گروه بین الملل - اکنون مدتی است که تنش‌ها میان ایران و اروپا بالا گرفته و دو طرف در طول ماه‌های اخیر بر سر برخی از مسائل به سرعت به سمت واگرایی حرکت می‌کند. در واقع به بن‌بست رسیدن فرایند مذاکرات هسته‌ای، وقوع ناآرامی‌ها در ایران تا اعدام علیرضا اکبری و حالا احتمال تروریستی اعلام شدن سپاه از سوی اتحادیه اروپا از جمله مهترین عواملی است که امروز باعث تشدید فزاینده و بی سابقه تنش‌های میان تهران و بروکسل شده است.
در این میان روز گذشته چارلز میشل، رئیس شورای اروپا اعلام کرد که این شورا قصد دارد اقدامات تحریمی علیه ایران را افزایش دهد. از سوی دیگر دیدیه ریندرز، کمیسیونر عدالت و برابری اتحادیه اروپا نیز روز گذشته گفت که ایران در نشست بعدی شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا باز هم در دستور کار خواهد بود و من به شما اطمینان می‌دهم که تمامی گزینه‌ها برای پاسخ اتحادیه اروپا به رخدادهای ایران روی میز است.
تاکید بورل بر حفظ برجام
در حالی گفته می‌شود که احتمال دارد امروز اتحادیه اروپا، سپاه پاسداران را در لیست تروریستی قرار دهد، همزمان با صحبت‌های برخی از مقامات اتحادیه اروپا، جوزپ بورل مسئل سیاست خارجی این اتحادیه درباره موضوع توافق هسته‌ای گفت: ما پنج اقدام محدودیت‌زا در قبال ایران انجام داده‌ایم که سه مورد از آن‌ها بر اساس نقض حقوق بشر و دو مورد بر اساس عرضه پهپادها به روسیه انجام شد.
بورل در سخنان پایانی‌اش در جلسه پارلمان اروپا با اشاره به مذاکرات احیای توافق هسته‌ای که به دلیل برخی مسائل حل‌نشده با وقفه‌ای چند ماه روبه‌رو شده است، گفت: اما من فکر می‌کنم با این وجود،‌ ما باید کانال‌های ارتباطی را با ایران باز نگه داریم. ما برجامرا داریم و فکر می‌کنم باید هر کاری که می‌توانیم انجام دهیم تا اطمینان بیابیم ایران به تسلیحات هسته‌ای دست پیدا نمی‌کند.
هیچ فعالیت و سایت اعلام نشده‌ای در ایران وجود ندارد
از سوی دیگر در شرایطی که یکی از موانع مهم توافق هسته‌ای، بحث اختلافات میان ایران و آژانس است، روز گذشته محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در حاشیه نشست هیات دولت در جمع خبرنگاران با بیان اینکه آمریکا و کشورهای اروپایی مرتب مواضع‌شان درباره برجام را تغییر می‌دهند، گفت: دیدیم اخیرا که سخنگوی اتحادیه اروپا گفته برجام نمرده و مذاکرات ادامه دارد. از این رو مشهود است که فضاسازی علیه جمهوری اسلامی چقدر زیاد است و میزان صداقت آنها در موضع گیری‌هایشان هم چقدر است!
به گزارش ایسنا، رئیس سازمان انرژی اتمی تصریح کرد: موضوعی که در دستور کار ما بوده، رفع ابهامات آژانس و پاسخ به اتهاماتی بوده است که عناصر و عوامل ضد انقلاب آن را تولید کردند. اینها بازرسی کردند و همه این مراحل طی شده و کل مذکرات ظرف ۲۰ سال حاصلش برجام شده است. آنها از برجام خارج شدند، الان می خواهند برگردند باز آن اتهامات را کنار سند برجام گذاشتند؛ در حالی که این‌ها دو موضوع نیست، یک موضوع است.
اسلامی گفت: امروز به صراحت اعلام می کنیم و بارها هم آژانس اعلام کرده است که هیچ فعالیت و سایت اعلام نشده در جمهوری اسلامی ایران وجود ندارد. تعاملات ما با آژانس برقرار است. آقای گروسی هم اعلام آمادگی کردند به ایران بیایند و باید هماهنگی سفر انجام شود و به محض اینکه اهداف و برنامه سفر نهایی و هماهنگ شود، سفر مدیرکل آژانس به ایران انجام می‌شود.
سرنوشت نهایی برجام در سال 2023
در این رابطه دو مساله اصلی وجود دارد. نخست اینکه آیا برجام در میان این تنش‌ها قادر به احیاست یا اینکه نهایتاً پایان رسمی آن در سال جاری میلادی رقم می‌خورد. از سوی دیگر سوال بعدی این است که مسیر پرشتاب تنش میان ایران و اروپا تا کجا تداوم داشته و چه پیامدها و تبعاتی می‌تواند داشته باشد؟
در رابطه با موضوع اول می‌توان گفت: چنانچه فضای تنش میان ایران و کشورهای اروپایی و آمریکا تا اکتبر ۲۰۲۳ شدیدتر شود، احتمال اینکه تا اکتبر سال جاری این کشورها به سمت استفاده از مکانیسم ماشه حرکت کنند بسیار زیاد خواهد بود. صدور قطعنامه‌ای دیگر در شورای حکام علیه ایران و فعالیت های هسته‌ای می‌تواند شرایط را برای ارجاع دوباره ایران به شورای امنیت و فعال کردن مکانیسم ماشه هموار کند. شاید تا قبل از جنگ اوکراین و چرخش چین به سمت کشورهای منطقه قابل پیش‌بینی بود که هر گونه قطعنامه‌ای در شورای امنیت وتو شود اما اکنون در شرایط فعلی و پیش رو این احتمال بسیار کمرنگ شده است.
برخی تحلیلگران بر این نظرند اگر فضای تنش‌آمیز علیه ایران در سطح منطقه‌ و نظام بین‌الملل به همین شکل ادامه یابد، کشورهای اروپایی که امکان استفاده از مکانیسم ماشه را دارند، با چراغ سبز و همراهی آمریکا اجازه نخواهند داد، ایران طعم رفع تحریم‌های تسلیحاتی را به طور کامل بچشد و آن را با تصویب یک قطعنامه جدید یا فعال کردن مکانیسم ماشه تلخ خواهند کرد. این تحلیل‌گران معتقدند، شاید ایران برای رفع تحریم‌های تسلیحاتی وجاهت عملی قائل نباشد، اما مساله فضای متشنجی است که یک بار دیگر ایجاد می‌شود و اجماع جهانی علیه ایران را برمی‌گرداند.
تا وقتی آمریکا و اروپا سرگرم جنگ اوکراین هستند، فضا برای ترمیم سیاست خارجی البته به شرط انسجام و وحدت در سیاست داخلی، وجود دارد. مدیریت فضا و آرامش در تعاملات امری است که بیش از پیش این روزها در سیاست خارجی نیاز است و احساس می‌شود. ماه‌های آینده (اواخر آذرماه ۱۴۰۲) نه تنها برای برجام که برای ایران سرنوشت‌ساز است.
خطر ارجاع ایران به شورای امنیت
از سوی دیگر در خصوص مساله دوم یعنی تشدید بی‌سابقه تنش‌ها میان ایران و اروپا، حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، کارشناس مسایل بین الملل و رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی و سیاستت خارجی مجلس معتقد است: چیزی که الان وجود دارد همه نشانه‌های تصاعد یا گسترش بحران بین ایران و کشورهای غربی به چشم می‌خورد. البته ایران و آمریکا دو کشور دشمن به حساب می‌آیند اما تصاعد یا گسترش بحران بین ایران و اروپا چیزی بود که تلاشی هم برای ممانعت از آن نشد. بعضی از وقت‌ها در مناسبات‌ بعضی از کشورها سازوکارهای کنترل‌کننده وجود دارد مثل مناسبات دیپلماتیک و غیره. اما امروز این شرایط وجود ندارد و شبیه به شرایطی که در ورودی دهه ۱۳۹۰ هجری شمسی یعنی قبل از برجام وجود داشت، است. نتیجه این تحولات می‌تواند به این موضوع بینجامد که کشورهای اروپایی خواهان اجرای مکانیزم ماشه باشند یا بندهای ۱۱ تا ۳۱ قطعنامه را اجرا کنند تا به هرحال سعی کنند پرونده ایران را دوباره به شورای امنیت بفرستند که این سازوکار خودش را دارد.
به گزارش ایلنا، این کارشناس مسائل خارجی در پاسخ به این سوال که اگر طرح انگلیس برای تروریستی نامیدن سپاه پاسداران به نتیجه برسد این امر چه تبعاتی خواهد داشت، گفت: من معتقدم اگر انگلیسی‌ها تحریم‌های تازه‌ای علیه ایران شکل دهند ایران هم قطعا بی‌تفاوت نمی‌ماند. تجربه چند دهه اخیر نشان داده که ایران بلافاصله سیاست مقابله به مثل را در پیش می‌گیرد. ایران هم نیروهای نظامی، امنیتی و اطلاعاتی انگلستان را در فهرست سیاه تروریستی قرار می‌دهد.
وی افزود: دلیل این رفتار این است که برخلاف آمریکایی‌ها که نیروهای نظامی‌شان خیلی فعال هستند و فعالیت مشهود دارند، وقتی ترامپ سپاه را در لیست گروه‌های تروریستی قرار داد، ایران هم بلافاصله نیروهای آمریکایی منطقه را در فهرست تروریستی قرار داد، انگلیسی‌ها نیروهای نظامی کمتری دارند و ماموریت‌هایشان در حاشیه ماموریت‌های آمریکایی قرار دارد اما نیروهای اطلاعاتی و امنیتی انگلستان خیلی نقش فعال‌تری در منطقه دارند و فکر می‌کنم اگر سپاه را در لیست تحریم قرار دهند ایران حتما به سمت تروریستی اعلام کردن همه ماموران اطلاعاتی و امنیتی انگلستان حرکت می‌کنند.
فلاحت‌پیشه در پاسخ به این سوال که اسرائیل چه نقشی در این موضوع دارد، گفت: به نظر من، اسرائیلی‌ها خوشحال هستند که مجموعه تحولات در راستای سیاست‌های آنها شکل می‌گیرد. در جنگ‌های رمضان، آخرین جنگ‌های عربی – اسرائیلی، اسرائیل زمانی که این جریان را ساخت سیاست و ایدئولوژی سیاسی و راهبردهای سیاسی- نظامی را شکل داد که متعلق به جریانی افراطی است و از آن زمان غیر از مقاطع کوتاهی، همیشه در انتخابات سران اشغالی شاهد رقابت بین افراطیون بودیم؛ یعنی رقابت در افراط بود. البته صهیونیست‌ها سعی‌شان بر این است که چالش فلسطین را به یک چالش ایرانی- اسرائیلی تبدیل کنند نه چالش اسلامی یا اسلامی-  اسرائیلی.
وی تصریح کرد: در سمت دیگر هم به هرحال تلاش‌ها کاملا مشهود است تا ایران را از برخی  مولفه‌های امور استراتژیک خود محروم کنند و اسرائیل در این موضوع خیلی نقش دارد. مثلا کارهایی که الان صورت می‌گیرد؛ به عنوان مثال خلیج عربی که عراقی‌ها مطرح می‌کنند یعنی افتادن عراقی‌ها در دام صهیونیستی‌ یعنی دامی که همواره شکل گرفته و وجود داشته تا ایران را وارد چالش عربی کند و به عبارتی عرب‌ها هم چالش‌های عربی با ایران را دنبال می‌کنند. طبیعتا در ایران هم این مساله شکل می‌گیرد که قرار نبود ایرانی‌ها هزینه‌ای دهند ولی جشن دشمنان ایران را عراقی‌ها میزبانی کنند.
وی افزود: من معتقدم که ایران باید بدون برخورد احساسی سازوکار کلانی برای مقابله با این جریانات داشته باشد. متاسفانه وزارت خارجه جمهوری اسلامی و اصلا سیاست خارجی کشور تعطیل است و غیر از بیانیه‌ها چیزی نمی‌دانیم. مسئولیت وزارت خارجه حفظ شرایط تنش‌زدایی و جلوگیری از ورود به حوزه تنش است. ما می‌بینیم که برخی از کارشناس‌ها و مشاوران وزارت خارجه خودشان در رأس تنش‌زایی قرار می‌گیرند. به اندازه کافی زمینه برای تنش وجود دارد اما می‌بینیم که ما با انباشت تنش در سیاست‌ خارجی ایران مواجه هستیم و کمتر کشوری در دنیا در این حد با انباشت تنش مواجه است و این نشان می‌دهد که دیپلمات‌های ما عملکرد قابل دفاعی نداشتند و کشور بسیاری از فرصت‌های دیپلماتیک را از دست داد و جالب این است که کسانی که فرصت‌ها را از دست دادند، الان بیشترین سخنرانی را انجام می‌دهند. اما با سخنرانی نمی‌شود سیاست خارجی را پیش برد. من اعتقادم بر این است که کشور نیازمند یک سیاست خارجی توأم با تنش‌زدایی است و این وضعیت تنش را باید کاهش داد.
فلاحت‌پیشه در پاسخ به این سوال که راهکارتان برای مقابله کردن با این موضوع چیست، گفت: دو راهکار ممکن است وجود داشته باشد؛ یکی مقابله به مثل است که طبیعتا ایران دنبال این موضوع می‌رود که در منطقه، حوزه‌های فعال نظامی‌ انگلیس و افراد مرتبط با آن را در لیست تروریستی قرار دهند. ماموریت همیشگی انگلیسی‌ها از دهه ۱۹۷۰ میلادی به این سمت این بوده که به تدریج نیروهای امنیتی‌شان جای نیروهای نظامی را گرفتند که با قرار دادن انگلیس در لیست تروریستی این ماموریت در منطقه به خطر خواهد افتاد.
وی افزود: راهکار دوم تنش‌زدایی است و من معتقدم که ایران و اروپا الان نیازمند تنش‌زدایی هستند، آینده گسترش یا تصاعد بحران به سود دو طرف نیست. البته من قبلا هم عرض کردم لازمه‌اش این است که وزارت امورخارجه ماموریت تنش‌زدایی خودش را انجام دهد اما چون وزارت امورخارجه عملا به کانون موضع‌گیری و سخنرانی تبدیل شده و حتی در دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی به جای اینکه سازوکاری شکل دهند، نوعی رکود در ابتکار برای مقابله با تنش‌ها وجود دارد. شاید شاه‌کلید رفع مشکلات در شورای امنیت ملی است چون از زمانی که مسائل و ناآرامی‌های داخلی ایران به چالش‌های خارجی پیوند زده شد، عملا سیاست مقابله با ایران این‌گونه در حال تشدید است. باید سازوکار درونی حل اختلاف و حل بحران را داشته باشیم و در خارج هم ماموریت تنش‌زدایی را تعریف کنیم که متاسفانه این کار شکل نمی‌گیرد و نتیجه‌اش این است که در حالی که اقدامات عملی در خارج از ایران صورت می‌گیرد، در داخل بیشترین سخنرانی‌ها را می‌بینیم و ابتکارات تنش‌زدایی وجود ندارد.
فلاحت‌پیشه تصریح کرد: از این هم نتیجه‌ای عاید نمی‌شود، هر آنچه که هشدار داده شد که انجام ندهند  تیم مسئولان سیاست خارجی انجام دادند. مثلا خیلی تاکید شد که ایران به مسئله جنگ اوکراین پیوند داده نشود اما این کار صورت نگرفت یا خیلی تاکید می‌شد که ایران از فرصت احیای برجام استفاده کند اما استفاده نشد و دیگران فرصت این کار را بردند. البته خیلی تاکید می‌شد که در مناسبات با همسایگان ایران به گونه‌ای عمل کند که این اتحاد ارتجاعی علیه ایران شکل نگیرد اما ما عملا دیدیم که نفوذ این اتحاد باعث شکل گیری مسیر سیاسی جدید شد که در برخی از کشورها مثل عراق هم داریم می‌بینیم. اینها نشان می‌دهد که ارزیابی عملکرد در سیاست خارجی صورت نمی‌گیرد و وقتی ارزیابی عملکرد صورت نگیرد، فقط یکسری سخنرانی‌ها و ادعاهای کلان مطرح می‌شود که این ادعاها وقتی شکستش اثبات می‌شود که کشور در زمینه‌های منافع ملی و فرصت‌ها تاوان زیادی داده است، این موضوعی است که باید دید. من معتقدم که برای حل شدن تنش‌های موجود، کشور نیازمند یک سیاست کلان است که باید در رأس این سیاست‌های کلان استفاده بهینه از فرصت‌ها و پرهیز از تنش‌های فزاینده وجود داشته باشد.