وی با بیان اینکه ۱۱۲۲ همت درآمد مالیاتی در بودجه ۱۴۰۳ دیده شده است، افزود: سال ۱۴۰۲ رقم مالیات پیش‌بینی شده ۷۵۰ همت بوده و سال ۱۴۰۱ نیز این رقم ۵۱۰ همت بوده است.
به گزارش اقتصادآنلاین، مالیات ستانی که شیوه‌ای برای کسب درآمد پایدار دولت در نظر گرفته می‌شود، اگر درست اجرایی نشود می‌تواند زمینه از دست رفتن شیرازه تولید و فشار بر سفره مردم را فراهم کند. حال این پرسش مطرح است که با وجود برنامه‌های بالادستی و تاکید بر افزایش درآمدزایی از مسیر مالیات گزینه‌های انتخابات ریاست جمهوری برای ایجاد عدالت در جامعه چه چیست؟ آیا آنها به ظرافت‌های این حوزه توجه دارند؟
مالیات از طبقه‌ای اخذ شود که پول کلان دارند
مسعود پزشکیان یکی از نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری درباره مالیات ستانی گفت: کسانی که از مالیات فرار می‌کنند، کارمند و کارگر نیستند. این افراد قبل از اینکه حقوقشان را بدهند، مالیاتش را بر می‌دارند. وی افزود: کسی که ۱۰ تا ۱۵ میلیون تومان حقوق می‌گیرد، نباید از او مالیات بگیرند. اکنون خط فقر زیر ۱۸ تا ۲۰ میلیون تومان است. از کارمندی که ۱۰ میلیون تومان حقوق می‌گیرد، مالیات دریافت می‌شود و وقتی این رقم به ۱۵ میلیون تومان می‌رسد نرخ مالیاتش را هم به تدریج تصاعدی کرده ۱۰، ۱۵ و ۲۰ درصد مالیات از او می‌گیریم.
پزشکیان تاکید کرد: با این پول‌هایی که به این افراد می‌دهیم، نمی‌توانند خانه اجاره کنند حالا ما مالیات را هم به آنها اضافه کنیم. هدف از شفافیت داده‌ها، کسانی است که دلالی می‌کنند، قاچاق می‌کنند، درآمدهای کلانی دارند و مالیات هم نمی‌دهند. ما باید بتوانیم از آنها مالیات اخذ کنیم. نباید از کارمندان ما و کسانی که سقف حقوقشان پایین است، مالیات بگیریم.
وی تاکید کرد: در دنیا یک زندگی معمولی را برای همه تامین می‌کنند. اگر درآمد از یک زندگی معمولی بالاتر رفت، بسته به درصدی که حقوق افزایش یافته، از افراد مالیات می‌گیرند.
این نامزد انتخابات ریاست جمهوری گفت: در کشور ما با این مالیات‌ها قبل از اینکه حقوق پرسنل را بدهند -که با آن نمی‌توانند زندگی کنند- یک مالیاتی هم از آن کسر کرده‌اند اما خیلی از این آدم‌هایی که پول‌های کلان در می‌آورند و در جاهای مختلف پولشویی می‌کنند؛ هیچ وقت مالیات نمی‌دهند.
وی یادآور شد: اگر می‌خواهیم درآمد مالیاتی را افزایش دهیم، باید از طبقه‌ای مالیات را اصلاح کنیم که پول‌های کلان دارند و از مالیات فرار می‌کنند نه از کسانی که اکنون درآمد مناسب ندارند.
پزشکیان بیان کرد: این یک قاعده علمی است. ما بایدکاری کنیم که مردم بتوانند زندگی کنند و دغدغه اینکه فردا کرایه خانه به چه شکلی بدهند و نان خود را چطور پیدا کنند، یا یک زندگی معمولی چگونه باید داشته باشند، وجود نداشته باشد. باید از هرچیزی که آرامش مردم را به هم می‌زند، اجتناب کنیم.
مالیات به مردم فشار نمی‌آورد
سعید جلیلی دیگر نامزد انتخابات ریاست جمهوری در برنامه گفتگوی ویژه خبری بیان کرد: این گونه القا می‌شود که مالیات سیاستی برای کسب درآمد است. مالیات منبع درآمد هم می‌تواند باشد، اما مهمتر از آن ابزاری برای سیاستگذاری و برای شکل دادن به عدالت است. بسیاری از سیاستگذاری‌ها را می‌توان با مالیات شکل داد.
به گفته وی، در یک نگاه کامل، می‌توان از ابراز مالیات در سیاست، حمایت از تولید کننده و مقابله با واردات غیر ضرور استفاده کرد. مالیات ارزشمند است و به بازار نظم می‌دهد تا به اهداف دست یابیم.
جلیلی گفت: هنگامی که بحث مالیات می‌شود بعضی‌ها می‌گویند به مردم فشار می‌آید؛ اینطور نیست. اگر در بحث مالیات درست سیاست‌گذاری شود، عدالت برقرار می‌شود.
وی توضیح داد: مالیات فشار را از مردم کم می‌کند و می‌بینیم کسانی با درآمد کم مالیات می‌دهند اما افرادی با حقوق و درآمد نجومی مالیات نمی‌دهند، باید با سیاست درست مالیاتی سازکاری داشته باشید تا مانع از فرار مالیاتی شود.
وی ادامه داد: دولت مقتدر آن است که کسانی که وارد درآمدهای صوری می‌شوند و درآمدهای بالایی دارند، مالیات پرداخت کنند.
جلیلی گفت: مبحثی که در برنامه هفتم آمده بحث دقیقی است؛ درآمدهای مالیاتی باید ۱۰ درصد از تولید ناخاص شود. متوسط آن در کشورهای دیگر حتی ۱۴ درصد است که در اینجا ۱۰ درصد مطرح شده است.
مالیات درآمدهای اتفاقی چه شد؟
جلیلی در حالی از مالیات ستانی دفاع می‌کند که بر اساس قوانین موجود، خودش مشمول پرداخت مالیات درآمدهای اتفاقی است اما تاکنون در این رابطه شفاف سازی نشده است. وی به دنبال جمع‌آوری کمک مردمی برای راه‌اندازی ستادش است و طبق اعلام این نامزد انتخابات ریاست جمهوری ظرف ۲۴ ساعت بیش از دو هزار و ۳۰۰ واریزی به مبلغ یک میلیارد و ۱۲۸ میلیون تومان به شماره حساب اعلام شده واریز شده است که قطعا در حال حاضر این رقم افزایش هم یافته است. از آنجا که قانونی برای دریافت مالیات از درآمدهای اتفاقی وجود دارد و این نامزد انتخابات ریاست جمهوری مشغول جمع‌آوری کمک مردمی است، آیا مالیات این درآمد اتفاقی را پرداخت کرده است؟
اگرچه از جزئیات پرداخت‌ها اطلاعات دقیقی در دسترس نیست اما طبق قوانین مبارزه با پولشویی هرگونه پرداخت بالای ۱۵ میلیون تومان باید از طریق تکمیل فرم‌های مربوطه در بانک انجام شود و علت دقیق نقل و انتقال پول مشخص شود. آیا کمک کنندگان به ستاد جلیلی این فرم‌ها را تکمیل کرده‌اند؟
تاکید بر اخذ مالیات بر کل درآمد
سید امیرحسین قاضی زاده هاشمی نیز در گفتگوی ویژه خبری بر اخذ مالیات از کل درآمد یا مالیات پی‌آی‌تی تاکید کرد.
وی گفت: مردم آزاری را باید کنار بگذاریم. فعالیتی داریم که ضد تولید است اما مالیات ستانی از آن انجام نمی‌شود. مالیات بر خانه خالی یا مالیات بر خودروی لوکس تاکنون اجرایی نشده است.
قاضی زاده هاشمی افزود: یک مالیات پی‌آی‌تی داریم که مالیات بر کل درآمد است. لایحه آن در مجلس است و مدت‌ها مانده است. یک کار اصلی است زیرا یک رژیم یکپارچه به لحاظ مالیات و یارانه برای کل خانوار درست می‌کند و نیاز به اخذ سایر مالیات‌ها را از بین می‌برد. ما برای اینکه تولید رشد پیدا کند، باید مالیات بر اشتغال را کاهش دهیم.
وی ادامه داد: باید تولیدکننده را با انواع و اقسام مالیات‌ها آزار ندهیم. متاسفانه مالیات ممیز محور هم هست و هوشمند نیست. باید مالیات بر کل درآمد را با یک نظام کاملا هوشمند جایگزین کنیم.
نرخ مالیات ستانی برنامه هفتم توسعه قابل تحقق است
علیرضا زاکانی نیز درباره مالیات معتقد است که مالیات بیش از آنکه ابزار درآمد دولت باشد، یک ابزار تنظیم‌گری است و دولت‌ها باید متوجه این مسئله باشند.
وی تاکید کرد: مالیات باید در خدمت تولید قرار گیرد نه اینکه شیرازه تولید را بگیرد و زمین گیر کند.
این نامزد انتخابات ریاست جمهوری توضیح داد: در خصوص بنگاه‌های کوچک و اصناف باید با اغماض برخورد کرد و امکان کار به آنها داد اما درخصوص گردن کلفت‌هایی که از مالیات فرار می‌کند و بنگاه‌هایی که سود درشت می‌برند، کم اظهاری می‌کنند و کمتر به مالیات توجه می‌کنند؛ نیازمند هوشمندسازی و دقت است.
وی اضافه کرد: اگر جایی قرار است معافیت مالیات در نظر گرفته شود، مالیات را صفر می‌کنند که صحنه شفاف شود و معلوم شود چه کسی در کشور چه کار می‌کند. این اراده تا امروز نبوده است و این اشکال بزرگ است
زاکانی بیان کرد: اگر بنا باشد مالیات بگیرید، مجموعه‌های درشت باید مالیات بپردازند. شفافیت مالیاتی ایجاد شود و مسیری بروید که این مسیر با جریان تولید کشور همراهی کند. نه اینکه دولت مقابل جریان تولید کشور بایستد و بخواهد با مالیات سیستم تولید را تضعیف کند.
وی تاکید کرد: می‌توان جلوی فرار مالیاتی را گرفت و دریافت مالیات به اندازه ۱۰ درصد تولید ناخالص داخلی که در برنامه هفتم پیش‌بینی شده است، قابل تحقق است.
مالیات بر عایدی سرمایه را تصویب کردیم
محمد باقر قالیباف نیز از تلاش برای سامانه محور شدن مالیات و عقب ماندگی یک دهه‌ای در این حوزه خبر داد.
وی با اشاره به فرارهای مالیاتی گفت: ۱۲ میلیون نفر مودی مالیاتی داریم که ۹ میلیون نفر پوشه‌ها را دنبال کرده‌اند و قریب به پنج میلیون نفر مشمول مالیات نیستند زیرا سقفی برای معافیت مالیاتی آنها در نظر گرفته‌ایم.
قالیباف توضیح داد: خیلی جاها به تولیدکننده معافیت مالیاتی دادیم. به افراد معافیت مالیاتی دادیم. این یعنی نرخ صفر گزارش می‌دهند. این از سیاست‌های قطعی برنامه هفتم است اما اخیرا مالیات بر عایدی را به تصویب رساندیم که کمتر از یک درصد مردم شامل این نوع مالیات می‌شوند.
وی اضافه کرد: کسانی که سفته بازی می‌کنند، ۵۰۰ تا ماشین خرید و فروش می‌کنند و کسانی که بدون زحمت با رابطه و رانت در بازار حضور دارند، با مالیات بر عایدی سرمایه کنترل می‌شوند. هرگز نباید فشار به تولیدکننده، مردم و افراد خرده پا بیاید که در برنامه هفتم توسعه به‌طور دقیق به این مطلب اشاره شده است.
مقابله با فرار مالیاتی به کمک هوش مصنوعی
مصطفی پور محمدی نیز با تاکید بر اینکه دیگر نمی‌توان با نظام‌های گذشته و ممیزی‌ها مسائل مالیاتی را حل کرد، افزود: نیازمند بانک‌های جامع اطلاعاتی و نرم‌افزارهای توانمند برای محاسبه هستیم.
وی گفت: یکی از مسائل مهم برای تامین بودجه هر کشوری به ویژه صاحبان اقتصادهای موفق، بحث نظام مالیاتی است زمانی این محقق می‌شود که ما اطلاعات کافی از افراد داشته باشیم این اطلاعات باید به صورت شفاف اخذ شود با محاسبات دقیق، طبق قانون از مودیان مالیاتی گرفته شود.
این نامزد انتخابات ریاست جمهوری داشتن بانک اطلاعات جامع را عاملی برای مقابله با فرار مالیاتی اعلام کرد و گفت: راهکار مقابله با فرار مالیاتی، توسعه دولت الکترونیک و استفاده از هوش مصنوعی است، فرار مالیاتی و نقاط پنهان مالیاتی زیادی در کشور وجود دارد، نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی در کشور حدود ۴ درصد است، در حالی که قرار بود به بیش از ۹ تا ۱۰ درصد برسیم، البته در برنامه هفتم توسعه نیز برنامه‌ریزی شده که این نسبت را به ۱۰ درصد برسد.
وی اضافه کرد: باید به سراغ مودیانی برویم که مالیات نمی‌دهند و گردش مالی روشن و شفاف ندارند، ظرفیت‌های خوب، بانک‌ها و نرم‌افزارهای خوبی در این راستا ایجاد شده، جوان‌های متخصص خوبی داریم و بسیار خوشبین هستم که می‌توانیم از طریق توسعه دولت الکترونیک و هوش مصنوعی تحول اقتصادی ایجاد کنیم.
وی در بخش دیگری از سخنان خود توضیح داد: نظام مالیاتی خط افقی دارد که هیچ فردی در آن مستثنی نیست و در خط عمودی باید هر فردی با توجه به درآمد خود، مالیات پرداخت کند. اما این موضوع زمانی محقق خواهد شد که به صورت شفاف از مودیان مالیاتی اطلاعاتی دقیقی داشته باشیم و در این سیستم با نظام ممیزی مالیاتی نمی‌توان مشکل را حل کرد. بلکه نظامات عادلانه مالیاتی وجود دارد تا از فرار مالیاتی جلوگیری کند.
وی با اشاره به وجود پرونده‌های که بیش از ۲۴ هزار میلیارد تومان گردش مالی دارند، افزود: صاحبان این حساب‌ها زنان سالخورده و کودکان بودند و چنین حساب‌هایی زمینه‌ساز فرار مالیاتی هستند. در چنین شرایطی برای مالیات به تولیدکننده خرد و کاسب منظم فشار وارد می‌کنیم.
پورمحمدی تاکید کرد: مالیات گیری باید از بخش‌هایی باشد که مالیات نمی‌دهند و گردش مالیاتی دقیق و شفافیت مالیاتی ندارند و برای این هدف باید به سمت دولت الکترونیک و هوش مصنوعی برویم.