بورس از دید عموم مردم و سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای روزهای عجیبی را پشت سر می‌گذارد.
در آخرین روز کاری هفته گذشته شاخص کل با کاهش ۲۰ هزار واحدی در ارتفاع ۲ میلیون و ۵۲۴ هزار واحدی آرام گرفت. چند ساعت بعد، تروئیکای اروپایی خباثت خود را کامل کرد و باعث بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران شد.
به گزارش فرارو؛ در نتیجه این اتفاق دلار تا محدوده 110 هزار و 520 تومان پیش رفت و طلای 17 عیار و سکه امامی را به ترتیب روی سکوی 10 میلیون و 400 هزار تومان و 112 میلیون و 660 هزار تومان ملاقات کردیم. با این حال بورس در سه روز اول هفته جدید رفتاری متفاوت در پیش گرفت و با ثبت سه رشد متوالی در سه روز معاملاتی، موفق شد خودش را به ارتفاع ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار واحد برساند. علت این اتفاق چیست و آیا واقعا با موضوعی غیرعادی روبرو هستیم؟
تحلیل رشد شگفت‌انگیز بورس؛ چرا بازار سهام از تحریم‌ها استقبال کرد؟
درک رفتار پیچیده بازار سرمایه، به‌ویژه در شرایط بحرانی کار سختی نیست. فقط باید بپذیرید که رویدادهای کلان سیاسی و اقتصادی، به‌طور مستقیم بر انتظارات سرمایه‌گذاران و مسیر حرکت بازارها تأثیر می‌گذارند. رشد پیاپی شاخص بورس در سه روز معاملاتی پس از اعلام فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران فقط در نگاه اول، غیرمنطقی به نظر می‌رسد.
واکنش اولیه بازارها به بحران
بازارها در واکنش به اخبار منفی، اغلب رفتارهای متفاوتی از خود نشان می‌دهند. بازار دارایی‌های ایمن مانند طلا و ارز، با رشد قیمت به استقبال «عدم قطعیت» می‌روند و بازار سهام معمولاً با افت مواجه می‌شود. این امر به دلیل افزایش ریسک‌گریزی سرمایه‌گذاران و فرار نقدینگی از سبد دارایی‌های پرریسک رخ می‌دهد. با این حال، در شرایط خاص اقتصاد ایران، گاهی اتفاقاتی متفاوت رقم می‌خورد.
عوامل رشد بازار سرمایه؛ بورس پناهگاهی در برابر تورم و دلار
رشد شاخص بورس در روزهای ۵، ۶ و ۷ مهرماه ۱۴۰۴، نمی‌تواند صرفاً از یک عامل سرچشمه بگیرد و قطع به یقین مجموعه‌ای از عوامل اقتصادی و روانی در آن نقش دارند.
۱. جهش دلار و انتظارات تورمی؛ دلیل اصلی اقبال به سهم‌های دلاری
یکی از مهم‌ترین محرک‌های رشد بورس در شرایط تحریمی، افزایش انتظارات تورمی است. تحریم‌های بین‌المللی، با کاهش درآمدهای ارزی دولت و محدود کردن دسترسی به بازارهای جهانی، منجر به افزایش نرخ ارز و در پی آن تورم داخلی می‌شوند.
سرمایه‌گذاران در مواجهه با کاهش ارزش پول ملی، دنبال دارایی‌هایی می‌روند که ارزش سرمایه‌شان را در برابر تورم حفظ کند. آنها می‌دانند سهام شرکت‌های تولیدی، به‌ویژه شرکت‌های صادرات‌محور و شرکت‌های متکی به دارایی‌های ثابت قابل توجه، به عنوان دارایی‌های مولد شناخته می‌شوند.
دارایی‌های فیزیکی مانند ساختمان‌ها، ماشین‌آلات و تجهیزات همگام با تورم ارزش بیشتری پیدا می‌کنند و این امر در نهایت به افزایش ارزش ذاتی شرکت‌ منجر خواهد شد. سرمایه‌گذار برنده کسی است که با پیش‌بینی افزایش نرخ ارز و تورم، نقدینگی خود را به سمت سهام چنین شرکت‌هایی هدایت می‌کنند.
۲. تغییر رفتار سرمایه‌گذاران؛ فرار از بازارهای موازی به سمت بورس
در شرایطی که بازار طلا و ارز با افزایش قیمت‌ کاذب و ریسک‌ ناشی از نوسانات شدید مواجه هستند، بازار سرمایه به گزینه‌ای جذاب‌ با میزان ریسک‌ کمتر تبدیل می‌شود.
سرمایه‌گذاری در طلا و ارز، ماهیتی سفته‌بازانه دارد و قادر نیست ارزش ذاتی خلق می‌کند. در این حالت سرمایه‌گذاری در بورس به معنای مشارکت در مالکیت یک کسب‌وکار است. در شرایط تحریمی، بسیاری از شرکت‌ها با وجود چالش‌ها، همچنان به تولید و سودآوری ادامه می‌دهند و حتی برخی از آن‌ها از شرایط جدید بهره می‌برند. بسیاری از شرکت‌های بزرگ حاضر در بورس تهران، مانند شرکت‌های پتروشیمی، فولاد و فلزات اساسی، محصولات خود را بر اساس قیمت‌های جهانی می‌فروشند. پس افزایش نرخ ارز، به صورت مستقیم بر سودآوری آن‌ها تأثیر مثبت می‌گذارد. این شرکت‌ها، با افزایش نرخ ارز، سود بیشتری به سهامداران خود پرداخت می‌کنند و همین موضوع، تقاضا برای سهام آن‌ها را افزایش می‌دهد.
۳. ورود نقدینگی سرگردان به بازار سهام
وقوع تحریم‌ها و نوسانات شدید در بازارهای موازی، اغلب باعث ورود نقدینگی سرگردان به بازار سرمایه می‌شود. این نقدینگی که از سایر بازارها مانند بازار مسکن، طلا و ارز به دلیل ریسک‌های پیش‌بینی‌نشده خارج شده، در پی مقصدی برای سرمایه‌گذاری است.
در شرایطی که دولت و بانک مرکزی تلاش می‌کنند با سیاست‌های انقباضی، نقدینگی را کنترل کنند، بورس آماده است به عنوان یک مقصد جذاب برای جذب این نقدینگی به ایفای نقش بپردازد.
بورس جهش‌های سریع معمولا با اصلاح همراه است؛ شاخص بعد از رشد سنگین سه‌روزه می‌تواند وارد فاز استراحت یا حتی افت مقطعی شود
بررسی آماری صعود بورس؛ نقدینگی سرگردان چگونه به کمک شاخص آمد؟
تحلیل روند رشد شاخص بورس در روزهای ۵، ۶ و ۷ مهرماه ۱۴۰۴ نظریه ما تایید می‌کند. این آمار به قدرت تقاضا در بازار و میل سرمایه‌گذاران به خرید سهام اشاره دارد اما نکته مهم اینجاست که حجم معاملات نیز در این روزها به شدت افزایش پیدا کرده که نمی‌توان از آن تفسیری جز ورود نقدینگی تازه به بازار داشت.
تحلیل رفتار سرمایه‌گذاران
سرمایه‌گذاران در این دوره، به جای ترس و وحشت از تحریم‌ها، با نگاهی بلندمدت به پتانسیل رشد شرکت‌ها در شرایط تورمی، دست به خرید زده‌اند. این رفتار، تا حد زیادی ناشی از تجربیات گذشته در دوره‌های تحریمی قبلی است که نشان داده بورس در نهایت می‌تواند از این شرایط به نفع خود استفاده کند.
سرمایه‌گذاران حرفه‌ای، رشد بورس پس از اعلام فعال‌سازی مکانیسم ماشه را پدیده‌ای غیرعادی و خارج از قاعده نمی‌دانند، بلکه اعتقاد دارند یک واکنش منطقی و قابل پیش‌بینی به شرایط تحریم رخ داده است اما فراموش نکنید تضمینی نیست که بازار با همین دست فرمان پیش برود.
آینده بورس پس از تحریم‌ها؛ آیا رشد شاخص ادامه دارد؟
صنایع پتروشیمی به دلیل صادرات محور بودن، بیشترین سهم را در رشد اخیر شاخص کل داشتند. افزایش نرخ ارز عملاً درآمد ریالی آنها را چند برابر کرده است. شرکت‌های بزرگ فولادی و معدنی نیز از جهش دلار سود می‌برند چون فروش محصولات آنها در بازار جهانی و تسعیر نرخ ارز در داخل، به نفعشان خواهد بود. بانک‌ها دیگر صنایع بورسی هستند که به دلیل دارایی‌های ارزی و سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی، از رشد نرخ ارز سود می‌برند. اثر این اتفاق برای همه بانک‌ها یکسان نیست و بسته به تراز ارزی آنها متفاوت خواهد بود.
آیا رشد اخیر بورس پایدار است؟ برای پاسخ به این سوال در وهله اول باید امیدوار باشیم ورود نقدینگی جدید به بازار سهام ادامه پیدا کند و چشم‌انداز مثبت برای صنایع صادرات‌محور حفظ شود. اگر انتظارات تورمی همچنان سنبه پرزوری داشته باشند و نشانه‌های بی‌ثباتی در بازارهای دیگر به چشم بخورد، وزش باد موافق به پرچم بورس ادامه پیدا می‌کند.
روند فعلی بورس در صورتی معکوس می‌شود که تحریم‌ها بر صنایع غیرصادراتی و کوچک‌تر فشار بیاورند. همچنین نباید دخالت سیاست‌گذار و محدود کردن رشد شاخص را غیرمحتمل دانست چون اقتصاد کشور در بورس خلاصه نمی‌شود و ادامه وضعیت فعلی، ریسک کاهش قدرت خرید مردم و افت تقاضای داخلی را در پی دارد.
جهش‌های سریع معمولا با اصلاح همراه است. پس سرمایه‌گذارانی که با دید کوتاه‌مدت وارد بازار می‌شوند باید بدانند امکان دارد شاخص کل بعد از رشد سنگین سه‌روزه، وارد فاز استراحت یا حتی افت مقطعی شود.
صنایع دلاری همچنان برای سهامداران با افق سرمایه‌گذاری بلندمدت، جذاب باقی می‌‌ماند اما بهتر است در کنار این صنایع، به شرکت‌هایی توجه کنید که تورم داخلی باعث رشد ارزش دارایی‌هایی آنها (مثل زمین، تجهیزات و املاک) می‌شود.