گروه سیاست خارجی: پنجمین دور مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا در رم بدون دستیابی به توافق نهایی اما با برخی پیشرفت‌ها به پایان رسید. ایران بر حق غنی‌سازی و برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای خود پافشاری دارد و مواضع متغیر آمریکا را عامل بی‌اعتمادی می‌داند.
دور پنجم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در رم، در حالی با هشدارهای صریح تهران به واشنگتن و تل‌آویو و پیشنهادات جدید میانجی عمانی برگزار شد که سایه تحریم‌های جدید و تهدیدات نظامی اسرائیل، چشم‌انداز دستیابی به توافقی پایدار را با چالش‌های جدی مواجه کرده است و جهان نظاره‌گر گام‌های لرزان دیپلماسی است.
«سیدعباس عراقچی» وزیر امور خارجه ایران و «استیو ویتکاف» نماینده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا رئیس دو هیأت مذاکراتی بودند. تجربه پنج دور مذاکراتی ایران و آمریکا نشان می‌دهد که هیچ‌یک از آن‌ها نه شبیه دورهای پیشین و نه حتی تا حدودی قابل پیش‌بینی است.
علاوه بر تداوم اصرار کاخ سفید بر موضع غیرمذاکراتی «غنی‌سازی صفر» که موجب شد وزیر امور خارجه روز چهارشنبه در جمع خبرنگاران از ابهام در برگزاری دور پنجم مذاکرات با ایالات متحده سخن گفته و تاکید کند، «ما هنوز در حال بررسی این موضوع هستیم که آیا در آن تاریخ و در آن مکان، مذاکراتی مفید و سودمند می‌تواند برگزار شود یا خیر»، پیام روز پنجشنبه عراقچی در شبکه ایکس نیز حاوی یک هشدار دیگر و این بار توامان رژیم صهیونیستی و ایالات متحده را مخاطب قرار داده و از ارسال نامه‌ای به دبیرکل سازمان ملل متحد خبر داده بود.
وزیر امور خارجه در این پیام نیز نوشت: «تهدیدهای رژیم یاغی اسرائیل موضوع تازه‌ای نیست. اما افشای اخیر به نقل از مقامات امریکایی که از برنامه‌های اسرائیلی برای حمله غیرقانونی به ایران و تأسیسات هسته‌ای‌ ما پرده برداشته‌اند؛ هشداردهنده بوده و باید به صورت فوری و جدی از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی محکوم شود». عراقچی در این پیام بار دیگر نسبت به تلاش نخست وزیر اسرائیل برای برهم زدن روند دیپلماسی و منحرف کردن افکار عمومی هشدار داده بود.
عراقچی در حالی نسبت به هرگونه ماجراجویی اسرائیل هشدار داده است که چندین مقام آمریکایی به سی‌ان‌ان گفته‌اند که اطلاعات جدیدی به‌دست آمده که نشان می‌دهد اسرائیل در حال آماده‌سازی برای حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران است، حتی در حالی که دولت ترامپ به دنبال توافق دیپلماتیک با تهران است. صنم وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در اندیشکده چتم هاوس لندن، در همین ارتباط به سی‌ان‌ان گفت که «تهدید به جنگ تنها باعث می‌شود ایران بر موضع کنونی خود پافشاری کند.» او افزود: «بهترین راه برای پیشبرد مذاکرات، گفت‌وگوهای محرمانه و آرام بین دو طرف است.»
دور پنجم؛ ایده‌های جدید میانجی روی میز
هیات مذاکره کننده ایرانی که در فضای پرابهام و گرگ و میش تداوم مواضع غیرسازنده طرف آمریکایی و کشانده شدن موضوعات مذاکراتی به رسانه‌های غربی وارد پایتخت ایتالیا شده بودند، در حالی پس از سه ساعت محل اقامت سفیر عمان در رم را ترک کردند که عدم حضور مذاکره کننده ارشد آمریکایی در ساعت پایانی این دور از مذاکرات ابهاماتی را در رابطه با کیفیت مذاکرات در اذهان و رسانه‌ها ایجاد کرده بود.
این در حالی است که وزیر امور خارجه که به سیاق چهار دور پیشین، پس از پایان مذاکرات در جمع خبرنگاران حاضر می‌شود، دور پنج را «یکی از حرفه‌ای‌ترین ادوار مذاکرات» توصیف کرد و گفت: «وزیر امور خارجه محترم عمان، در این دور تلاش کردند راهکارهایی را برای رفع موانع موجود و دستیابی به پیشرفت معرفی کنند. روی ایده‌های مختلفی بحث شد. ایشان پیشنهاداتی داشتند که قرار شد بررسی‌های کارشناسی بیشتری از سوی دو طرف بر روی آن‌ها انجام شود و به پایتخت‌ها منتقل گردد، بدون اینکه فعلاً هیچ تعهدی برای هیچ‌یک از طرفین ایجاد شود».
بر همین اساس، اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه نیز در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «وزیر خارجه عمان برای عبور از موانع، راهکارها و ایده‌هایی پیشنهاد کرده بود که رئوس و محورهای آنها در این دور مورد بررسی قرار گرفت. قرار شد به موازات بررسی بیشتر در پایتخت‌ها، وزیر خارجه عمان کار بر روی جزییات ایده‌های پیشنهادی را ادامه داده و برای بررسی‌های تکمیلی در اختیار دو طرف قرار دهد. زمان و مکان دور بعدی مذاکرات متعاقباً تعیین و اعلام خواهد شد.»
بدر بن حمد بوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان نیز در پایان این دور در حساب ایکس خود نوشت: «پنجمین دور مذاکرات ایران و آمریکا امروز در رم با پیشرفت‌هایی هرچند نه قطعی به پایان رسید. ما امیدواریم که در روزهای آینده مسائل باقی‌مانده روشن شود تا بتوانیم به سمت هدف مشترک دستیابی به یک توافق پایدار و شرافتمندانه پیش برویم.»
یک مقام آمریکایی نیز پس از پایان دور پنجم مذاکرات اظهار داشت: «مذاکرات همچنان سازنده است و پیشرفت بیشتری حاصل شد، اما هنوز کارهایی باقی مانده است.» این مقام افزود که گفت‌وگوها با حضور استیو ویتکاف، فرستاده ویژه آمریکا در امور خاورمیانه، بیش از دو ساعت به طول انجامید. وزارت امور خارجه ایالات متحره نیز اعلام کرد: «مذاکرات با ایران همچنان سازنده است، ما پیشرفت بیشتری داشته‌ایم، اما هنوز کارهایی باقی مانده است. هر دو طرف توافق کردند که در آینده نزدیک دوباره دیدار کنند. ما از شرکای عمانی‌مان برای تسهیل‌گری مستمرشان سپاسگزاریم.»
روزهایی سرنوشت‌ساز پیش روی دیپلماسی
دور پنجم مذاکرات رم، با وجود پیشرفت‌های محدود، همچنان در سایه اختلافات عمیق بر سر غنی‌سازی و تهدیدات خارجی به‌ویژه از سوی اسرائیل قرار دارد. پیشنهادات جدید عمان می‌تواند روزنه‌ای برای پیشرفت باشد، اما موفقیت مذاکرات به تصمیم‌گیری شجاعانه و انعطاف‌پذیری طرفین، به‌ویژه آمریکا، بستگی دارد. ادامه فشارهای تحریمی و تهدیدهای نظامی نه‌تنها دیپلماسی را تضعیف می‌کند، بلکه خطر تشدید تنش‌های منطقه‌ای را افزایش می‌دهد. ایران با تأکید بر حقوق خود و هشدار نسبت به پیامدهای اقدامات خصمانه، نشان داده است که آماده تلافی در برابر هرگونه ماجراجویی است، اما همچنان مسیر دیپلماسی را باز نگه داشته است. روزهای آینده برای روشن شدن سرنوشت این مذاکرات حیاتی خواهد بود.
اصول منطقی و تغییرناپذیر ایران در مذاکرات هسته‌ای با آمریکا
کارشناس مسایل بین‌الملل گفت: یکی از اصول اساسی جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات، رفع یکباره و قابل‌ تأیید تمام تحریم‌های ظالمانه است. هیات ایرانی بارها تأکید کرده هرگونه توافق مشروط به لغو تحریم‌هاست و آمریکا باید تضمین‌های عملی ارائه دهد.
به گزارش ایسنا، «اشکان ممبینی» در یادداشتی با عنوان «اصول منطقی و تغییرناپذیر ایران در مذاکرات هسته‌ای با آمریکا» نوشت: جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات اخیر با آمریکا در رم، بار دیگر بر اصول ثابت و منطقی خود تأکید کرد که بر پایه حقوق بین‌الملل، عدالت، و منافع ملی استوار است. این اصول در گفت‌وگوهای غیرمستقیم اخیر به‌صورت شفاف و قاطع مطرح شد و هیئت ایرانی هیچ‌گونه انعطافی در مواضع کلیدی خود نشان نداد.
حق غنی‌سازی صلح‌آمیز هسته‌ای
ایران همواره بر حق ذاتی خود برای غنی‌سازی اورانیوم در چارچوب معاهده NPT تأکید داشته و در مذاکرات اخیر نیز صراحتاً اعلام کرد که این موضوع غیرقابل مذاکره است. وزیر خارجه کشورمان، عباس عراقچی، در گفت‌وگوهای رم تصریح کرد: «موضوع غنی‌سازی به‌هیچ‌وجه قابل مصالحه نیست و باید ادامه یابد. ممکن است در سطح یا ظرفیت آن برای اعتمادسازی محدودیت‌هایی اعمال شود، اما اصل آن غیرقابل‌تغییر است.»
یکی از اصول اساسی جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات، رفع یکباره و قابل‌تأیید تمام تحریم‌های ظالمانه است. هیئت ایرانی بارها تأکید کرده که هرگونه توافق مشروط به لغو تحریم‌هاست و آمریکا باید تضمین‌های عملی ارائه دهد. سخنگوی وزارت خارجه ایران، اسماعیل بقائی، پس از دور پنجم مذاکرات گفت: «هدف اصلی مذاکرات، خاتمه تحریم‌هاست و این موضوع همواره پایه گفت‌وگوهای ما بوده است».
مواضع ایران در مذاکرات هسته‌ای نه بر اساس امتیازدهی یک‌جانبه، بلکه بر پایه تعامل متقابل، حقوق بین‌الملل و منافع ملی تعریف شده است. همان‌طور که وزیر خارجه ایران تصریح کرد: «ما به دنبال توافقی پایدار و محترمانه هستیم، اما نه به بهای عقب‌نشینی از اصول.»
این رویکرد نشان می‌دهد ایران تنها در صورتی به توافق نهایی خواهد رسید که حقوق مسلم آن به رسمیت شناخته شود و طرف آمریکایی از رویکرد تحریم و فشار دست بردارد.