تحلیلگر روابط بین‌الملل با اشاره به اینکه هسته اصلی رابطه ایران و پاکستان هویتی است، گفت: ملاحظات داخلی پاکستان و نیز اهمیت همسایگی ایران سبب شد که اسلام‌آباد شهامت محکومیت تجاوز نظامی علیه ایران را داشته باشد و مسائل کلی روابط را از برخی مسائل جزئی، تفکیک کند.
به گزارش ایرنا، «مسعود پزشکیان» رئیس‌جمهور ایران شنبه ۱۱ مرداد ماه مهمان مقامات پاکستان خواهد بود تا در تاریخ روابط دو کشور فصل تازه‌ای رقم خورده و روابط دو جانبه ارتقا یابد. ایران و پاکستان در سال‌های اخیر و به ویژه پس از تجربه جنگ تحمیلی علیه ایران، روابط خود را در حالی متفاوت‌تر از همیشه تجربه می‌کنند که این روابط بیش از هر زمان دیگری نیازمند هوشیاری و تدبیر برای تداوم است. به منظور بررسی اهمیت سفر رئیس‌جمهور به پاکستان و نیز فراز و نشیب‌های روابط تهران-اسلام‌آباد با «نوذر شفیعی» استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل پاکستان و شبه‌قاره به گفت‌وگو پرداختیم.
رئیس جمهور ایران روز شنبه عازم پاکستان خواهد شد ارزیابی شما از این سفر و اهمیت آن در روابط دو کشور چیست؟
جمعیت زیاد، وسعت جغرافیایی و همسایگی پاکستان، سه متغیر بسیار مهم هستند که اهمیت سفر رئیس‌جمهور به این کشور را افزایش می‌دهد. نکته دوم اینکه، هسته اصلی رابطه ایران و پاکستان هویتی است به این معنا که مردم پاکستان و ایران ریشه در یک هویت دارند. این ویژگی منحصربه فردی است که باعث می‌شود رابطه ایران با پاکستان، دیگر همسایگان و به‌ویژه همسایگان غربی و جنوبی، متفاوت باشد. تاریخ و فرهنگ ایران و پاکستان مشترک‌اند و پاکستان همچنان خود را بخشی از گهواره تمدنی ایران می‌داند.
نکته سوم که پیش‌تر هم اشاره‌ای به آن شد، این است که در موضوع همسایگی، هنگامی‌که یک کشور پنجره روابط خارجی خود را باز می‌کند، نخستین کسانی که می‌بیند همسایگانش هستند. به همین دلیل است که سیاست همسایگی اهمیت دارد؛ زیرا هرگونه تهدید یا فرصت برای یک کشور، در درجه اول از جانب همسایگانش نشأت می‌گیرد. برای مثال، اسرائیل و آمریکا بدون حضور در کشورهای همسایه ما نمی‌توانستند اقدامات نظامی علیه ایران انجام دهند یا حداقل، انجام چنین اقداماتی برایشان هزینه‌بر می‌شد. در نهایت و در اهمیت سفر رئیس‌جمهور به پاکستان باید به موضوع اقتصادی هم اشاره کرد. ایران و پاکستان دارای ظرفیت‌های اقتصادی مشترکی هستند که فعلاً غیرفعال مانده‌اند. شناسایی و فعال‌سازی این ظرفیت‌ها نیز از اهداف مهم این سفر است.
پاکستان در جنگ اخیر اسرائیل و آمریکا موضع نزدیک و حمایتگرانه ای از ایران داشت، دلیل این موضوع با توجه به اینکه رابطه خوبی با آمریکا هم دارد؛ چه بود؟ آیا آینده‌نگری خاصی در کار بود یا صرفاً به دلیل سیاست همسایگی از ایران حمایت کرد؟
در جریان جنگ ۱۲ روزه، پاکستان از معدود کشورهایی بود که به‌صراحت حمایت خود را از ایران در همه حوزه‌ها اعلام کرد. پیش از بسیاری از کشورها، پاکستان اعلام کرد که در کنار ایران ایستاده است. حال اینکه این سیاست حمایتی پاکستان در عمل چه معنایی برای ایران دارد، باید در جریان سفر آقای پزشکیان روشن شود. اگر قرار است پاکستان از ایران حمایت کند، با توجه به اینکه آتش‌بس یک امر موقتی است، باید دید چه اقداماتی از پاکستان برای همکاری با ایران برمی‌آید. این موضوع نیز در جریان این سفر اهمیت دارد.
باید توجه داشت که رابطه پاکستان با آمریکا خوب است، اما پاکستان، اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسد؛ برخلاف آمریکا که حامی اسرائیل است. بنابراین، باید بین کیفیت روابط پاکستان با آمریکا و پاکستان با اسرائیل تفاوت قائل شد. پاکستان همواره در محافل بین‌المللی از دنیای اسلام با محوریت فلسطین دفاع کرده و هنوز یکی از حامیان جدی فلسطین و مخالفان جدی اسرائیل است.
نکته دوم این است که اسرائیل عملاً در کنار هند و علیه پاکستان فعالیت می‌کند و هند از بزرگ‌ترین شرکای تجاری اسرائیل در حوزه تسلیحات است؛ به‌ گونه‌ای که ۴۰ درصد از صادرات تسلیحاتی اسرائیل به هند اختصاص دارد. بنابراین، می‌توان گفت که اسرائیل، به‌عنوان متحد هند که دشمن پاکستان است، در موضعی ضدپاکستانی قرار دارد. علاوه بر این، دولت نارندرا مودی در هند، از نظر ایدئولوژیک رابطه نزدیکی با اسرائیل دارد. دیدگاه‌های «هندوتوا» و صهیونیسم به‌طور خاص مشابه‌اند؛ هر دو خود را ملت‌های برگزیده می‌دانند و باور دارند که از جانب دنیای اسلام تحت محاصره‌اند. در نتیجه، دولت مودی و دولت اسرائیل روابط نزدیکی دارند و هر دو در زمره جریان‌های راست افراطی قرار می‌گیرند.
از این منظر، پاکستان ملاحظاتی دارد که باعث می‌شود موضع‌گیری‌ اسلام‌آباد در قبال ایران شجاعانه‌تر و کم‌ملاحظه‌تر نسبت به آمریکا باشد. همچنین باید یادآور شد که ایران در تمام جنگ‌هایی که پاکستان با هند داشته؛ در زمان شاه به‌طور مستقیم و پس از انقلاب به‌طور غیرمستقیم از پاکستان حمایت کرده است. حتی زمانی که پاکستان آزمایش اتمی انجام داد، ایران تنها کشوری بود که به آن تبریک گفت. این‌گونه ملاحظات، به پاکستان این امکان را داده که با شهامت بیشتری موضع‌گیری کند.
حمایت پاکستان از ایران نه‌تنها در سطح نخست‌وزیر، بلکه در سطح پارلمان و افکار عمومی و ارتش نیز مشاهده شده است. حتی قطعنامه‌هایی در حمایت از ایران صادر شده که نشانه روشنی از نزدیکی دو کشور است.
روابط ایران و پاکستان را مجموعه‌ای از عوامل تحت تاثیر قرار داده است که مهمترین آن دستکم برای تهران موضوع امنیت در مرزهاست. این مهم برای طرف پاکستانی چه اندازه مهم بوده و در راستای تامین آن چه برنامه هایی را اجرایی کرده است؟
روابط کشورها را می‌توان در سطوح مختلفی بررسی کرد؛ سطح دوجانبه، سطح منطقه‌ای و سطح بین‌المللی. موضوع همکاری امنیتی میان ایران و پاکستان نیز باید در این چارچوب تحلیل شود. در خصوص حمایت پاکستان از جریان‌های رادیکال یا تروریستی، متأسفانه باید گفت که دیدگاه‌های تهران و اسلام‌آباد با یکدیگر متفاوت است. اسلام‌آباد نیز مدعی است که تهران از برخی جریان‌های تجزیه‌طلب در پاکستان، مانند ارتش آزادی‌بخش بلوچستان، حمایت می‌کند. این موضوع، هرچند چالشی جدی است، اما خوشبختانه در تحلیل کلی روابط دوجانبه تأثیر تعیین‌کننده نداشته و مانع از آن نشده که پاکستان در برابر حملات اسرائیل، از ایران حمایت کند. با این حال، نباید فراموش کرد که این اختلاف‌نظر یک چالش واقعی برای هر دو کشور به شمار می‌رود.