گروه سیاست خارجی- در پی به مقصد رسیدن پاسخ ایران به نامه‌ای که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا به ایران فرستاده بود، مقام‌های آمریکایی می‌گویند واشنگتن در تلاش است تا گفت‌و‌گو‌های مستقیم هسته‌ای با ایران را آغاز کند، چرا که دولت ترامپ به دنبال هدفی بلندپروازانه، یعنی منحل کردن برنامه هسته‌ای تهران است.
روزنامه وال استریت ژورنال با انتشار این مطلب نوشت: اگر ایران موافقت کند که وارد این گفت‌و‌گو‌ها شود، این مذاکرات اولین گفت‌و‌گو‌های مستقیم و پایدار بین دو کشور از زمانی خواهد بود که ترامپ در سال ۲۰۱۸ از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ خارج شد. دولت ترامپ همچنین به دنبال دستیابی به نتایجی فراتر از آنچه در توافق دولت اوباما به دست آمد، در یک جدول زمانی فشرده است.
سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران پیشتر با اعلام رسیدن پاسخ ایران به نامه ترامپ به مقصد، گفته بود که ایران وارد مذاکرات مستقیم با آمریکا نخواهد شد.
سه‌شنبه گذشته، پایگاه خبری آکسیوس گزارش داد که یک مقام آمریکایی تایید کرد طی روز‌های اخیر، ترامپ پاسخ رسمی ایران به نامه‌ای که سه هفته پیش به ایران ارسال کرده بود را دریافت کرد. در حالی که ترامپ پیشنهاد مذاکرات مستقیم هسته‌ای را مطرح کرده بود، ایران تنها با مذاکرات غیرمستقیم با وساطت عمان موافقت کرده است.
این مقام آمریکایی گفت که دولت ترامپ فکر می‌کند مذاکرات مستقیم شانس موفقیت بالاتری دارد، اما چارچوب پیشنهادی ایران را رد نمی‌کند و با وساطت عمانی‌ها بین این دو کشور مانند مواردی در گذشته مخالفتی ندارد.
با این حال، به گفته مقام‌های آمریکایی که در جریان این روند‌های دیپلماتیک بوده‌اند، هیچ تصمیمی گرفته نشده و بحث‌های داخلی ادامه دارد.
ترامپ شب گذشته در جمع خبرنگاران درباره مذاکرات مستقیم با ایران گفت: من فکر می‌کنم ایران مایل به آغاز گفت‌و‌گو‌های مستقیم باشد.
ترامپ گفته ترجیح او گفت‌و‌گو‌های مستقیم بوده و این طریق، ممکن است به تسهیل رسیدن به توافق کمک کند.
او تصریح کرد: من فکر می‌کنم این‌طور سریع‌تر پیش می‌رود و شما می‌توانید (حرف) طرف مقابل را خیلی بهتر از وقتی که از طریق میانجی‌ها کار پیش می‌رود، بفهمید.
رئیس‌جمهور آمریکا در ادامه گفت: آنها می‌خواستند از میانجی‌ها استفاده کنند، اما من فکر نمی‌کنم که دیگر این کار لزوما درست باشد. من فکر می‌کنم آنها نگران هستند و احساس آسیب‌پذیری دارند، اما من نمی‌خواهم چنین احساسی داشته باشند.
زیاده‌خواهی آمریکا
وال استریت ژورنال در ادامه نوشت: این احتمالا یک درخواست دشوار خواهد بود. تهران دهه‌هاست که از کنار گذاشتن برنامه هسته‌ای خود امتناع کرده و اصرار دارد که حق غنی‌سازی اورانیوم را برای مقاصدی که صلح‌آمیز می‌خواند، انجام می‌دهد. پس از سال‌ها مذاکره، موافقت آمریکا با ادامه غنی‌سازی قابل‌توجه اورانیوم توسط ایران، کلید دستیابی به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ بود.
اما این بار، طبق گفته یک مقام ارشد دولت آمریکا، چنین توافقی کافی نخواهد بود و «آمریکا به دنبال حذف کامل برنامه هسته‌ای ایران است.»
وال استریت مدعی شده یک مقام ایرانی تلویحا اشاره کرده تهران ممکن است در آینده متمایل به گفت‌و‌گو‌های مستقیم با واشنگتن باشد.
در ادامه این مطلب آمده است: مقام ارشد آمریکایی که پیشتر از او یاد شد، می‌گوید دولت ترامپ به دنبال گفت‌و‌گو‌های مستقیم بین مقام‌های ارشد دو طرف است و می‌خواهد از شرایطی بپرهیزد که در آن مذاکره‌کنندگان ماه‌ها یا سال‌ها در طبقات مختلف یک هتل پیام‌های خود را رد و بدل می‌کنند. مقام‌های آمریکایی در دوران دولت بایدن، پس از خودداری ایران از گفت‌و‌گو‌های مستقیم، به مذاکرات غیرمستقیم با همتایان ایرانی خود پرداختند.
رسانه آمریکایی نوشت: استیو ویتکاف، نماینده ویژه دولت ترامپ در امور غرب آسیا احتمالا عضوی از تیم مذاکره‌کننده خواهد بود، اگر چه هنوز هیچ تیم یا محل مذاکره‌ای اعلام نشده است.
ایران به مدت دو دهه برنامه هسته‌ای خود را به عنوان یکی از دستاورد‌های اصلی خود معرفی کرده و با وجود فشار‌های دیپلماتیک گسترده و تحریم‌های بین‌المللی، از کنار گذاشتن آن خودداری کرده است. ایران همچنین بار‌ها اعلام کرده که هرگز در مورد برنامه موشکی بالستیک خود مذاکره نخواهد کرد که برای دفاع از منافع ملی و دشمنان حیاتی می‌داند.
وال استریت ژورنال نوشت: ایران تجربه زیادی در استفاده از مذاکرات برای کاهش فشار‌ها و حفظ برنامه هسته‌ای خود دارد. ریچارد نفیو، مقام ارشد مذاکرات با ایران در دوران دولت‌های بایدن و اوباما که به عنوان معمار تحریم‌های ایران از او یاد می‌شود، گفت که ایرانیان سعی می‌کنند از قرار گرفتن در موقعیتی که مجبور به پاسخ «آری یا خیر» باشند، اجتناب کنند. او گفت که «آن‌ها همیشه به دنبال راه سومی هستند که زمان و فضای بیشتری برایشان بخرد.»
این روزنامه در پایان نوشت: اگر ایران به خطوط قرمز سنتی خود پایبند بماند، این امر ممکن است واشنگتن را به سرعت مجبور کند تا تصمیمی دشوار درباره نحوه واکنش و ادامه یا توقف مذاکرات بگیرد.
هفته‌های آتی حساس در روابط ایران و آمریکا
عبدالرضا فرجی راد کارشناس مسائل بین الملل در یادداشتی برای ایرنا می نویسد: در حالی که دونالد ترامپ پاسخ نامه خود به تهران را دریافت کرده، به نظر می‌رسد چند هفته آینده وضعیت روشنتری را در رابطه با این تنش‌ها و نیز مکاتبات شاهد خواهیم بود. هم در داخل کشور، هم کشورهای منطقه و به‌ویژه کشورهای عربی جنوب خلیج فارس، هم اروپا و هم چین و روسیه، همگی منتظرند تا واکنش ترامپ به پاسخ نامه ایران به‌طور روشن اعلام گردد.
خبرهایی به گوش می‌رسد که دونالد ترامپ مخالفتی با پیشنهاد ایران مبنی بر مذاکرات غیرمستقیم ندارد، هرچند که در نهایت ممکن است این مذاکرات را مقدمه‌ای برای مذاکرات مستقیم ارزیابی کند. به‌علاوه، برخی مقامات سیاسی شناخته‌شده ایرانی نیز در مصاحبه‌های خود بیان کرده‌اند که مذاکرات غیرمستقیم برای شناخت درخواست‌های طرف آمریکایی است و می‌توان از این سخنان این‌گونه برداشت کرد که در صورت تمرکز ترامپ بر مسئله هسته‌ای و پیگیری نوعی مذاکرات برابر و نه از موضع بالا، مذاکرات غیرمستقیم می‌تواند به مذاکرات مستقیم تبدیل شود.
هرچند به نظر می‌رسد در درون دولت آمریکا در رابطه با مواجهه با ایران اختلاف نظرهایی وجود دارد. مشاور امنیت ملی و وزیر دفاع از جمله کسانی هستند که خواهان فشار حداکثری و برخورد سخت با جمهوری اسلامی هستند، در حالی که شخص ترامپ و نماینده خاورمیانه‌ای او بر مذاکره تأکید دارند.
در این میان، مارکو روبیو، وزیر امور خارجه که جزو افراد تندروی دولت به حساب می‌آید، یکی دو هفته‌ای است که کمتر سخنی در این رابطه مطرح کرده و احتمالاً او در وسط این دو دیدگاه ایستاده و اگر هم مذاکراتی شروع شود، به عنوان رئیس دستگاه دیپلماسی از سیاست رئیس‌جمهور و روند دیپلماسی حمایت خواهد کرد.
نکته قابل توجه در این رابطه سخنان وزیر خارجه اسرائیل است که در آخرین مصاحبه خود بیان کرده است: «ما فقط نمی‌خواهیم ایران به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند و اگر از طریق دیپلماسی این امر محقق شود، با آن مخالفتی نخواهیم داشت.» این اولین بار است که فردی در دولت نتانیاهو چنین سخنانی را به زبان می‌آورد، زیرا تا کنون اسرائیل با هر گونه مذاکره‌ای با جمهوری اسلامی در رابطه با موضوع هسته‌ای مخالفت کرده و در تبلیغات منفی علیه مذاکرات، مقامات اسرائیلی اعلام می‌کردند که ایران به دنبال سلاح هسته‌ای است و از طریق مذاکره به دنبال خرید زمان است.
به احتمال قوی، این سخنان وزیر خارجه اسرائیل به این دلیل است که اطلاعاتی از درون دولت آمریکا و شخص ترامپ دارند که وی تصمیم به مذاکره با جمهوری اسلامی ایران گرفته است. هرچند که این احتمال نیز وجود دارد که طرف آمریکایی به اسرائیل اطمینان داده باشد که در صورتی مذاکرات نتیجه‌بخش خواهد بود که دیگر مسأله غنی‌سازی در ایران خطری برای تولید سلاح نداشته باشد.
در این وضعیت تنش‌زا، کشورهای عربی خلیج فارس نیز بیکار نیستند و نگرانی خود را ابراز کرده‌اند. بویژه اینکه هر روز خبرهایی می‌رسد که آمریکا بر میزان ناوها و هواپیماهای خود در منطقه می‌افزاید. در خبرها آمده بود که کشورهای عربستان، کویت و قطر به جمهوری اسلامی اطلاع داده‌اند که به هیچ‌وجه اجازه نخواهند داد که از خاک آنها به کشور همسایه شمالی حمله‌ای صورت پذیرد.
کشورهای مهم اروپایی نیز به افزایش تنش بین ایران و آمریکا حساسیت نشان داده‌اند. آنها دیپلماسی را تنها راه حل مشکل هسته‌ای ایران دانسته و وزیر خارجه فرانسه اعلام کرده است که اگر گفت‌وگو بین ایران و آمریکا آغاز نشود، مسیر غیر از دیپلماسی جنگ بین آمریکا و ایران را اجتناب‌ناپذیر می‌داند. به همین جهت، مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، یک جلسه کابینه را به موضوع ایران اختصاص داده است.
البته به نظر می‌رسد که فرانسه نیز مانند بسیاری از کشورهای اروپایی با درگیری بین ایران و آمریکا مخالف است، اما در عین حال بی‌میل نیست که فشارها بر ایران افزوده گردد تا در صورت آغاز مذاکرات، جمهوری اسلامی در رابطه با موضوع هسته‌ای دستاورد چندانی نداشته باشد. در مذاکرات قبلی نیز فرانسوی‌ها در مواقعی سنگ‌اندازی کرده‌اند و ضمن اینکه فرانسه نسبت به مسأله توسعه فعالیت‌های موشکی ایران حساسیت نشان داده است.
روشن است که اعضای اروپایی گروه ۵+۱، همراه با چین و روسیه، موضع یکسانی با آمریکا ندارند و همگی حمله به ایران را رد می‌کنند. هرچند روسیه و چین در اظهارات علنی خود، ترامپ را مسئول بهم‌خوردن توافق هسته‌ای (برجام) دانسته و سیاست تهدیدآمیز اروپا برای فعال کردن مکانیزم ماشه را نمی‌پسندند.
به نظر می‌رسد کندی مذاکره با اروپا، در حالی که زمان زیادی تا اکتبر و موضوع اسنپ بک باقی نمانده، بی‌ارتباط با تعیین تکلیف وضعیت روابط ایران و آمریکا نباشد. احتمالاً در صورت آغاز مذاکرات ایران و آمریکا، مذاکرات با اروپا و همچنین مشورت با چین و روسیه نیز تسریع خواهد یافت.
نکته قابل توجه این است که توافق شده آقای گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در روزهای آینده سفری به ایران داشته باشد و با مقامات سیاسی و هسته‌ای ایرانی ملاقات کند. سفر گروسی به تهران در این مقطع حساس از اهمیت خاصی برخوردار است و می‌تواند بر افزایش یا کاهش تنش‌ها تأثیرگذار باشد. هرچند که به نظر می‌رسد احتمال کاهش تنش‌ها بیشتر است و وی دست خالی تهران را ترک نخواهد کرد.