امضای توافق راهبردی و جامع با روسیه به عنوان یکی از مهمترین دوستان ایران در نظام بین‌الملل، نشانگر جایگاه خاص مسکو در منظومه متوازن دیپلماسی دولت چهاردهم است و از این منظر این توافق نیازمند نگاهی خاص و جامع به تمام بندهای آن خواهد بود.
به گزارش گروه سیاست خارجی ایرنا، همزمان با نزدیک شدن به زمان امضای موافقت‌نامه جامع میان ایران و روسیه، نگاهی به این توافق و آنچه تهران و مسکو از این رهگذر در پی رسیدن به آن هستند، نشان می‌دهد که پرداخت‌های حاشیه‌ای و فشارهای خارجی ثالث می‌تواند مزیت‌های آن را برای دو طرف تحت‌الشعاع قرار دهد و از این رو هر دو کشور باید نهایت هوشیاری را هم در ایجاد بسترهای اجرایی و هم ضرورت‌های حفظ آن مدنظر داشته باشند.
اهمیت روسیه در نگاه متوازن دولت چهاردهم
پیوندهای عمیق تاریخی و نزدیکی جغرافیایی میان ایران و روسیه، روابط دو کشور را برای هر دولت مستقری در تهران و مسکو مهم می‌سازد و این قاعده در دولت چهاردهم هم برقرار است. «مسعود پزشکیان» و «ولادیمیر پوتین» روسای جمهور ایران و روسیه ۲۰ مهرماه (۱۱ اکتبر) برای نخستین بار در عشق‌آباد ترکمنستان دیدار کردند و ۲۸ دی‌ماه ۱۴۰۳ (۱۷ ژانویه ۲۰۲۵) هم قرار است در مسکو دیدار تازه کنند. تاریخی که از آن به عنوان زمان امضای موافقتنامه جامع بین دو کشور هم یاد می‌شود. «موافقت‌نامه جامع همکاری‌های راهبردی» نام دقیق توافقی ۲۵ ساله است که ایران و روسیه معتقدند می‌تواند به ارتقای روابط دو کشور کمک مضاعفی کند.
روسیه و جمهوری اسلامی ایران امروز در سه حیطه مهم روابط دوجانبه، تعاملات منطقه‌ای و نقش‌آفرینی در عرصه‌های بین‌المللی مسیری طولانی در همراهی و همکاری پیش رو دارند.
انرژی، فناوری‌های نوین، اقتصاد و صنایع نظامی و دفاعی مهمترین محورهای روابط دو جانبه میان مسکو و تهران هستند. هر دو کشور به واسطه دارا بودن منابع عظیم گاز و نیاز به استفاده از فناوری‌های هسته‌ای برای تامین نیازهای خود می‌توانند کنار یکدیگر قطب تازه‌ای تعریف شوند.
جمهوری اسلامی ایران به واسطه چهار دهه تحریم تکنولوژیک در بسیاری از فناوری‌های نوین‌ توانسته است به دستاوردهای قابل قبولی دست یابد، همراهی روسیه در بهبود و یا بهره‌گیری از این تکنولوژی‌ها افق ویژه‌ای را در روابط دو کشور خواهد گشود. در نیمه نخست سال جاری یک میلیون و ۳۰۰ هزار تن کالا به ارزش ۴۹۴ میلیون دلار به روسیه صادر و ۱.۱ میلیون تن کالا به ارزش ۷۹۷ میلیون دلار از روسیه وارد کشور شده است. عمده‌ترین کالای وارداتی از روسیه شامل طلا به اشکال خام بوده که ۲۲ درصد از ارزش کل واردات از این کشور را شامل شده است و این بزرگترین هشدار ممکن در تعاملات تجاری است تا گستره آن محدود به مواد و کالای خام نماند.
از موافقتنامه جامع ایران و روسیه چه می‌دانیم؟
سامان بخشی به روابط و تعاملات دو کشور با توجه به تعدد موضوعات مطرح در آن، نیازمند توافقاتی جامع بود که ضرورت آن از سال ۲۰۰۱ میلادی مورد توجه ویژه دولت‌ها در مسکو و تهران قرار گرفت. در دو دهه گذشته و در راستای پرداختن به این ضرورت، متون مختلف با بندها و مفادی نوشته و تکمیل شد و به نظر می‌رسد توافقی که ۲۸ دی ماه سال جاری امضا خواهد شد؛ کامل‌ترین این نسخه‌هاست و ابعاد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی گسترده‌تری را در بر خواهد گرفت. توافقی که «ماریا زاخارووا» سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه، آن را «معاهده بزرگ و بی‌سابقه» با ایران توصیف کرده است.
توافق جامع راهبردی میان روسیه و ایران که اسناد آن از بهمن ۱۴۰۰ و در پی سفر رئیس‌جمهور فقید در دستور کار وزرا و معاونان قرار گرفت، به گفته اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، به طور مستمر در میزهای بررسی و رایزنی دو طرف قرار داشت تا پایان ماه جاری شرایط امضا را یافته و در نشست رسمی دو رئیس‌جمهور امضا خواهد شد.
از مفاد و مواد و جزئیات این قرار داد، هنوز جزئیاتی مشخص در دسترس نیست اما بر اساس آنچه زاخارووا و دیگر مقامات روس، اعلام کرده‌اند؛ این توافق شامل همکاری‌های حوزه انرژی، حمل‌ونقل، صنعت، کشاورزی و فرهنگ است و می‌تواند نقطه‌عطفی در روابط دو کشور باشد. این توافق در کنار محورهای مشخص و کلی آن، در برگیرنده همکاری‌های دو جانبه در زمینه رسانه، آموزش، اکتشاف فضا و سیستم پرداخت مشترک بانکی خواهد بود، یعنی دقیقا حوزه‌هایی که هر دو کشور تحت فشار و تحریم هستند.
در کنار تمام این موارد اما سرمایه‌گذاری روسیه در حوزه انرژی و حمل و نقل ایران مهمترین محور این توافق راهبردی خواهد بود. ساخت و تجهیز خطوط بزرگ انتقال گاز، سوآپ گازی و نفتی، ساخت و ارتقا پالایشگاه‌های ایران زیر مجموعه همکاری‌های حوزه انرژی خواهد بود.
در حوزه حمل و نقل هم ایران و روسیه گرچه پرونده‌های کریدوری باز و بسته دارند اما کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) مهمترین آن‌هاست. گذرگاهی که توافق احداث آن بیست و پنج سال پیش؛ سپتامبر ۲۰۰۰(شهریور ۱۳۷۹) با هدف ایجاد مسیری تجاری و استراتژیک میان هند و اروپا و با همراهی روسیه و ایران امضا شد. نخستین محموله این شاهراه ترانزیتی هم ژوئن ۲۰۲۲ (خرداد ۱۴۰۱) از مبدأ روسیه به مقصد هند و از مسیر ایران ارسال شد. این گذرگاه که در امتداد خزر روسیه را به مناطق جنوبی ایران و از آن طریق به اقیانوس هند و آب‌های آزاد متصل می‌کند. به گفته «کاظم جلالی» سفیر ایران در روسیه این کریدور و جزییات اجرایی شدن آن در کنار موافقت‌نامه جامع و ‌ چند سند دیگر در سفر آتی رئیس‌جمهور امضا خواهد شد.