گروه سیاست خارجی- افق مذاکرات و یا هر آنچه بتوان آن را دیپلماسی میان ایران و آمریکا نامید، این روزها مبهم‌تر از همیشه ترسیم می‌شود و گرچه استیو ویتکاف، نماینده ویژه رئیس جمهور آمریکا در امور غرب آسیا از بازگشت به میز مذاکره سخن می‌گوید اما دونالد ترامپ همچنان از پذیرش واقعیاتی که وزیر امور خارجه ایران بر ‌آن‌ها تصریح و تأکید دارد، گریزان و البته عصبانی است.
به گزارش ایرنا، یک هفته پس از گفت‌وگوی «سید عباس عراقچی» با شبکه خبری «فاکس‌نیوز» آمریکا، واکنش‌های رئیس‌جمهوری این کشور به آن مصاحبه همچنان ادامه دارد. «دونالد ترامپ» روز گذشته و از چند تریبون اظهارات سخیف و ادعاهای تهدید آمیزی را علیه جمهوری اسلامی ایران و برنامه غنی‌سازی ایران مطرح و مدعی شد که در صورت آغاز مجدد غنی‌سازی، بار دیگر این تأسیسات را بمباران خواهد کرد. ادعاها و اظهاراتی که با واکنش وزیر امور خارجه ایران روبرو شد. عراقچی در توییتی به این تهدیدات واکنش نشان داد و تصریح کرد تکرار تجاوز، واکنشی قاطع‌تر در پی خواهد داشت که این‌بار قابل سانسور و پنهان کردن نباشد.
آنچه عراقچی به فاکس‌نیوز گفت «در یک برنامه تلویزیونی اخیر مصاحبه‌ای داشتند و وزیر امور خارجه‌شان حرف‌هایی زد که نباید می‌زد، نباید آن‌ها را می‌گفت» این بخشی از واکنش رئیس‌جمهور آمریکا به گفت‌وگوی برخط وزیر امور خارجه ایران با شبکه خبری فاکس‌نیوز است اما عراقچی چه گفت که پذیرش آن از سوی ترامپ تا این اندازه دشوار است؟
الف) تأکید بر حق مسلمی که معاهدات بین‌المللی و قوانین پذیرفته شده رسمی و نیز عقل سلیم به ایران داده، مهمترین موضوعی است که وزیر امور خارجه ایران در گفت‌وگو با مجری این رسانه به آن پرداخت. عراقچی در این گفت‌وگو تصریح کرد: ما نمی‌توانیم از برنامه غنی‌سازی خود دست بکشیم، چون این یک دستاورد دانشمندان خودمان است و فراتر از آن، اکنون مسئله‌ای مرتبط با غرور ملی ماست. غنی‌سازی برای ما بسیار باارزش است.
واقعیت آن است که ایران نمی‌تواند از حق غنی‌سازی خود دست بکشد چون: ماده ۳ اساسنامه آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای و ماده ۴ معاهده عدم اشاعه (NPT) بر حق جهانی توسعه انرژی هسته ای صلح آمیز تاکید داشته و این «حق غیرقابل سلب بر انرژی هسته ای صلح‌آمیز» برای همه دولت‌های عضو معاهده منع اشاعه و شامل کلیه فرایندهای منتهی به تحقق انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز است. شناسائی معدن، به دست آوردن اورانیوم طبیعی، غنی‌سازی، ایجاد نیروگاه، داشتن دانش هسته‌ای بومی و تحقیق در این زمینه مجموع فرایندهایی است که این حق شامل آن‌ها می‌شود. این بند از معاهده تصریح دارد که حق، همگانی و ذاتی است و معاهده آن را شناسایی و برای کشورهای عضو استفاده از آن را تضمین کرده است.
ایران نمی‌تواند از حق غنی‌سازی خود دست بکشد چون: برنامه هسته‌ای ایران، موضوعی فراتر از دولت‌ها و حتی حکومت‌ها بوده و ماهیتی ملی دارد. برنامه‌ای که تهران برای تنظیم و عملیاتی سازی آن از هیچ دولت و کشور و فرد خارجی کمکی نگرفته و متکی به توان داخلی خود بوده است. در واقع تهران این دانش را با آزمون خطاهای بسیار، با هزینه‌ای بالا و با از دست دادن بسیاری از جوانان نخبه خود به دست آورده است و اساسا هیچ عقل سلیمی نخواهد پذیرفت که با وجود چنین شرایطی تهران از داشته خود چشم‌پوشی کند.
پذیرش این دو دلیل کاملا قانونی و بدیهی از سوی رئیس‌جمهور آمریکا به نظر یکی از دشوارترین پذیرش‌های تاریخ خواهد بود. به گونه‌ای که ترامپ برای نپذیرفتن آن مجبور به حمله نظامی علیه تأسیسات هسته‌ای ایران شد و اکنون هم جدال لفظی عجیبی را با وزیر امور خارجه ایران آغاز کرده است. عراقچی در توییت خود هم به این حق عقلایی ایران اشاره و تصریح کرد: هیچ انسان عاقلی حاضر نیست ثمره سرمایه‌گذاری عظیم در فناوری بومی و صلح‌آمیز خود را که با نجات جان انسان‌ها سروکار دارد، تنها به‌خاطر خواسته زورگویان خارجی کنار بگذارد.
وزیر امور خارجه همچنین در واکنش به اظهارات اخیر ترامپ در پیام خود بار دیگر یادآور شد که همگان باید بدانند که ما ایرانیان برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز خود را نخریده‌ایم؛ بلکه با عرق جبین و اشک و خون خود پدید آورده‌ایم. فناوری و دانش فنی که نیروی انسانی توانا و شگفت‌انگیز ما به آن دست یافته ‌است، با بمباران قابل نابودی نیست. بله، تأسیسات غنی‌سازی ما به شدت آسیب دیده است، اما عزم و اراده ما نه.
ب) موضوع دومی که وزیر امور خارجه در گفت‌وگو با فاکس نیوز آن را مورد اشاره قرار داد؛ تعهد ایران به قانون معاهده منع اشاعه بود. عراقچی تصریح کرد: ما هرگز به [غنی‌سازی] ۹۰٪ نمی‌رویم. ما متعهد هستیم که برای تولید سوخت نیروگاه‌های هسته‌ای زیر ۵٪ بمانیم. ما همچنین تا ۲۰٪ غنی‌ سازی می‌کنیم چون یک راکتور تحقیقاتی TRR داریم. ما برای نیازهای خودمان اورانیوم غنی می‌کنیم».
توضیح وزیر امور خارجه در این زمینه تاکید دوباره بر یک اصل مشخص در دکترین هسته‌ای ایران است که هرگز به سمت نظامی و تولید بمب هسته‌ای حرکت نخواهد کرد. این اصل حتی در آخرین گزارشی که «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به شورای حکام این نهاد ارائه داد و به نوعی بهانه‌جویی رژیم اسرائیل برای حمله به ایران را تکمیل کرد؛ مورد اشاره قرار گرفته و تصریح شده بود که هیچ مدرک و سند مستندی از انحراف فعالیت‌های هسته‌ای ایران وجود ندارد.
اگر دو دهه همکاری مستمر و شفاف جمهوری اسلامی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نتوانست؛ ان نهاد را به صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای تهران قانع سازد، بهترین زمان برای ارزیابی این مهم می‌تواند برهه پس از حمله به ایران باشد. اگر ایران قصد و انگیزه‌ای برای ساخت بمب هسته‌ای داشت، چه زمانی بهتر از دوران پساجنگ بود تا به بهانه حمله به تأسیسات هسته‌ای خود، به این سمت حرکت کند؟ با این همه تهران همچنان عضو NPT بوده و به تعهدات خود در این زمینه پایبند است. سفر آتی یکی از معاونان آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای به ایران هم نشانه واضح دیگری است که ایران را همچنان در مسیر اجرای قواعد بین‌المللی نشان می‌دهد. موضوعی که ترامپ چندان به آن تمایلی ندارد از آن رو که این ایستادگی ایران بر سر تعهد دقیقا خلاف بهانه‌هایی است که آمریکا و اسرائیل برای حمله به تهران به جامعه جهانی ارائه دادند. از این روست که ترامپ سخنان وزیر امور خارجه را اینگونه با لحنی سخیف پاسخ می‌دهد.
پ) وزیر امور خارجه ایران در گفت‌وگو با فاکس‌نیوز به یک اصل دیگر در سیاست خارجی ایران اشاره و تصریح می‌کند که: ما از گفتگو استقبال می کنیم اما در حال حاضر نه به‌صورت مستقیم. اگر هدف رسیدن به یک راه‌حل بُرد-بُرد باشد، من آماده‌ام وارد تعامل شوم. عراقچی در این گفت‌وگو درحالی از آمادگی برای تعامل سخن می‌گوید که پیش از آن شرایط ایران برای این تعامل را هم برشمرده است. با این همه به نظر می‌رسد رئیس‌جمهور آمریکا از بخش دوم این آمادگی برای تعامل چندان استقبال نکرده و بر این تصور است که مذاکرات با ایران باید به نوعی باج‌خواهی تبدیل شود و از این رو از پذیرش واقعیت گریزان است.
این گریز از حقیقت از سوی رئیس‌جمهور آمریکا به دلیل تلخی روبرویی با واقعیت است، واقعیتی که «تردید در کارایی حمله نظامی» علیه تاسیسات هسته‌ای ایران را به وضوح برای رئیس‌جمهور آمریکا عیان می‌سازد و این مواجهه با شکست برای شخصیت خودشیفته ترامپ بسیار دشوار است. با این حال وزیر امور خارجه در توییت خود به او یادآور می‌شود که بمباران غیرقانونی اخیر تأسیسات هسته‌ای ایران، آنچه را که همیشه گفته‌ایم ثابت کرد که هیچ «راه‌حل نظامی» وجود ندارد. اگر نگرانی‌هایی درباره احتمال انحراف برنامه هسته‌ای ما به اهداف غیرصلح‌آمیز وجود داشته باشد، گزینه نظامی ناکارآمدی خود را نشان داد اما شاید یک راه حل مذاکره شده کار کند.
در نهایت اما آنچه در پس پرده اظهارات سخیف رئیس‌جمهور آمریکا درباره ایران به وضوح قابل مشاهده است، اذعان به شکست در دستیابی به اهداف اعلامی است. زمانی که ترامپ اعلام می‌کند «ایران بار دیگر در پی غنی‌سازی است» به این معناست که این توانمندی همچنان در ایران وجود دارد و پرواز دو روزه بمب‌افکن‌ها عملا بیهوده بوده و از این پس هم بیهوده خواهد بود از آن رو که دانش هسته‌ای برخلاف تاسیسات و سانتریفیوژ و حتی دانشمند هسته‌ای نابود شدنی نیست و هر اندازه رئیس‌جمهور آمریکا زودتر با این واقعیت روبرو و آن را بپذیرد، زودتر در مسیر بازگرداندان آمریکا به اوج که شعارش است، موفق خواهد بود. از سوی دیگر این پذیرش می‌تواند افق مبهم دیپلماسی را بار دیگر روشن‌تر ساخته و مسیر رسیدن به یک توافق عقلایی را فراهم سازد.