تحصیل حق هر کودک است و بازماندن او از تحصیل آسیب‌های زیادی به دنبال دارد اما حالا گفته می شود که بیش از یک میلیون و ۱۹۰ هزار کودک در سن تحصیل به مدرسه نمی‌روند، یعنی حدود ۷.۵ درصد دانش‌آموزان کشور.
کما این که وضعیت اقتصادی خانواده‌ها، بیکاری و فقر خانواده‌ها و ناتوانی سرپرستان خانوار از تامین معاش خانواده طی ۶ سال اخیر، یکی از دلایل افزایش تعداد بازماندگان از تحصیل بوده چنانکه بسیاری خانواده‌ها، اذعان داشته‌اند که برای جبران کسری معاش خانواده، ناچار شده‌اند فرزندان خود را به شاگردی، دستفروشی، پادویی و مشاغل ساعتی بفرستند تا فرزندان هم سهمی از معاش خانوار را عهده‌دار شوند. اما طی یک سال اخیر ، مسوولان قدیم و جدید وزارت آموزش و پرورش با ارایه آمار‌های متفاوت از تعداد بازماندگان یا تارکان تحصیل که صرفا در شکل ظاهری متفاوت هستند، به یک تناقض جدی در اطلاع‌رسانی دامن زده‌اند و به نظر می‌رسد تلاش‌ها در این وزارتخانه متولی به بسترسازی و ارایه تحصیلات عمومی رایگان به تمام جمعیت ۶ تا ۱۸ ساله، حالا معطوف به این شده که با عددسازی، واقعیت موجود را جور دیگر جلوه بدهند.
این شرایط در حالی است که طبق آمار رسمی در سال 1401 ، تعداد ۹۳۵ هزار دانش‌آموز جامانده از تحصیل در کشور وجود داشته است و این مسئله شامل کودکان گروه سنی ۶ تا ۱۸ سال می‌شود که به دلیل انواع و اقسام مشکلات از تحصیل بازمانده اند. در میان این جمعیت حدوداً یک میلیون نفری، کودکانی هستند که از هوش بالایی برخوردارند، اما به دلیل بازماندن از تحصیل، استعدادهایشان شکوفا نشده و حالا به جای اینکه تبدیل به یک نخبه‌شوند، ممکن است مسیر اشتباهی را انتخاب کنند و درگیر معضلاتی، چون اعتیاد و جرائمی، چون سرقت شوند.
حال امار سال گذشته و کودکانی که سال تحصیلی گذشته از تحصیل بازماندند را باید به ۲۷۹ هزار نفر که در یک سال اخیر ترک تحصیل کردند، اضافه کنیم. بنابراین اکنون می توان تصور کرد که احتمالا بیش از یک میلیون و ۱۹۰ هزار کودک در سن تحصیل به مدرسه نمی‌روند. این عدد قابل توجه، حدوداً برابر با ۷.۵ درصد از تعداد کل دانش‌آموزان در این سال تحصیلی است. تعداد کودکان بازمانده از تحصیل طی سال‌های گذشته در اثر دو شوک افول اقتصاد و همه‌گیری کرونا، روندی افزایشی را طی کرده است. این وضعیت به خصوص نمایان‌گر اثر منفی افت وضعیت اقتصادی در سال‌های اخیر روی اقبال به تحصیل است که می‌تواند از طریق افزایش ضعف اقتصادی خانوارها و همچنین ناتوانی بیشتر دولت در برقراری امکانات تحصیل و جذب کودکان بازمانده از تحصیل رخ داده باشد. پیامد منفی کاهش اقبال به تحصیل در زندگی فردی بازماندگان از تحصیل و کاهش فرصت‌های اقتصادی و اجتماعی پیش روی آن‌ها واضح است.
آخرین آمار از تعداد بازماندگان از تحصیل
مرکز پژوهش‌های مجلس گزارشی منتشر کرده درباره روند بازماندگی از تحصیل و ترک تحصیل در سال‌های اخیر. گزارش نشان می‌دهد طی سال‌های گذشته دو شوک به تعداد بازماندگان از تحصیل وارد شده است. در سال تحصیلی ۹۶-۹۷ رشدی ناگهانی در تعداد بازماندگان از تحصیل مقطع متوسطه دوم رخ داده است؛ به نظر می‌رسد شرایط اقتصادی و گسترش فقر بسیاری از نوجوانان را به این واداشته که تحصیلاتشان را پس از اتمام متوسطه اول (راهنمایی) ادامه ندهند و احتمالاً وارد بازار کار شوند. با این حال، برای سنجش این حدس باید به داده‌های جزئی بازار کار مراجعه کرد.
شوک دوم وارده به بازماندگی از تحصیل، در دوران کرونا رخ داده است؛ این شوک به مقطع ابتدایی وارد شده است. با شروع کرونا، شش‌ساله‌هایی که وارد مقطع ابتدایی نشدند، ۱۲۰ درصد رشد ناگهانی داشت. گزارش مرکز پژوهش‌ها توضیح می‌دهد که با وجود کاهش اثرات همه‌گیری کرونا، بازگشت به مدرسه به کندی رخ داده است و بیم آن می‌رود که با عدم بازگشت بخشی از بازماندگان از تحصیل ابتدایی، روند رو به رشدی از بی‌سوادی در پیش باشد.
کدام استان‌ها بیشتر بازماندگان از تحصیل را دارند؟
در سال تحصیلی گذشته، استان سیستان و بلوچستان، بیشترین تعداد بازمانده از تحصیل -یعنی ۱۴۵هزار نفر- و بیشترین درصد بازماندگی از تحصیل -یعنی ۱۸.۲۰ درصد- را داشته است. این رتبه اول در سال‌های گذشته هم برقرار بوده است. از دیگر استان‌هایی که درگیر این معضل هستند، می‌توان به آذربایجان غربی، گلستان، خراسان شمالی و خراسان رضوی اشاره کرد.
در همین حال معاون آموزش ابتدایی اداره‌کل آموزش و پرورش کرمان اخیرا با اشاره به راه‌اندازی سامانه‌ای ویژه شناسایی، جذب و نگهداشت دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل در کشور گفته است که: بیش از ۶ هزار دانش‌آموز بازمانده از تحصیل در مقطع دبستان این استان وجود دارد که تاکنون حدود ۷۰۰ دانش‌آموز از این تعداد شناسایی شده اند.
معاون آموزش ابتدایی اداره کل آموزش و پرورش استان کرمان اظهار داشت: مشکلات بر سر راه دانش آموز در صورت مهاجرت نکردن، در قید حیات بودن و دارا بودن شرایط تحصیل، توسط آموزش و پرورش رفع و دانش آموز به تحصیل بازگردانده می شود.وی تصریح کرد: در شورای معاونان آموزش و پرورش کرمان مصوب شده ۲ پایگاه تقویت درسی دانش آموزان بازمانده از تحصیل در این استان راه اندازی و این افراد ثبت نام شوند تا عقب ماندگی تحصیلی آنها به صورت فوق برنامه جبران شود و به چرخه آموزش برگردند.زحمتکش با تاکید بر اینکه کتاب های درسی به صورت رایگان در اختیار دانش آموزان بازمانده از تحصیل قرار می گیرد تصریح کرد: تمام تلاش آموزش و پرورش بر این است که دانش آموزان بازمانده از تحصیل جذب شوند.وی با اشاره به حضور حدود ۱۴ هزار دانش آموز اتباع در مقطع ابتدایی استان کرمان گفت: کمبود فضای آموزشی در استان کرمان بیداد می کند.معاون آموزش ابتدایی اداره کل آموزش و پرورش کرمان گفت: حدود ۶۰۰ مدرسه مقطع ابتدایی این استان زیر پنج دانش آموز، ۷۲ مدرسه زیر ۲ دانش آموز و ۶۳ مدرسه با وجود یک دانش آموز اداره می شود.وی ادامه داد: اما در برخی شهرها مانند کرمان و رفسنجان کلاس های درس با بیش از ۴۰ دانش آموز فعالیت می کنند لذا در محاسبه نرم تراکم جمعیت دانش آموزی مدارس با جمعیت اندک دانش آموز نیز محاسبه می شود که آمار دقیق و درستی به ما نمی دهد.وی تاکید کرد: عدد نرم تراکم سرانه دانش آموزی در کلاس های دبستان استان کرمان بالای ۳۰ اعلام می شود در حالی که بیشتر از این مقدار است.وی گفت: بیش از دوسوم مدارس استان کرمان به صورت چند پایه اداره می شوند یعنی یک معلم باید در چند پایه تدریس کند.
از سوی دیگر معاون سوادآموزی اداره کل آموزش و پرورش کهگیلویه و بویراحمد نیز اخیرا حبر داده است که : یک هزار و ۱۲۰ نفر، بازمانده از تحصیل در سطح استان وجود دارد که ۵۰ درصد از آنها شناسایی شده است. استان کهگیلویه و بویراحمد با ۷۲۶ هزار نفر جمعیت،هشت شهرستان و۱۷ بخش و یکهزار و ۶۷۰ روستای دارای سکنه و حدود ۱۷۲ هزار دانش آموز و بزرگسال و در بیش از ۳۰۱۸باب آموزشگاه زیر نظر ۱۴ هزار نفر معلم تحصیل می کنند که از این تعداد دانش آموز، ۱۲هزار در پیش دبستانی و مهدکودک استان حضور دارند.
از کل دانش آموزان استان، ۴۹ درصد از آنها را دختران و ۵۱ درصد را پسران تشکیل می دهند.
در همین حال اما فرماندار شهرستان مشهد نیز در آدرماه سال جاری خبر داد که : هم اکنون سرانه آموزشی در شهرستان مشهد، از میانگین کشوری و میانگین استانی پایین‌تر بوده و در مناطق حاشیه شهر، فاجعه است. وی با اشاره به اینکه شهرستان مشهد حدود ۶۰ هزار نفر بازمانده از تحصیل دارد، ادامه داد: برای رفع این مشکل نیز علاوه بر مدیران آموزش و پرورش سایر مدیران دستگاه‌های دیگر باید پای کار بیایند.
معاون استاندار و فرماندار شهرستان مشهد مقدس گفت: در خصوص کمبود نیروی انسانی در مدارس به همه دستگاه ها تکلیف شد تا در صورت تمایل نیروی استخدامی خود، آنها را در اختیار آموزش و پرورش قرار دهند.
در همین حال اما معاون سوادآموزی اداره کل آموزش و پرورش خراسان شمالی نیز در ابتدای سال تحصیلی جدید خبر داده بود که: هزار دانش‌آموز بازمانده از تحصیل در این استان شناسایی شدند که با طرح مدرسه‌محوری درصدد جذب آنها هستیم.
ترک تحصیل کمتر از گذشته
تعداد دانش‌آموزانی که پس از شروع یک مقطع، ترک تحصیل می‌کنند، از ۳۴۷ هزار نفر در سال تحصیلی ۹۳-۹۴ به ۲۷۹هزار نفر در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ رسیده است. اما با توجه به روند صعودی بازماندگی از تحصیل، به نظر می‌رسد اتفاقی که افتاده این است که بخشی از افرادی که در شرایط سال‌های قبل ممکن بود دست به ترک تحصیل در میانه یک مقطع بزنند، با شرایط سال‌های بعد تصمیم به عدم آغاز مقطع از ابتدا گرفته‌اند. در نتیجه آمار ترک تحصیل کاهش یافته اما روند بازماندگان در مجموع صعودی است. ضمناً پنج استانی که بیشترین ترک تحصیل در آن‌ها رخ می‌دهد، همان پنج استان نام‌برده‌ای هستند که بیشترین بازماندگان از تحصیل را دارند.