سقوط بشار اسد، گرچه از دید برخی تحلیلگران قابل پیش بینی بود اما برخی دیگر معتقدند سرعت سقوط او و قدرت گیری سریع مخالفان وی، قابل پیش بینی نبود. با همه این گمانه زنی ها آن چه اکنون مورد توجه قرار دارد، دوران موسوم به «پسا اسد» و تصمیم گیری های این دوران است.
به گزارش فرارو،ایران از همان لحظات نخست مخابره اخبار سوریه، تلاش کرد رفتاری تنش پرهیز در پیش بگیرد، سفرهای عباس عراقچی به کشورهای منطقه از یک سو و انتشار بیانیه وزارت خارجه ایران از سوی دیگر نشان میدهد، مقام های ارشد سیاست خارجی ایران، قصد افزایش تنش را ندارند. در بخشی از بیانیه وزارت خارجه امده است :«تعیین سرنوشت و تصمیم‌گیری در مورد آینده سوریه تنها بر عهده مردم این کشور است،حقق این مهم مستلزم شروع گفتگو‌های ملی با مشارکت همه طیف‌های تشکیل دهنده جامعه سوریه جهت تشکیل حاکمیت فراگیر است،انتظار می‌رود روابط دو ملت با رویکرد حکیمانه و دوراندیشانه دو کشور بر اساس علائق و منافع مشترک تداوم یابد،در این وضعیت حفظ حرمت اماکن مقدس مذهبی و حفاظت از اماکن دیپلماتیک بسیار ضروری است.»
با توجه به اهمیت روابط ایران و سوریه به ویژه در 3 دهه اخیر و با توجه به حساسیت های ژئوپلیتیک و سیاسی این موضوع، پرسشهایی درباره اینده روابط ایران و سوریه و تاثیر تحولات سوریه بر ایران مطرح است. عبدالرضا فرجی راد، استاد ژئوپلیتیک و تحلیلگر سیاست خارجی در گفتگو با فرارو به این پرسش‌ها پاسخ داده است:
عبدالرضا فرجی راد به فرارو گفت: «تحولات سوریه هم جدید بود و هم غیرمنتظره؛ درواقع ظرف یک الی دو هفته، شاهد تغییرات سیاسی گسترده در سوریه بودیم. هر چند که زمینه این کار از مدت ها پیش در حال فراهم شدن بود. مدتی بود که بشار اسد به علت تهدیدات اسرائیل، شرایط سوریه، نزدیک شدن به جهان عرب و عضویت در اتحادیه عرب، زمینه عدم همکاری با مقاومت را فراهم کرده بود و علاقه پیشین را برای همکاری با مقاومت نشان نمی داد، شاید اسد تصور می کرد که اگر ارتباط را قطع یا کمرنگ کند، نظام بعثی در سوریه با کمک اعراب می تواند تداوم پیدا کند.»
وی افزود: «این پنداشت اسد، به ویژه با توجه به مذاکراتی که با امارات متحد عربی در جریان بود و به عنوان واسطه بین بشار اسد و ایالات متحده ایفای نقش می کرد، مورد توجه بود. اما تحولات پر سرعت اخیر و قدرت گرفتن گروه تحریرالشام، به نتیجه سقوط بشار اسد منتهی شد. در رابطه با گروه مقاومت می توان گفت که مقاومت به صورت بالقوه وجود دارد. با توجه به اتفاقاتی که در لبنان رخ داد و مردم به خانه های خود در جنوب لبنان برگشتند، حزب الله نیز نمی خواهد لبنان در آتش بسوزد، همچنین اکنون ارتباطات سوریه با لبنان قطع شده است اما ارتباط این گروه مخالف بشار اسد با اسرائیل برقرار است. بنابراین بعید است بتوان ارتباطات مذکور را به سرعت ترمیم کرد. با توجه به همه این ها، فعلا به شکل عملی یا بالفعل، جبهه مقاومت، فعالیت های خود را محدود خواهد کرد.»
باید روی ترمیم وزن ژئوپلیتیکی کشور متمرکز باشیم
این تحلیلگر ارشد سیاسی در ادامه گفت: «درباره ایران و تصمیم های احتمالی ایران در قبال سوریه، باید به این نکته توجه کنیم که با توجه به سرعت بالای اتفاقاتی که در سوریه رخ داد، نیاز است که مقام های ایرانی، طی جلساتی، ابتدا به بررسی شرایط بپردازند. درواقع نیاز به فرصتی برای تصمیم گیری وجود دارد. در ضمن ایران شرایط ویژه ای دارد. ما غیر از مسئله مقاومت، در بحث سیاست خارجی، مسئله مهم گفتگو با غرب را داریم، مکانیسم ماشه و ترامپ فشار حداکثری را هم داریم. همه این ها معضلاتی است که پیش روی ما قرار دارد و مقامات سیاست خارجی ایران باید برای همه این امور مهم برنامه ریزی کنند. مذاکره با اروپا با توجه به اطلاعیه ای که آژانس بین المللی انرژی اتمی داده و با توجه به اطلاعیه ای که دیروز سازمان اطلاعاتی امریکا درباره میزان غنی سازی ایران داده است، زیر یک لایه از بدبینی قرار گرفته است. بنابراین مسئله مقاومت در شرایطی پیش روی دولت است که باید به تمامی مواردی که اشاره کردم هم فکر کند و چاره ای بیندیشد.»
وی افزود: «دولت و تیم سیاست خارجی کشور نمی تواند نسبت به همه مشکلات موجود بی تفاوت باشد و اجازه دهد این مسائل انباشته شوند و تاثیرات منفی خود را روی ایران بگذارند. طبیعتا اتفاقات سوریه روی حوزه پیرامونی ایران در شرق و شمال غرب اثر خواهد داشت و مذاکراتی که باید با اروپا، آژانس و آمریکا انجام شود، نیاز به برنامه ریزی دقیق دارد. مشکلات اقتصادی کشور نیز نیازی به توضیح ندارد چرا که حتی خود مسئولان اقتصادی دولت و حتی شخص رئیس جمهور به این مشکلات اذعان دارند. مطرح شدن بحث مکانیسم ماشه، بسیار خطرناک است و می تواند مسئله را به سمت شورای امنیت ببرد تا جایی که تحریم های ایران زیر قطعنامه 2231 برای مدت های مدیدی تمدید شود. تحریم های سازمان ملل سخت تر از تحریم های آمریکا خواهد بود. بنابراین اگر در حوزه مذاکرات با غرب و اروپا به نتیجه نرسیم، با مشکلات زیادی رو به رو خواهیم شد. طبیعتا سخنان اخیر آقای تخت روانچی درباره خروج از NPT بر همین اساس مطرح شده است. اما بهتر است در برابر بن بست های مذاکرات، به جای انتخاب تندترین و سخت ترین راه، یک راه جدید پیدا کنیم یا حتی بسازیم تا مذاکرات ادامه دار باشد. خروج از NPT تهدیدها علیه ایران را چند برابر می کند و نباید اجازه دهیم کار به این مرحله برسد.»
فرجی راد تاکید کرد:«اتفاقات سوریه بر شرایط ایران بی تاثیر نیست. با توجه به حضور نزدیک به 2 دهه ای ایران در سوریه و مسئله مقاومت، بالاخره وزن ژئوپلیتیک ایران را تا حدودی کاهش داده است. البته این کاهش وزن ژئوپلیتیک به این معنا نیست که نمی توانیم از راه دیگری جبران کنیم. گر بتوانیم در مذاکرات با آمریکا و اروپا موفق باشیم، کاهش وزن ژئوپلیتیکی ایران جبران می شود. در برجام هم زمانی که اوباما تحریم های سختی را علیه کشور اعمال کرد، صدمه خوردیم اما پس از موفقیت برجام، همه چیز تغییر کرد و حتی به لحاظ اقتصادی نیز رشد قابل توجهی داشتیم. طبیعتا اسرائیل از بهبود روابط ایران و اروپا یا به نتیجه رسیدن مذاکرات با آمریکا ناراضی خواهد بود. اگر بتوانیم در مذاکرات موفق باشیم، همه ضعف های ژئوپلیتیک ما قابلیت بهبود و ترمیم خواهند داشت. بنابراین ما باید درها را باز کرده و در شرایط مهم فعلی، روی تقویت کشور متمرکز شویم.باز کردن درها از طریق مذاکره میسر خواهد بود.»