گروه سیاست خارجی- مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خبر داد که نخستین گروه از بازرسان این نهاد به ایران بازگشتند. خبری که با واکنش تند برخی نمایندگان مجلس روبرو شد و به دنبال مذاکرات اخیر میان ایران و آژانس انجام شده است.
در همین خصوص «سید عباس عراقچی» با اشاره به اظهارنظر مقامات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در خصوص ورود بازرسان این نهاد به ایران، گفت: قانون مصوب مجلس شورای اسلامی همکاری با آژانس را موکول به تصمیم شورای عالی امنیت ملی کرده است لذا طبق قانون تمامی درخواست های آژانس به شورای عالی امنیت ملی می‌رود تا در مورد آنها تصمیم‌گیری شود.
وزیر امور خارجه کشورمان اظهار کرد: اکنون نیز در خصوص تعویض سوخت نیروگاه بوشهر که باید تحت نظر بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی انجام شود، تصمیمات گرفته شده و هر نوع همکاری نیز در همین چارچوب قانون مجلس خواهد بود که تامین کننده منافع ملت ایران باشد.
فرارو در این باره می نویسد: «ایران انتقاداتی جدی نسبت به آژانس و مدیرکل آن در قبال پرونده هسته‌ای، همکاری آنان با اسرائیل در حوزه تبادل اطلاعات و محکوم نکردن تجاوز آمریکا و رژیم صهیونیستی به تاسیسات هسته‌ای ایران دارد. در واقع نگاهی در ایران وجود دارد که می‌گوید رافائل گروسی مدیرکل آژانس، بخشی از طرح جنگ علیه ایران بود.
با این همه، انتقادات و اختلافات مذکور سیاسی‌ست و هرچند ناظران باور دارند که آژانس نیز در ذات خود نهادی سیاسی محسوب می‌‌شود، اما از لحاظ فنی و حقوقی نهادی دارای صلاحیت است. ایران نیز به عنوان عضو معاعده عدم اشاعه (NPT) ملزم به همکاری با آژانس است. حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران، نادرترین اقدام نظامی در دهه‌های گذشته علیه چنین تاسیساتی بوده است. به همین دلیل باید مشخص شود که همکاری ایران و آژانس در شرایط ویرانی سایت‌های هسته‌ای و خطرات ایمنی و امنیتی به چه صورت باید انجام شود.
برای همین مذاکرات اخیر ایران و آژانس انجام شد که چارچوب و خطوط قرمز و مجاز این همکاری مشخص شود. البته نیروگاه بوشهر و مرکز تحقیقات تهران دو مجموعه‌ای هستند که در این جنگ آسیب ندیدند و تحت نظارت پادمانی آژانس قرار دارند. برخی عملیات هسته‌ای مانند تعویض سوخت نیروگاه بوشهر که ماه آینده موعد آن خواهد رسید نیز بدون حضور بازرسان آژانس غیرممکن است و روسیه به عنوان اپراتور این نیروگاه، بدون حضور بازرسان این اقدام را انجام نخواهد داد.
حسابرسی از مواد هسته‌ای نیز وظیفه ذاتی آژانس است. نکته جالب توجه این که بخشی از پرونده ایران در آژانس به خاطر یافتن اثر ذرات اورانیوم در مناطقی اعلام نشده بود. اتفاقی که ایران مدعی‌ست به دلیل خرابکاری اسرائیل رخ داده است. با این میزان حساسیت، ایران نمی‌تواند ۴۰۰ کیلو ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد خود و دیگر درصدهای موجود را از دسترس آژانس دور نگه دارد. چرا که عدم همکاری با آژانس می‌تواند پرونده جدیدی برای ایران در شورای امنیت سازمان ملل متحد باز کند.
در صورتی که ایران از NPT خارج شود، می‌تواند هیچ گونه همکاری با آژانس نداشته باشد. هرچند با توجه به وقایع پیشین و تحلیل‌هایی که در این خصوص صورت گرفته، خروج ایران از NPT خود آغاز یک بحران جدید است. اما تا زمانی که عضو این پیمان هستیم، راهی جز همکاری با آژانس وجود ندارد.»
بازگشت بازرسان آژانس به ایران؛ چرا و چگونه
ایرنا در این خصوص می نویسد: با تجاوز رژیم صهیونیستی و ایالات متحده آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران و خروج بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از کشور، روابط تهران و این نهاد بین‌المللی وارد مرحله‌ای حساس و تازه شد. نقش رافائل گروسی، مدیرکل آژانس و گزارش جامع وی به شورای حکام پیش از جنگ ۱۲ روزه در فراهم کردن بهانه حمله اسرائیل به ایران و سکوت آژانس در محکومیت این تجاوز، باعث شد تهران رویکرد خود را نسبت به این نهاد بازتعریف کند. در همین راستا، مجلس شورای اسلامی قانونی را تصویب کرد که تصمیم‌گیری درباره آینده روابط با آژانس را به شورای عالی امنیت ملی واگذار می‌کند و وزیر امور خارجه ایران تأکید کرده که بازگشت بازرسان تنها با تصمیم این شورا ممکن خواهد بود.
با آغاز جنگ ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی و حمله ایالات متحده به تاسیسات هسته‌ای ایران، نخستین تبعات جدی این بحران در حوزه روابط با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نمود پیدا کرد. بازرسان این نهاد، که بر اساس پیمان عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای (NPT) مأموریت نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران را بر عهده دارند خاک کشور را ترک کردند. این اقدام، همزمان با سکوت آژانس در قبال تجاوز آشکار اسرائیل و عدم صدور بیانیه محکومیت، باعث شد که مقامات ایرانی با دیدگاه انتقادی به نقش مدیرکل آژانس نگاه کنند. در روزهای پس از آغاز حمله، مسئولان جمهوری اسلامی ایران به‌ویژه وزیر امور خارجه، به نقش گزارش جامع رافائل گروسی اشاره کردند که در شورای حکام پیش از جنگ ارائه شده بود و به باور تهران، زمینه لازم برای حمله اسرائیل را فراهم کرده بود.
تحولات ماه‌های اخیر نشان می‌دهد که این بحران و اظهارات پسین مقامات کشورمان، روابط ایران و آژانس را از یک چارچوب فنی و نظارتی صرف، به یک مسأله حساس امنیت ملی تبدیل کرده است. مقامات ایران معتقدند که ادامه همکاری‌ها باید با چارچوبی محدود، هدفمند و تحت نظارت شورای عالی امنیت ملی صورت گیرد تا منافع حیاتی کشور حفظ شود. همچنین تصمیم مجلس شورای اسلامی برای واگذاری موضوع به شورای عالی امنیت ملی، نشانه انتقال موضوع از سطح فنی و دیپلماتیک به بالاترین سطح امنیتی و راهبردی کشور است و نشان می‌دهد که همکاری با آژانس دیگر یک مسأله صرفاً نظارتی نیست، بلکه بخشی از محاسبات امنیت ملی و استراتژیک ایران محسوب می‌شود.
در همین راستا، سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در گفت‌وگو با ایرنا توضیح داد: «بازگشت بازرسان بر اساس قانون مجلس و با تشخیص شورای عالی امنیت ملی خواهد بود. ما نمی‌توانیم همکاری با آژانس را به‌طور کامل قطع کنیم، زیرا برخی فعالیت‌ها، مانند تعویض سوخت نیروگاه بوشهر، نیازمند حضور بازرسان است.» او افزود: «خود مسئولین روسی نیروگاه نیز بر تسریع روند تأکید دارند، زیرا طبق قوانین، بدون حضور بازرسان، امکان انجام این فرآیند وجود ندارد. این موضوع یکی از مسائلی است که در مدالیته همکاری باید مشخص شود.»
وزیر امور خارجه گفت: مورد دیگر اینکه اصولاً آژانس درخواست خود را برای بازرسی از تاسیساتی که بمباران نشده‌اند به ما ارائه می‌دهد، ما این درخواست را به شورای عالی امنیت ملی می‌فرستیم و شورا تصمیم می‌گیرد که با چه شرایطی اجازه بازرسی داده شود. این کار باید صورت بگیرد و ما باید برای آن برنامه‌ریزی کنیم. پس اینطور نیست که ما بگوییم همکاری با آژانس را مطلقاً قطع می‌کنیم. اگر روزی نظام تصمیم بگیرد از ان‌پی‌تی خارج شود، خب این کار را انجام خواهد داد، در حالی که فعلاً تصمیم داریم در ان‌پی‌تی بمانیم.
اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه نیز روز سه شنبه در جریان نشست خبری خود در خصوص همکاری ایران با آژانس گفت: «رابطه جمهوری اسلامی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همچنان برقرار است. ما کماکان عضو معاهده عدم اشاعه هسته‌ای (NPT) هستیم و خود را متعهد به اجرای موافقتنامه جامع پادمان می‌دانیم.» سخنگوی وزارت امور خارجه همچنین افزود: هفته گذشته، دیداری در سطح مدیران کل در وین برگزار شد؛ مدیرکل آژانس، مدیرکل صلح و امنیت بین‌المللی و معاون مدیرکل آژانس با مقامات جمهوری اسلامی ایران دیدار کردند. این دیدار در ادامه گفت‌وگویی بود که دو هفته قبل در تهران انجام شده بود و طی آن، جمهوری اسلامی ایران و آژانس در خصوص تدوین چارچوب نحوه تعامل و همکاری مشغول رایزنی هستند.
براساس پیمان Non-Proliferation of Nuclear Weapons، «کشورهای غیرهسته‌ای موظفند تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، فعالیت‌های هسته‌ای خود را به گونه‌ای انجام دهند که از تولید سلاح هسته‌ای جلوگیری شود.» برهمین مبنا، بازرسی‌ها و گزارش‌دهی به آژانس برای تضمین عدم انحراف مواد هسته‌ای از مصارف صلح‌آمیز، الزامی است.
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی در مصاحبه اخیر با فاکس نیوز تأیید کرد که تیمی از بازرسان بین‌المللی پس از چند ماه، بار دیگر وارد ایران شده‌اند؛ هرچند هنوز توافق نهایی درباره سطح دسترسی‌ها صورت نگرفته و بازرسی‌ها موقتاً محدود به سایت‌هایی خواهد بود که در حملات اخیر آسیب ندیده‌اند.
یک دیپلمات نزدیک به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز به آسوشیتدپرس گفت بازرسی از مراکز هسته‌ای ایران فعلا تنها از تاسیساتی خواهد بود که در حملات آمریکا و اسرائیل تحت تاثیر قرار نگرفتند. این دیپلمات که نامش فاش نشده است، افزود که هنوز توافق با تهران در مورد سطح دسترسی بازرسان این آژانس به سایت‌های هسته‌ای ایران نهایی نشده است اما انتظار می‌رود که توافقی حاصل شود.