ایران با تکیه بر اعتمادی که به منطق مذاکراتی خود دارد آماده مذاکره و استقبال از ابتکارات روی میز است اما به همان میزان هم در ارزیابی گام‌های غرب دقیق و حساس خواهد بود.
در میانه بن‌بست تحمیل شده بر دیپلماسی از سوی آمریکا، به نظر می‌رسد یکی از مهمترین دستور کارهای دستگاه سیاست خارجی ایران، تثبیت این گزاره است که جمهوری اسلامی ایران منطبق بر منطق مذاکراتی خود، آماده ایجاد گشایش در مسیر موجود و پیشگیری از تثبیت گزاره‌ای دیگر مبنی بر اینکه «تهران تمایلی به مذاکره ندارد». حضور وزیر امور خارجه در پاریس و دیدار و گفت‌وگوهای وی با مقامات این کشور و دیگر نهادهای بین‌المللی در راستای همین گزاره قابل بررسی است.
به گزارش ایرنا، «سیدعباس عراقچی» در حالی با «ژان نوئل بارو» همتای فرانسوی خود دیدار کرد که طیفی از موضوعات دوجانبه میان دو کشور از آزادی اتباع زندانی تا روابط سیاسی در دستور کار دیدار عصر چهارشنبه ۵ آذر ۱۴۰۴ در محل وزارت امور خارجه فرانسه بود. در این دیدار روابط دوجانبه ایران - فرانسه مورد بررسی قرار گرفت و طرفین بر اهمیت تداوم مشورت‌ها جهت رفع موانع و تسهیل مناسبات تاکید کردند. دو وزیر با مرور تحولات منطقه غرب آسیا، منازعه اوکراین، اوضاع امنیتی بین‌المللی و نیز موضوع هسته‌ای صلح‌آمیز ایران، ضرورت تلاش مسئولانه برای کمک به کاهش تنش‌ها و تقویت صلح و عدالت بین‌المللی را مورد تاکید قرار دادند.
وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با اشاره به بازداشت ناموجه تبعه ایرانی مهدیه اسفندیاری، از تصمیم دادگاه فرانسوی برای آزادی مشروط وی استقبال کرد و خواستار تسریع در روند تبرئه و آزادی وی جهت بازگشت به ایران شد. عراقچی با ابراز نگرانی شدید از نقض فزاینده حاکمیت قانون در سطح بین‌المللی و تضعیف اصول بنیادین منشور سازمان ملل، به‌ویژه در منطقه غرب آسیا و ادامه جنایات و تجاوزات رژیم صهیونیستی علیه مردم فلسطین و لبنان و سایر ملت‌های منطقه، بر مسئولیت همه دولت‌ها برای صیانت از حاکمیت قانون، توقف نسل‌کشی فلسطینیان، تحقق حق تعیین سرنوشت ملت فلسطین و جلوگیری از نقض حاکمیت و تمامیت سرزمینی دولت‌ها تاکید کرد.
مهمترین موضوع این دیدار اما پرونده هسته‌ای ایران و آینده‌ای است که رژیم اسرائیل، آمریکا و تروییکای اروپا برای آن رقم زده و روند حل و فصل آن را بیش از پیش پیچیده کرد. وزیر امور خارجه در دیدار خود با همتای فرانسوی خود و در پاسخ به بازگشت تهران به میز مذاکره که پیش از این از سوی فرانسه مطرح شده بود، با تاکید بر حق قانونی ایران برای بهره‌برداری از انرژی هسته‌ای جهت مقاصد صلح‌آمیز، حسن نیت و جدیت جمهوری اسلامی ایران را برای مذاکره معقول و منطقی جهت اطمینان‌بخشی نسبت به ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران یادآور شد و تصریح کرد طرف‌هایی که با قانون‌شکنی آشکار ابتدا از برجام خارج شده و متعاقبا مرتکب تجاوز نظامی علیه ایران شده و تاسیسات تحت پادمان ایران را مورد هجمه قرار دادند باید رویکردهای زیاده‌خواهانه و قلدرمآبانه را متوقف کرده و پاسخگوی اقدامات خود باشند.
وزیر امور خارجه همچنین با انتقاد از عملکرد سه کشور اروپایی در شورای امنیت سازمان ملل و شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مسئولیت آنها را در بروز وضعیت فعلی خاطرنشان کرد و خواستار اتخاذ رویکردی مسئولانه، مستقل و مبتنی بر حقوق بین‌الملل به‌ویژه طبق ماده ۴ معاهده منع اشاعه شد.
چرا ایران دعوت فرانسه را پذیرفت؟
تصاعد فشار و تشدید بحران را می‌توان خلاصه‌ای از روند جاری میان ایران و غرب از خرداد ماه سال جاری تاکنون دانست. صدور قطعنامه در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که تدوین و تصویب آن را تروییکای اروپا با همراهی آمریکا برعهده داشتند و دو روز پیش از آغاز حمله نظامی رژیم اسرائیل به ایران، به یکی از بهانه‌های این حمله تبدیل شد، عدم محکومیت حمله به یک کشور مستقل و تاسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز آن کشور از سوی اروپا و آژانس، فعال‌سازی اسنپ‌بک و بازگرداندن تحریم‌ها و قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران و در نهایت صدور قطعنامه‌ای تازه در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، گام‌ها و اقداماتی بود که فرانسه به همراه آلمان، انگلیس و آمریکا در ماه‌های اخیر برداشتند تا مشخص شود که مسیری جز تنش با تهران را نمی‌خواهند.
بخشی از اروپا و آمریکا به این امید واهی تکیه کرده بود که اسرائیل بتواند از عهده «کار کثیف» مورد نظر برآمده و ایران را تسلیم کند، این روند آنگونه که برنامه‌ریزی شده بود پیش نرفت و اکنون بار دیگر دعوت‌ها از تهران برای بازگشت به میز مذاکره آغاز شده و «دونالد ترامپ» در کاخ سفید از مذاکره و توافق سخن می‌گوید و «امانوئل مکرون» در کاخ الیزه از ایران می‌خواهد مسیر دیپلماتیک را ترجیح دهد.
اما آیا ایران دیپلماسی نمی‌خواهد؟ پاسخ تهران به این پرسش نه امروز و در گفت‌وگوی عراقچی با فرانس۲۴ که بارها از سوی دستگاه دیپلماسی مورد تاکید قرار گرفته است که ایران در میانه یک روند دیپلماتیک و گفت‌وگو با ایالات متحده آمریکا مورد هدف قرار گرفت. با این همه ایران، آسیب وارد شده به خود در طول جنگ ۱۲ روزه را نه از مفهوم «مذاکره» و «دیپلماسی» که از ناحیه «مذاکره‌کنندگان» می‌داند و از این رو تحت هیچ شرایطی از گفت‌وگو برای حل بحران‌ها رویگردان نیست. حضور وزیر امور خارجه در پاریس و در میانه تمام فشارهای وارد شده زمانی از سر ضعف قابل تحلیل بود که تهران از حقوق خود عدول می‌کرد، گفت‌وگو برای تثبیت آن حقوق، کاستن از تنش‌های موجود و استقبال از هر ابتکاری برای بهبود شرایط نشانه‌هایی از اعتماد به منطق و اطمینان از انگیزه و نیت خود است.
به همین دلیل است که وزیر امور خارجه در گفت‌وگو با خبرنگار فرانس ۲۴ و در پاسخ به این پرسش وی که «مذاکرات چه با آمریکا و چه با اروپا، متوقف شده است اما رئیس‌جمهور آمریکا، مرتباً می‌گوید امیدوار است با ایران مذاکره کند. اکنون که او نیز اعلام کرده آماده مذاکره است، آیا مذاکراتی با آمریکا در جریان است؟» گفته است: «الان هیچ مذاکره‌ای وجود ندارد؛ اما کانال‌های گفت‌وگو میان ما و آقای ویتکوف برقرار بوده است. واسطه‌های مختلفی نیز پیام‌ها را منتقل می‌کنند اما اکنون هیچ تصمیمی برای مذاکره نداریم. چرا؟ چون در طرف آمریکا اراده ای برای یک مذاکره واقعی و منصفانه وجود ندارد. ما آماده مذاکره هستیم؛ همیشه آماده بوده‌ایم. در سال ۲۰۱۵ مذاکره کردیم و به توافق هسته‌ای رسیدیم. در سال ۲۰۲۵ هم در حال مذاکره بودیم که آمریکا و اسرائیل به ما حمله کردند. ما همیشه آمادهٔ مذاکره هستیم، اما مذاکرهٔ واقعی و جدی. مذاکره یعنی گفت‌وگو، نه دیکته کردن. هر زمان دولت آمریکا اعلام کند که می‌پذیرد خواسته‌های تحمیلی خود را کنار بگذارد و آمادهٔ یک گفت‌وگوی واقعی و جدی برای دستیابی به منافع دوجانبه و یک نتیجهٔ برد–برد باشد، ما هرگز «نه» نمی گوییم ‌. اما اکنون چنین آمادگی‌ای را از آمریکا نمی‌بینیم.
مواضع وزیر امور خارجه ایران در پیام توییتری دبیر شورای عالی امنیت ملی هم مورد تاکید قرار گرفت و «علی لاریجانی» هم تصریح کرد که ایران آماده مذاکره واقعی است نه تصنعی و نتیجه مذاکرات نباید از پیش تعیین شده باشد.
انتظارات منطقی از سفر پاریس
حضور وزیر امور خارجه در پاریس به دعوت همتای فرانسوی بود تا به تاکید بارو فرصتی برای گفت‌وگو با ایران درباره پرونده هسته‌ای فراهم شود. تلاش فرانسه برای باز ماندن برخی روزنه‌های دیپلماسی درحالی با پاسخ مثبت و محتاطانه ایران روبرو شده است که تداوم این حسن‌نیت تهران بستگی مستقیم به رویکرد پاریس و دیگر پایتخت‌های اروپایی دارد.
پس از انحلال مفهومی به نام تروییکا در ادبیات دیپلماتیک ایران که به دلیل فعال‌سازی اسنپ‌بک صورت گرفت، حال فرانسه می‌کوشد تا با محوریت خود، حضور اروپا در روندهای آتی را بازسازی کند. برخی فرانسه را هم به دلیل عضویت دائم در شورای امنیت و هم ارتباط نزدیک‌تر با آمریکا؛ دارای ظرفیت اثرگذاری در این زمینه می‌دانند و در مقابل شماری از تحلیلگران هم معتقدند، بازگشت فرانسه (یا اروپا) به نقشی که سال ۲۰۱۵ در پرونده هسته‌ای ایران ایفا کرده و به نوعی میانجی آغاز روند گفت‌وگوهای ایران و آمریکا بود، قابل تکرار نیست از آن رو که نه تهران، قاره سبز را میانجی قابل اتکایی می‌داند و نه آمریکا آن‌ها را قابل اعتنا.
واقعیاتی از این دست، مهمترین متغییرهای اثرگذار در تحلیل حضور عباس عراقچی در پاریس است و بی‌تفاوتی به تاریخ روابط به ویژه در ۶ ماه اخیر، اجازه ارزیابی منطقی تحولات را نخواهد داد. منطبق بر این واقعیات، وزیر خارجه ایران در این شرایط در پاریس حضور یافت تا شرایط موجود و مدنظر پاریس با توجه به ادعای رئیس جمهور فرانسه مبنی بر ارائه چارچوب جدید مذاکراتی را ارزیابی کند. این چارچوب از دیدگاه تهران زمانی می‌تواند منطقی ارزیابی شود که دارای سه شاخصه باشد: تداوم داشته و تثبیت شود، مبتنی بر تامین منافع متقابل و راهبرد برد-برد بوده و در نهایت ملموس و در میدان عمل باشد.
از این روست که با وجود قابل توجه بودن دعوت پاریس و اجابت آن از سوی ایران، نباید این گام را بیش از واقعیت موجود آن ارزیابی و بزرگنمایی کرد. این گام می‌تواند طرفین را به سوی مذاکره‌ای واقعی هدایت کند اما به همان میزان هم می‌تواند مسیر انحرافی تازه‌ای از دیدگاه ایران تلقی شود. انتخاب هر یک از دو مسیر در اختیار اروپا و آمریکاست، از آن رو که برای ایران سیگنال مذاکراتی ارسال شده از سوی بروکسل و واشنگتن، مغشوش و غیرواقعی و البته فراتر از مذاکره و به نوعی دیکته کردن مطالبه‌ها است.
«واقعیت مذاکراتی» برای تهران روی میز بودن پیشنهادات مذاکراتی معقول و مبتنی بر واقعیات سیاسی، تاریخی، ژئوپلتیکی، روانی و فرهنگی ایران و واقعیات غیرقابل انکار در روابط با اروپا و آمریکاست. از این رو تکرار دیکته‌های «دونالد ترامپ» در پاریس، چیزی نیست که توان گشایش فرصتی تازه را فراهم کند.
فرانسه به نمایندگی از اروپا و در تلاش خود برای فرصت‌سازی با ایران، اگر نتواند یا نخواهد به تناقض مذاکره زیر فشار پایان دهد، در عمل نخواهد توانست اعاده حیثیتی از خود در رویدادهای شهریور و مهر سال جاری در سازمان ملل داشته باشد؛ جایی که فرانسه و حتی اروپا توافق ایران و آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای در قاهره را مثبت و خوب ارزیابی کردند اما ایستادن در برابر خواست آمریکا شجاعتی فراتر از این موضع‌گیری شفاهی می‌طلبید.