گروه جامعه - به نظر می‌رسد سرما و آلودگی هوا با یکدیگر عجین شده‌اند و در دسترس‌ترین راهکار، تعطیلی مدارس و آموزش مجازی است که اثرات منفی نیز دارد.
در سال‌های اخیر و به ویژه با شیوع بیماری کرونا، نظام آموزشی در ایران و بسیاری از کشور‌های جهان به سرعت به سمت آموزش مجازی حرکت کرد. این تغییر ناگهانی و گسترده، به‌عنوان یک راهکار اضطراری برای حفظ سلامت دانش‌آموزان و کادر آموزشی به کار گرفته شد.
حال با گذشت روز‌های کرونایی هنگام بروز آلودگی هوا، بارش برف و بوران و ... آموزش دانش‌آموزان غیر حضوری و مجازی می‌شود؛ اما در کنار مزایای این نوع آموزش، چالش‌ها و آسیب‌های قابل توجهی نیز به وجود آمده که از آن جمله می‌توان به کیفیت یادگیری و سلامت روانی دانش‌آموزان اشاره کرد.
به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان؛ آموزش مجازی، اگرچه امکان دسترسی به منابع آموزشی و ادامه تحصیل در شرایط بحرانی را فراهم کرده؛ اما مشکلاتی نظیر کاهش تعامل اجتماعی و ناتوانی در یادگیری عملی را در بین دانش‌آموزان ایجاد کرده است. این در شرایطی است که دسترسی به زیرساخت‌های مناسب اینترنتی نیز وجود داشته باشد.
فشار‌های روانی ناشی از یادگیری در محیط‌های غیر حضوری و دوری از فضای کلاس درس، می‌تواند پیامد‌های منفی بر سلامت روانی و عاطفی دانش‌آموزان داشته باشد.
بیش از ۹۹ درصد از مردم در هوای آلوده تنفس می‌کنند
بر اساس بررسی‌های پایگاه داده کیفیت هوای سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۲۲، بیش از ۹۹ درصد مردم جهان در هوای ناسالم با درجه‌های مختلف از سطوح آلایندگی تنفس می‌کنند. بیش از ۶۰۰۰ شهر در ۱۱۷ کشور در حال حاضر کیفیت هوای خود را تحت نظر دارند. این نشان‌دهنده افزایش آگاهی و تلاش برای پایش وضعیت آلودگی هوا است.
تخمین زده می‌شود که آلودگی هوا سالانه باعث مرگ زودرس بیش از ۱۲۰۰ فرد زیر ۱۸ سال در ۳۲ کشور عضو EEA شود. هرچند تعداد مرگ و میر‌های زودرس در این گروه سنی نسبت به کل جمعیت اروپا پایین‌تر است؛ اما این مرگ‌ها نمایانگر از دست رفتن پتانسیل‌های آینده هستند.
آلودگی هوا و سلامت کودکان
عملکرد و رشد ریه‌ کودکان تحت تأثیر آلودگی هوا قرار دارد. در کوتاه‌مدت، آلودگی ناشی از ازون و دی‌اکسید نیتروژن (NO۲) بر این عملکرد تأثیرگذار هستند. در حالی که در درازمدت، ذرات ریز (PM۲.۵) می‌توانند عواقب جدی‌تری برای سلامت ریه‌ها و رشد کلی کودکان به همراه داشته باشند.
تاثیر آلودگی هوا بر کودکان و نوجوانان
بر همین اساس تعطیلی مدارس به عنوان یک راهکار اضطراری برای حفاظت از سلامت دانش‌آموزان و کاهش خطرات ناشی از آلودگی هوا مطرح می‌شود. این اقدام می‌تواند به کاهش قرارگیری کودکان در معرض ذرات معلق و آلاینده‌ها کمک کرده و در نتیجه، از بروز مشکلات تنفسی و سایر بیماری‌های مرتبط جلوگیری کند.
علاوه بر ایران برخی از کشورها همچون چین، هند، پاکستان، بنگلادش و ... هنگام آلودگی هوا مدارس را تعطیل می‌کنند. مثلا در هند به ویژه شهر دهلی، فعالیت دانش‌آموزان در فضای باز و کلاس‌های تربیت‌بدنی در هوای آلوده، ممنوع اعلام می‌شود و در صورت تشدید آلودگی، مدارس را تعطیل می‌کنند.
در کشورهای توسعه‌یافته سلامت دانش آموزان در اولویت است. مثلا در ژاپن و انگلیس مسئولان کشور برای مقابله با آلودگی هوا در مناطق شلوغ راهکار کاشت درخت و گیاه را اتخاذ کرده‌اند.
زهرا سروریان، دکتری تخصصی روان شناس بالینی با بیان این که آموزش مجازی منجر به تبعات منفی همچون کاهش مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان می‌شود؛ گفت: «یکی از هدف ها در آموزش حضوری، آموزش ارزش‌های اجتماعی، مهارت‌های اجتماعی و نحوه رفتار در جمع است.»
انزوای اجتماعی و افسردگی
این متخصص روان شناسی بالینی به باشگاه خبرنگاران جوان گفت: «اگر دانش آموز مهارت‌های اجتماعی را یاد نگیرد، نمی‌تواند وظایف شهروندی و اجتماعی خود را در جامعه انجام دهد. در آموزش حضوری امکان تعامل اجتماعی وجود دارد؛ ولی در فضای مجازی این تعامل کمتر است. انزوای اجتماعی و افسردگی یکی دیگر از اثرات آموزش مجازی است. فضای مجازی دانش آموز را از تعامل با معلم و بحث و گفت و گو با سایر دانش آموزان باز می‌دارد؛ در نتیجه تعامل بین دانش آموزان کمتر شده و دانش‌آموزان از دنیای واقعی بیشتر فاصله می‌گیرند و تمایل بیشتری به تنهایی دارند. فرهنگ و جامعه در شکل گیری شخصیت نقش مهمی را ایفا می‌کنند. هویت اجتماعی و فرهنگی در پیوند با گروه‌ها مثل گروه همسالان و اجتماعات و تعامل با محیط پیرامون شکل می‌گیرد، در فضای آموزش مجازی این تعاملات وجود ندارند.»
عدم ارائه بازخورد به موقع
زهرا سروریان گفت: «در آموزش حضوری اگر دانش آموز در فهم موضوعی مشکل داشته باشد، به راحتی سوال خود را می‌پرسد و یاد می‌گیرد؛ اما در آموزش مجازی بازخورد کمتر است و یا طول می‌کشد که دانش آموز بازخورد دریافت کند.»
کاهش انگیزه تحصیلی
این متخصص روان شناسی بالینی تصریح کرد: «با دورشدن از فضای آموزش حضوری و کارگروهی، رقابت بین دانش آموزان و انگیزه تحصیلی نیز کمتر می‌شود.»
مشکلات جسمی مرتبط با تغییر سبک زندگی
زهرا سروریان گفت: «خمیده ماندن در مقابل صفحه گوشی یا کامپیوتر در ساعت های طولانی، موجب آسیب به مهره های گردن و کمر ، خستگی چشم، عدم تحرک، تنبلی، اضافه وزن و ...می شود. تنش و درگیری بیش از حد والدین در روند تحصیلی دانش آموز و فرو ریختن رابطه معلم (والدین)-دانش‌آموز از دیگر آثار آموزش غیر حضوری است. در محیط مجازی به دلیل فقدان ارتباط و الگوگیری دانش آموز از معلم و دیگران، زمینه تربیت و رشد همه جانبه شخصیت فراهم نیست.»
مشکلات جسمی
دشواری در کنترل حضور و غیاب و افزایش تقلب
زهرا سروریان تصریح کرد: «اگر نظارت درستی وجود نداشته باشد، هرکس می تواند به جای دانش آموز اعلام حضور یا در ارزیابی ها شرکت کند و این موجب کاهش سطح یادگیری می‌شود. درس‌های عملی در آموزش مجازی به خوبی آموزش داده نمی شوند. معمولا مدارس آزمایشگاه‌، تجهیزات و وسایل کمک آموزشی دارند که مفاهیم عملی را بهتر یاد بگیرند؛ اما آموزش مجازی این فرصت­‌ها را از دانش‌آموزان می­‌گیرد.»
کاهش سطح تمرکز و افزایش عوامل حواس‌پرتی
این روانشناس بالینی اظهار کرد: « دانش‌آموز با نشستن در کلاس و ارتباط چشمی و کلامی با معلم تمرکز بیشتری بر درس پیدا می‌کند؛ اما در آموزش مجازی دانش آموز ممکن است به دلیل کیفیت نامطلوب اینترنت و صدا و تصویر متوجه موضوعات مهم نشود.»
با این تفاسیر و بر اساس برخی تحقیقات محققان‌، برخی اقدامات ساده می‌توانند باعث کاهش آلودگی هوا و جلوگیری از تعطیلی آموزش حضوری شوند.
طبق این تحقیقات، نصب یک صفحه سبز در امتداد دیوار پیرامون مدرسه، نصب دستگاه‌های تصفیه هوا در کلاس‌های درس، سازماندهی طرح‌های خیابانی مدارس در ساعت‌های تردد، کیفیت هوای کلاس‌ها و زمین‌های بازی را بهبود می‌بخشند.
بر اساس یافته دانشمندان، تصفیه‌کننده‌های هوا غلظت آلودگی داخلی را تا ۵۷ درصد و طرح ساماندهی خیابان‌های مدارس که از تردد وسایل نقلیه موتوری مقابل مدارس در زمان شروع و پایان کلاس‌ها پیشگیری می‌کند، غلظت ذرات را تا ۳۶ درصد کاهش خواهد داد. صفحه‌های سبز در محدوده مدرسه نیز برخی از خطرناک‌ترین سطوح ذرات معلق بیرون را که از خیابان‌ها می‌آیند با توجه به شرایط وزش باد تا ۴۴ درصد کاهش می‌دهند.
راهکارهای گفته شده تا حدی از دانش‌آموزان در برابر آلودگی هوا محافظت می‌کند؛ اما راهکارهای موثر باید در سطوح کلان‌تر اجرایی شوند. بنابراین لزوم تحقق هوای پاک و زدودن آلاینده‌ها از سطح شهرها گامی ضروری است.
البته جوانان نیز در این زمینه تلاش‌هایی داشته‌اند؛ مثلا محققان یک سازمان پژوهشی با حمایت بنیاد ملی علم ایران موفق به «اصلاح نانو الیاف سلولز جهت ساخت نانو فیلتر‌های جذب ذرات آلاینده هوا» شده‌اند.