گروه سیاست خارجی- در پی توافق صلح میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان روز گذشته اخباری در رسانه های خارجی منتشر شد مبنی بر اینکه دالان زنگزور به نام «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی (TRIPP)» تغییر نام یافته است این در حالی است که پیش از این زمزمه هایی از اجاره ۹۹ ساله این کریدور از سوی سفیر آمریکا در ترکیه مطرح شده بود که تا کنون مقامات کاخ سفید این موضوع را تایید نکرده اند.
با اینحال در اخباری که از این دیدار در کاخ سفید منتشر شد زمزمه هایی شنیده شد که در این دیدار سه جانبه میان نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان و الهام علی‌اف رئیس جمهور جمهوری آذربایجان به میزبانی دونالد ترامپ در کاخ سفید درباره ایجاد کریدور در دالان زنگزور به تفاهم رسیده‌اند و این به معنای از دست دادن مرز ارمنستان از سوی ایران است. این کریدور قرار است جمهوری آذربایجان را به نخجوان متصل کند که اینگونه تعبیر شد که حالا آمریکایی ها به ایران نزدیک‌تر شده اند و ایران نیز این شاهراه ترانزیتی اقتصادی را به اروپا از دست خواهد داد چراکه عملا ایران مرز زمینی با ارمنستان را که از دست می‌دهد هیچ بلکه تنها راه ورود به قفقاز و اروپا از طریق دریای سیاه نیز بسته خواهد شد.
در واکنش به این اخبار وزارت خارجه کشورمان در بیانیه‌ای از صلح دو کشور در کاخ سفید استقبال کرد، اما دخالت خارجی در احداث کریدور در دالان زنگزور را محکوم کرد و تاکید کرد که به هیچ عنوان دخالت خارجی را در این منطقه را نمی‌پذیریم.
این در حالی است که اگر این طرح از سوی آمریکا اجرایی شود نه فقط ایران بلکه روسیه نفوذ خود را در قفقاز جنوبی و حاشیه خزر را از دست می‌دهد و چین نیز مسیر قفقاز را در طرح کمربند و جاده از دست خواهد داد. و ترکیه نیز احتمالا به سودای دیرینه خود یعنی ترک زبان‌های غرب را به شرق متصل خواهد کرد.
در همین باره دکتر علی اکبر ولایتی شب گذشته در مصاحبه ای اختصاصی با تسنیم باردیگر درباره دخالت خارجی در این منطقه هشدار داد و گفت: «ایران با روسیه یا بدون او مانع کریدور آمریکایی در قفقاز می‌شود.»
این موضع گیری ولایتی در خصوص مشارکت روسیه در رسانه ها بازتاب داشته است که در همین باره یورونیوز هم نوشت:
علی اکبر ولایتی، مشاور رهبر ایران ساعاتی پس از امضای توافق صلح بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان کریدور «زنگزور» را «توطئه‌ای سیاسی علیه ایران» خواند. مشاور رهبر جمهوری اسلامی در امور بین‌الملل گفت: «علاوه بر ترکیه که عضو ناتو است، سایر کشورهای ناتو نیز می‌خواهند در این منطقه حاضر شوند و ناتو مانند یک مار افعی میان ایران و روسیه قرار گیرد؛ اما ایران اجازه چنین کاری را نخواهد داد.»
وزیر پیشین امور خارجه ایران افزود که تهران «چه با روسیه و چه بدون روسیه» علیه این کریدور اقدام خواهد کرد. او در مورد سخنان دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا درباره اجاره کریدور «زنگزور» گفت: «مگر قفقاز جنوبی یک منطقه بی‌صاحب است که ترامپ آن را اجاره کند؟ قفقاز یکی از حساس‌ترین نقاط جغرافیایی دنیاست و این گذرگاه نه به دالانی در مالکیت ترامپ، بلکه به گورستانی برای مزدوران ترامپ تبدیل خواهد شد.»
به گزارش خبرآنلاین وب سایت یورونیوز این گفته ولایتی را تقطیع کرده و بخشی که می گوید البته معتقدیم که روسیه نیز به لحاظ راهبردی با این کریدور مخالف است را حذف کرده است. مشاور مقام معظم رهبری می گوید: احداث کریدور زنگزور در مرزهای ایران صورت می‌دهد و راه ارتباطی کشورمان در شمال و شمال غرب را منحصر به ترکیه می‌کند. با اجرای این توطئه، امنیت قفقاز جنوبی به خطر می‌افتد و بر همین اساس، ایران تأکید کرده است که چه با روسیه و چه بدون روسیه، در راستای امنیت قفقاز جنوبی حرکت خواهد کرد و البته معتقدیم که روسیه نیز به لحاظ راهبردی با این کریدور مخالف است.
پیش از این وزارت امور خارجه ایران در بیانیه‌ای نسبت به تبعات توافق حاصل شده میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان در کاخ‌سفید، ابراز نگرانی کرده بود. رهبران دو کشور روز جمعه در آمریکا ضمن امضای توافق صلح، برای ایجاد کریدور ترانزیتی که دونالد ترامپ آن‌ را «مسیر ترامپ برای صلح و شکوفایی» نامیده توافق کردند.
این در حالی است که علی اکبر ولایتی ایجاد این کریدور را به معنای «تجزیه ارمنستان» دانست. مشاور رهبر ایران در امور بین‌الملل در همین باره گفت: «هیچ ملتی راضی و حاضر به تجزیه سرزمین خود نیست؛ حتی اگر دولت آن‌ها متأسفانه مواضع بی‌ثبات اتخاذ کند.»
علی اکبر ولایتی گفت که ایجاد کریدور «زنگزور» راه ارتباطی ایران در منطقه شمال غرب خاک خود را به ترکیه محدود می‌کند.
او افزود: «این کریدور موقعیت ژئوپلتیک منطقه را تغییر می‌دهد، مرزها را جابه‌جا می‌کند و در راستای تجزیه ارمنستان طراحی شده است.»
علی اکبر ولایتی اظهار داشت: «ارتباط بین دو طرف نخجوان و خاک آذربایجان احتیاجی به دالان ندارد.»
کریدور «زنگزور» قرار است جمهوری آذربایجان را از خاک ارمنستان به منطقه نخجوان متصل کند. این کریدور باعث خواهد شد تا خط مرزی بین ایران و ارمنستان از بین برود.
ایران بهار سال جاری به همراه ارمنستان رزمایشی مشترک برگزار کرده بود.
چرا ولایتی گفت بی روسیه و با روسیه؟
سخنگوی وزارت خارجه روسیه نیز در واکنش تامل برانگیز به این توافق گفت: «توافق‌نامه صلح و برقراری روابط میان آذربایجان و ارمنستان،اهمیتی اساسی در استقرار صلح خواهد داشت. ورود بازیگران خارج از منطقه نباید مشکلات و خطوط جدایی جدید ایجاد کند. مایل هستیم از تجربه تلخ مداخله غرب در حل و فصل بحران‌های خاورمیانه دوری کنیم.»
روسیه که پیش‌تر آمریکا را متهم کرده بود که تلاش دارد روند صلح ارمنستان و جمهوری آذربایجان را از آنِ خود کند و قدرت‌های منطقه‌ای را کنار بزند، روز شنبه توافق صلح میان این دو کشور با میانجی‌گری ایالات متحده را ستود، اما هشدار داد که مداخله خارجی می‌تواند وضعیت را در قفقاز جنوبی پیچیده‌تر کند.
وزارت خارجه روسیه در نخستین واکنش خود اعلام کرد که مسکو از تلاش‌ها برای ارتقای ثبات و شکوفایی در منطقه، از جمله نشست واشینگتن، حمایت می‌کند.
این وزارتخانه افزود که راه‌حل‌های پایدار باید توسط کشورهای منطقه و با حمایت همسایگانی مانند روسیه، ایران و ترکیه تدوین شود.
در بیانیه وزارت خارجه روسیه آمده است: «حضور بازیگران غیرمنطقه‌ای باید به تقویت دستورکار صلح کمک کند، نه اینکه شکاف‌های تازه‌ای ایجاد کند.» این وزارتخانه ابراز امیدواری کرد که از «تجربه ناموفق» حل‌وفصل مناقشات با محوریت غرب در خاورمیانه اجتناب شود.
به گزارش خبرآنلاین، مساله روسیه که ولایتی به ان اشاره کرده و در رسانه های خارجی بازتاب داشته است به چه معنا بود؟ آیا واکنش سست وزارت خارجه روسیه موضع این کشور را برای همه طرف های درگیر در این منطقه مشخص کرده است؟ ایا قرار دیدار پوتین با ترامپ بر این مساله تاثیر گذاشته است؟ اینکه اقدامات اخیر باکو از جمله دستگیری نیروهای واگنر و همکاری با دول متحد اوکراین در این جنگ همگی از سوی روسیه نادیده گرفته شده است دلایل این موضع گیری بوده است؟ اصولا چرا روس ها فقط در حال نظاره هستند؟ این در حالی است که پس از افشای نیت آمریکا برای آسیای میانه و قفقاز ایران تا این لحظه واکنش های قوی به طرف آمریکایی نشان داده است.
دیدار فرستاده استیو ویتکاف فرستاده ویژه آمریکا به روسیه و دیدار تاجرمآبانه او با پوتین آنهم قبل از دیدار سه جانبه علی‌اف، پاشینیان و ترامپ در کاخ سفید اتفاقی نبوده است. چرا که پس از این دیدار اخباری مثبت منتشر شد مبنی بر اینکه پوتین و ترامپ قرار است با یکدیگر دیدار کنند و بخشی از توافق میان دو کشور بررسی و مورد قبول دوطرف قرار گرفته است که وال استریت‌ژورنال در گزارشی از منابع آگاه فاش کرد که معامله بر سر زمین‌ها است. پوتین در ازای صلح زمین‌های مورد نظر را می‌گیرد و عقب می‌نشیند. اما سوال مهمی که مطرح است؛این عقب نشینی و گرفتن زمین در قبال چه امتیازی بوده است؟
روسیه که خود را میانجی همیشگی این دوکشوری که از طریق جنگ از ایران گرفته شد می دانست و بعد از آن ضمیمه اتحاد جماهیر شوروی شد و پس از فروپاشی دو کشور گرفته شده از ایران، استقلال خود را یافتند همچنان خود را زیر قیومیمت روسیه می دانستند. حالا پدربزرگ این دو کشور هم از میانجیگری عاجز ماند هم اینکه قافیه را به ترامپ باخت و یا داد؟ این نکته ای است که باید در اظهارات ولایتی جستجو کرد چه با روسیه چه بی روسیه و یک البته هم به آن اضافه کرد. یا شاید هم تنها منظور، جدی بودن ایران در این منطقه است که با هیچ طریقی از این مساله کوتاه نخواهد آمد.
این سوال نیز مطرح می‌شود که آیا ممکن است روسیه این منطقه را در ازای مناطق اوکراین واگذار کرده باشد؟ آیا روسیه ای که از سال 2020 وارد جنگ با اوکراین بر سر ناتو شد تا از نزدیک شدن آن به روسیه جلوگیری کند حالا پذیرفته است که آمریکا هم به اضافه ناتو در قفقاز حضور سنگین نظامی داشته باشند؟
شاید این برداشت را بتوان کرد که تهران در این فقره تنها است و به تنهایی اقدام خواهد کرد و هشداری به طرف غربی باشد که زد و بند شما با روسیه و هر بازیگر دیگر دخلی به طرف ایرانی ندارد. نیروی نظامی و دیپلماسی ایران کار خود را به طور مستقل پیش خواهد برد و همانطور که ولایتی در این مصاحبه به رزمایش ایران در مرز اشاره و گفت که ما آماده‌ایم.
در همین باره احمد زیدآبادی فعال سیاسی کشورمان در شبکه ایکس نوشت: علی اکبر ولایتی بر لزوم جلوگیری از احداث کریدور آمریکایی در قفقاز از سوی ایران با یا بدون کمک روسیه تأکید کرده است.
به نظر نمی‌رسد روس‌ها قصد ورود به این ماجرا را داشته باشند؛ بنابراین، اگر قرار است جلو احداث کریدور گرفته شود این کار باید بدون روسیه عملی شود.
از چه راه و با چه ابزاری اما؟ اگر منظور از راه دیپلماسی است که قاعدتاً کار نباید به اینجا می‌کشید، اما اگر منظور راه‌حل ‌نظامی است که در هر نقطه‌ای با طرف‌های مختلف، نمی‌توان وارد جنگ شد.
ایران برای حفظ منافع و دفاع از امنیت ملی خود، نیاز به وحدت داخلی مبتنی بر مشارکت عموم مردم و استراتژی روشن و واقع‌بینانه‌ دارد. در غیاب این دو، نه دیپلماسی راه به جایی می‌برد و نه تهدید به استفاده از نیروی نظامی و یا حتی به کارگیری آن، چاره‌ساز است.
در همین جا اضافه کنم که تا این لحظه‌، من هنوز مقالۀ روشن و علمی و بی‌طرفانه‌ای در مورد تأثیر واقعی این کریدور بر منافع ایران ندیده‌ام. آیا واقعاً قرار است با احداث این کریدور مرز ایران و ارمنستان از کنترل دو کشور خارج و راه ارتباطی ایران به آن کشور مسدود شود؟ اگر چنین چیزی باشد، چرا ارمنستان باید به چنین ننگ و خفت و فاجعه‌ای تن در دهد؟ اما اگر آثار آن شبیه آثار سایر کریدورهایی است که در سراسر خاورمیانه در حال دور زدن ایرانند، این هم ضایعه‌ای است در کنار ضایعات دیگر که باید برای بدیلش برنامه‌ریزی و اقدام کرد.
سایت تابناک نیز درباره واکنش روسیه نوشت: اکنون ترامپ با امضای پیمان صلح میان آذربایجان و ارمنستان می‌خواهد هم «پز صلح‌طلبی» بدهد و هم با مدیریت کریدوری مهم در قفقاز جنوبی، منافع اقتصادی جدیدی برای شرکت‌های آمریکایی در این منطقه تامین کرده و نیز مسیری را برای ورود امنیتی بدون جنگ و دردسر برای آمریکا و ناتو به منطقه حساس قفقاز باز کند.
در همین حال هم با این کار سیاست فشار حداکثری علیه ایران را به مرزهای شمال غربی گسترش داده و عملا با کنترل مرز ارمنستان با ایران می‌خواهد این مسیر ارتباطی و مزیت راهبردی را از ایران گرفته و دسترسی زمینی و تجاری‌اش به اروپا و روسیه را بسیار محدود کند و نقش‌آفرینی تهران در این منطقه و کریدورهای آن را کاهش دهد.
روسیه نیز که در مرزهای غربی خود از بیش از دو سال و نیم پیش درگیر جنگ برای دفع حضور ناتو است، عملا با این پیمان صلح و «جاده ترامپ» (در صورت اجرا)، در محیط پیرامونی خود در مرزهای شمالی، بدون هیچ درگیری و جنگی عرصه را به آمریکا و ناتو دستکم برای چند دهه باخته و در محاصره‌ای استراتژیک قرار خواهد گرفت که در آینده نیز نظر به اهمیت این شاهراه تا آسیای مرکزی نیز گسترش خواهد یافت.
اکنون باید دید روسیه چه واکنشی به این تحول خواهد داشت و آیا ممکن است تغییر ژئوپلیتیک حیاط خلوت روسیه در قفقاز موجب نزدیکی عملی آن به تهران برای مواجهه با این چالش مشترک شود؟ یا روسیه در این پرونده نیز همان سیاست «بی‌عملی همیشگی» را در پرونده‌های مختلف با طرفیت ایران در پیش خواهد گرفت.