صفحات روزنامه
اخبار آنلاین
کبد وظیفه دارد سموم بدن را فیلتر و مواد شیمیایی را تجزیه کند. وقتی الکل وارد بدن میشود، تقریباً تمام آن در کبد تجزیه میگردد و در این فرآیند مادهای سمی به نام استالدئید تولید میشود. تجمع این سم به سلولهای کبدی آسیب میزند و باعث التهاب، چربی و در نهایت زخم بافتی (سیروز) میشود. به همین دلیل، مصرف طولانیمدت الکل یکی از اصلیترین علل نارسایی کبد در جهان شناخته میشود.
وقتی الکل وارد بدن میشود، آنزیمهای کبد برای تجزیه آن فعال میشوند. در این فرآیند، اتانول ابتدا به استالدئید و سپس به استات تبدیل میشود تا در نهایت از بدن دفع گردد. استالدئید مادهای بهشدت سمی است که به دیواره سلولهای کبدی آسیب میزند و عملکرد طبیعی آنها را مختل میکند.
مصرف مکرر الکل باعث تجمع چربی در سلولهای کبد، کاهش اکسیژنرسانی و التهاب بافتی میشود. در نتیجه، بدن بهتدریج توانایی خود را در سمزدایی از دست میدهد. این وضعیت، اگر ادامه پیدا کند، منجر به مرگ سلولهای کبدی و جایگزینی آنها با بافت فیبروزی میشود که دیگر توانایی بازسازی ندارد.
آسیب به کبد بر اثر مصرف الکل معمولاً تدریجی و مرحلهبهمرحله رخ میدهد. بسته به میزان و مدت مصرف، این روند میتواند از چند ماه تا چند سال طول بکشد:
اولین مرحله آسیب است و در اثر تجمع چربی در سلولهای کبدی ایجاد میشود. در این مرحله، فرد ممکن است هیچ علامت مشخصی نداشته باشد و تنها در آزمایش خون یا سونوگرافی مشخص شود. اگر مصرف الکل در این مرحله قطع شود، کبد معمولاً بهطور کامل بهبود مییابد.
در این مرحله، سلولهای کبدی دچار التهاب میشوند. علائمی مانند تب، تهوع، بیاشتهایی، زردی پوست و خستگی ظاهر میشوند. شدت بیماری ممکن است از خفیف تا شدید متغیر باشد و در موارد حاد حتی میتواند جان بیمار را تهدید کند.
اگر التهاب ناشی از مصرف الکل ادامه یابد، بدن بافت آسیبدیده را با رشتههای فیبروزی (کلاژن) جایگزین میکند. این روند باعث سفت شدن تدریجی بافت کبد میشود. در این مرحله هنوز امکان ترمیم وجود دارد، اما در صورت تداوم مصرف الکل، فیبروز به سیروز تبدیل خواهد شد.
در این مرحله، بافت سالم کبد تقریباً بهطور کامل با بافت زخممانند جایگزین میشود. کبد کوچک، سفت و ناتوان از انجام وظایف حیاتی خود مانند تصفیه سموم و تولید پروتئین میگردد. سیروز معمولاً برگشتناپذیر است و در موارد پیشرفته تنها گزینه درمانی پیوند کبد است.
در برخی بیماران مبتلا به سیروز، سلولهای کبدی دچار جهش و رشد غیرقابلکنترل میشوند که منجر به بروز سرطان کبد میگردد. این مرحله بسیار خطرناک است و معمولاً در مصرفکنندگان طولانیمدت الکل مشاهده میشود. تشخیص زودهنگام از طریق آزمایشهای خونی و سونوگرافی منظم میتواند در کنترل بیماری مؤثر باشد.
آسیب کبدی معمولاً بیصدا آغاز میشود، اما بهمرور زمان نشانههایی ظاهر میشود که نباید نادیده گرفته شوند. در مراحل اولیه ممکن است فقط احساس خستگی، بیاشتهایی یا سنگینی در ناحیه راست شکم وجود داشته باشد، اما با پیشرفت بیماری، علائم واضحتری بروز میکنند:
در صورت مشاهده این علائم، مراجعه فوری به پزشک ضروری است، زیرا تشخیص زودهنگام میتواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند.
پاسخ به این سؤال بستگی مستقیم به مرحله آسیب دارد. در مراحل اولیه مانند کبد چرب الکلی، اگر مصرف الکل فوراً قطع شود و تغذیه سالم جایگزین گردد، سلولهای کبدی معمولاً در مدت چند هفته تا چند ماه خود را بازسازی میکنند. کبد یکی از معدود اندامهایی است که توانایی ترمیم بالایی دارد، به شرطی که عامل تخریب (الکل) از بین برود.
اما در مراحل پیشرفتهتر مانند هپاتیت الکلی شدید یا سیروز، آسیبها اغلب غیرقابل برگشت هستند. درمان در این موارد بر کنترل عوارض و جلوگیری از پیشرفت بیماری متمرکز است. بیمار باید بهطور کامل از مصرف الکل دوری کند، رژیم غذایی مناسب داشته باشد و تحت نظر پزشک از داروهای محافظ کبد یا مکملهای خاص استفاده کند. در صورت تخریب کامل بافت کبد، تنها راه نجات پیوند کبد است.
ترک الکل نخستین و حیاتیترین گام در درمان آسیبهای کبدی است. از همان روزهای ابتدایی قطع مصرف، فشار سمی از روی سلولهای کبدی برداشته میشود و بدن فرصت ترمیم پیدا میکند. با این حال، روند بهبودی نیازمند مراقبت مداوم و اصلاح سبک زندگی است.
رژیم غذایی باید غنی از پروتئینهای باکیفیت، ویتامینهای گروه B، آنتیاکسیدانها و چربیهای سالم باشد. مصرف میوهها، سبزیجات تازه، غلات کامل و ماهی میتواند به بازسازی بافت کبد کمک کند. در مقابل، غذاهای سرخکردنی، فستفودها و قندهای ساده باید به حداقل برسند.
پزشک ممکن است داروهایی برای کاهش التهاب، بهبود جریان صفرا و محافظت از سلولهای کبدی تجویز کند. استفاده از مکملهای بدون تجویز پزشک میتواند خطرناک باشد، زیرا برخی از آنها نیز به کبد آسیب میزنند.
افرادی که سابقه مصرف طولانیمدت الکل دارند باید بهطور منظم آزمایشهای کبدی (ALT، AST، بیلیروبین) انجام دهند تا روند ترمیم ارزیابی شود. ترک الکل بهتنهایی کافی نیست؛ مراقبت طولانیمدت شرط اصلی بازگشت سلامتی است.
جمعبندی
مصرف الکل، حتی در مقادیر بهظاهر کم، میتواند به مرور زمان به تخریب سلولهای کبدی و بروز بیماریهای جدی مانند کبد چرب، هپاتیت، سیروز و در نهایت سرطان کبد منجر شود. کبد تا حدی توان بازسازی دارد، اما این توان محدود است و تنها در صورت قطع کامل مصرف الکل و مراقبت مداوم میتواند بهبود یابد. بنابراین، پیشگیری از آسیب کبدی تنها با پرهیز از الکل و حفظ سبک زندگی سالم ممکن است.