یافتن تغییر همگام یا همبستگی یعنی کشف اینکه چه چیزی با چه چیزی همراه است تکلیفی بنیادی در هر علم است؛کشف اینکه نشانه‌های بیماری معینی همگام با میزان آلودگی محیط تغییر می‌کند یا با وجود ویروس هم بستگی دارد نخستین گام در جهت درمان آن است. ما مردم به عنوان بینندگان شهودی مناظره دو شب پیش پای گیرنده‌های تلویزیونی به ساختمان جام جم زل زده بودیم؛ این قبیل مناظره‌ها را در دوره‌های گذشته نگاه کرده، درک می‌کنیم یا تصور می‌کنیم که درک می‌کنیم؛کسانی نظیر زاکانی، قاضی‌زاده هاشمی، قالیباف که مخالف مجازات محاکمه کسانی که به قول دکتر مسعود پزشکیان ناکارآمد بوده‌اند؛بیشتر احتمال دارد که موضعی مخالف با رابطه با غرب، رفع تحریم؛FATF، پالرمو و... داشته باشند که این مسئله همان تصورات قالبی یا طرح واره‌هایی درباره طبقات مردم و در واقع نظریه‌های کوچکی هستند، درباره تغییرات همگام؛تصور قالبی برون گرایی یا استادی دانشگاه در واقع هر یک نظریه است در این باره که چه صفات یا رفتارهای خاصی با صفات یا رفتارهای معینی همراه است؛پژوهش‌ها حاکی از آن است که آدمی در زمینه یافتن تغییرات همگام چندان دقت ندارد. اینجا نیز طرح واره ها آدمی را گمراه می کنند. وقتی طرح واره‌ها این انتظار را ایجاد می‌کنند که دو چیز به صورت همگام تغییر کنند،در واقع همبستگی بین آن دو چیز را «بیش برآورد» می‌کنیم و حتی همبستگی‌های خیالی را می‌بینیم که در واقع وجود ندارند، اما وقتی طرح واره ای در بین نباشد تا ما را به این انتظار بکشاند که آنها به طور همگام تغییر کنند،در آن صورت همبستگی بین آنها را «کم برآورد می‌کنیم» و حتی توفیق نمی‌یابیم همبستگی‌هایی را بیابیم که به وضوح در داده‌ها وجود دارند؛ وقتی مصطفی پورمحمدی یکی از کاندیداهای ریاست جمهوری دوره چهاردهم رو به محمد باقر قالیباف گفت این تصور قالبی را باید از ذهن بیرون کرد و در واقع اشاره به دوستان و کاندیداهای پوششی او یعنی قاضی‌زاده هاشمی و زاکانی بدون ذکر نام آن ها داشت که ظرف چند روز آینده به نفع او از گود کنار خواهند رفت به صراحت گفت که حکم شهردار شدن شما را با وجود مخالفت‌ها من صادر کردم؛قالیباف با لبخندی زیرکانه و فرافکنانه چون همتایان پوششی خویش در دور دوم مناظره به او حمله کرد که با این روش نمی‌توان کشور را اداره کرد. وقتی آدمی به عنوان دانشمند شهودی رفتار می‌کند، طرح‌ واره‌ها او را هدایت می‌کنند؛یعنی آن دسته از تغییرات همگام را می‌بیند که طرح واره‌هایش او را برای دیدن آنها آماده کرده‌اند و نمی‌تواند تغییرات همگامی را ببیند که طرح واره هایش او را برای دیدن آنها آماده نکرده‌اند و این ثبات تصور قالبی است؛شاید تعجبی نداشته باشد که دانشجویان بی تجربه را در پژوهشی که هم اکنون توصیف شد تصورات قالبی گمراه کنند و آن ها در داده‌ها همبستگی را ببینند که وجود ندارد. چرا تصورات قالبی کاندیداها در برابر داده‌های مخالف دوام می‌آورند؟می‌توانیم برخی از عوامل دست‌اندرکار در این قضیه را بازنمایی تکلیف تغییر همگام نام بگذاریم. تصورات قالبی می‌توانند از طریق تأثیر مستقیم بر عملکرد شخص هدف به شیوه‌های موذیانه‌تری خودکام بخش باشند که خیلی از افراد جامعه پس از مناظره‌ اول، زاکانی را فردی هتاک و پررو قلمداد کرده اند. تهدید مشمول هر تصور قالبی معین بودن،خود می‌تواند سطح اضطراب شخص را بیشتر سازد که در چهره و میمیک صورت زاکانی کاملا هویدا و بارز بود و بدین وسیله عملکرد او را در مناطره مختل کرد. این تأثیر هم در مورد این تصور قالبی که آمریکایی‌های آفریقایی، از نظر عقلی قابلیت کمتری از سفیدپوستان دارند و هم برای این تصور قالبی که زنان در ریاضی ضعیف‌تر از مردانند،نشان داده شده است. در یک تحقیق،از دانشجویان برجسته سیاه پوست و سفید پوست از یک دانشگاه برگزیده آزمونی مرکب از دشوارترین مواد آزمون «GRE» گرفته می‌شد. وقتی به این دانشجویان گفته شد که آزمون صرفاً یک تکلیف حل مسئله آزمایشگاهی است،عملکرد دانشجویان سیاه پوست به همان خوبی دانشجویان سفید پوست بود. اما وقتی به آنها گفته شد که آزمون مربوط به سنجش توانایی‌های عقلی است،دانشجویان سیاه پوست عملکرد ضعیف‌تر از دانشجویان سفید پوست داشتند،شکل دیگری از این پژوهش نشان داد وقتی قرار بود پیش از آزمون،دانشجویان نژاد خود را در این پرسشنامه مشخص کنند،همین کار کافی بود که در عملکرد دانشجویان سیاه پوست اخلال ایجاد کند؛حتی وقتی توضیح داده می‌شد که آزمون ربطی به توانایی عقلی ندارد و در مناظره دو شب پیش با اینکه بارها و بارها مسعود پزشکیان به محمد باقر قالیباف و دو کاندیدای پوششی او که به زودی از گود مسابقه و رقابت خارج خواهند شد،گفت که هرگاه لازم بوده؛ دولت‌هایی که با آن ها همراه بوده‌، در صورت وارد بودن نقد، به تصمیم های آن هاانتقاد کرده و مخالفت کرده است؛ اما باز این سه نفر به کرات به او حمله می‌کردند و چرخه که عوض می‌شد باز از روش‌های گوناگون و این که دولت شما دولت سوم روحانی است و از سال ۹۲ تا ۱۴۰۰ چه بلاهایی این دولت بر سر مردم آورد؛اما آنها غافل از این بودند که دولت‌های نهم و دهم محمود احمدی نژاد معجزه هزاره سوم و دولت شهید رئیسی به مراتب خسران بیشتری به مردم و ملت نیک‌اندیش و آزاده ایران وارد کردند که با تورم بی سابقه و نقطه به نقطه، روز به روز سفره‌ها کوچک تر و مسائل اقتصادی و معیشتی پیچیده‌تر و بغرنج‌تر می‌شود و بسیاری از مردان خانواده‌ها که نان آور خانواده هستند مقابل زن و بچه های خویش به دلیل برآورده نشدن مایحتاج اولیه زندگی و کالاهای غذایی مصرفی خانوار خود احساس شرمساری می کنند. در پژوهشی دیگر درباره تصور قالبی استعداد ریاضی زنان،به دانشجویان دختر و پسر سال دومی که عملکردشان در ریاضیات کاملاً خوب بود،آزمون ریاضی بسیار سختی داده شد. وقتی پیش از انجام آزمون به آزمودنی‌ها گفته می‌شد که عملکرد زنان و مردان به طور کلی در آن آزمون یکسان بوده است، نتایج آزمون زنان عملاً به خوبی مردان می شد،اما وقتی گفته می‌شد که مردان عموماً عملکردی بهتر از زنان دارند،عملکرد زنان برتر از مردان می‌شد؛ کاش صدا و سیما هم قبل از انجام مناظره اول، یک پژوهش تصور قالبی کاندیداها از یکدیگر برگزار می کرد تا بعضی از آن ها این همه به یکدیگر تهمت نمی زدند و انگ و برچسب نمی زدند، این همان خطای بنیادی اسناد به حساب می آید؛همانطور که دو مثال بالا نشان می‌دهد یکی از تکالیف اسنادی اصلی که ما آدمیان هر روز با آن روبه رو هستیم این است که تعیین کنیم آیا رفتار مشاهده شده چیزی منحصر به فرد درباره شخص رفتارکننده را نشان می دهد«نگرش‌های او،ویژگی‌های شخصیتی او و از این قبیل» یا ناشی از موقعیتی است که شخص را در آن مشاهده کرده‌ایم. اگر به این نتیجه برسیم که در اصل چیزی در خود شخص مسبب آن رفتار است، همان طور که در آقای زاکانی دیده شد؛در آن صورت استنباط ما اسناد درونی یا گرایشی خوانده می‌شود؛گرایش در این جا به باورها، نگرش‌ها و ویژگی‌های شخصیتی فرد اطلاق می‌شود؛اگر نتیجه بگیریم که برخی علل بیرونی عامل آن رفتار هستند.« دادن پست شهرداری تهران و عدم تخصص او در این زمینه که در مناظره هم گفت من یک پزشک هستم و باید خوب نسخه بنویسم،پول، هنجارهای اجتماعی و...» با آن اسناد بیرونی یا موقعیتی گفته می‌شود که آقای زاکانی در مناظره به خوبی به وسیله مشاورین خود از آن ها بهره گرفت حتی اگر مورد اقبال عمومی جامعه و مخاطبان قرار نگیرد و فقط آدمی بتواند با تصورات قالبی اشتباه شبیه احمدی نژاد یار گرمابه و‌ گلستان آن ها در لنز دوربین های صدا و سیما زل بزند و حرف خود را به کرسی بنشاند که قبل از این مناظره رهبری انقلاب در مرقد امام راحل در۱۴ خرداد۱۴۰۳ صراحتا و با قاطعیت به کاندیداها توصیه کرده بودند که به هم تهمت و افترا نزنند ولی باز جانب انصاف و وجدان رعایت نشد و تا توانستند۴ کاندید از ۶ نفر توأمان و متواتر وار به پزشکیان و پورمحمدی انتقاد می کردند و تهمت می زدند.
دانش آموخته علوم اجتماعی و مشاور امور بانوان ستاد پزشکیان استان ایلام