در قاموس و فرهنگ و تمدن ما ایرانیان آیین ها و رسوم کهن و دیرینه ی بسیاری ریشه دار است که هر کدام از این آیین ها نماد ملی و هویت و شناسنامه ی این خاک کهن و پر گوهر و ارزشمند است.
شب چلّه یا همان یلدا یکی از همان آیین هایی ست که ریشه در این خاک و تمدن گران سنگ دارد و همدلی و صمیمیتِ ملی ما ایرانیان را به نمایش می گذارد . در دوران باستان، شب یلدا تنها یک جشن نبود، بلکه بازتابی از باورهای مذهبی و اجتماعی و‌ ملی مردم ایران محسوب می‌شد. این جشن، به‌ویژه در دوره زرتشتیان، اهمیت زیادی داشت و دارد و به عنوان نمادی از امید و بازگشت روشنایی گرامی و پاس داشته می‌شد. کشاورزان و روستاییان از این شب برای شکرگزاریِ پایانِ برداشتِ محصولات و آماده شدن برای فصل جدید استفاده می‌کردند. همچنین، جشن شب یلدا فرصتی برای تقویت روابط اجتماعی بود؛ چرا که مردم دور هم گِرد می آمدند و داستان‌هایی درباره پهلوانان ایرانی نقل می‌کردند و اشعار شاهنامه را می‌خواندند. این سنت‌ها، به نوعی آداب شب چلّه و یلدا را شکل داده و تا امروز حفظ شده‌اند.
یلدا در ایران به معنی تولد مهر (میترا) و واژه‌ای سُریانی به معنای زایش و تولد است. سریانی زبانی بود که در میان مسیحیان رواج داشت. در واقع به‌ گفتهٔ علی‌اکبر دهخدا، «یلدا واژه‌ای سُریانی به‌ معنای زادروز است و چون مردم شب یلدا را با میلاد مسیح پیوند داده‌اند، به این نام خوانده شده است؛
این معنا، از بررسی و تحقیق در واژه‌نامه‌ها و کتاب‌های تاریخی به دست آمده است. ابوریحان بیرونی از شب یلدا با نام میلاد اکبر یاد می‌کند و منظور از این نام را، میلاد خورشید(مهر) دانسته است.
از تاریخ هم این‌طور بر‌می‌آید که مسیحیان اولیه که در روم زندگی سختی داشتند و عده‌ای از آنان به ایران مهاجرت می‌کنند. به علت نزدیکی فرهنگی، این واژه سریانی به فارسی راه پیدا کرد و پیش از آن از عبارت «شب چلّه» استفاده می­شد. چلّه زمستان از اول دی (در تقویم کنونی ایران) آغاز می شود و تا دهمین روزِ بهمن ماه ادامه دارد و به چلّه بزرگ معروف است. پس از آن، چلّه کوچک آغاز می­شود و تا اول اسفند ادامه دارد.
پیشینه یلدا به زمان­های بسیار گذشته برمی‌گردد ولی مشخص نیست قدمت دقیق آن به چه زمانی تعلق دارد. بسیاری از باستان شناسان هفت هزار سال پیش را برای تاریخ شب یلدا مطرح کرده ­اند. به استناد ظروف سفالی دوران قبل از تاریخ، نقوشِ حیوانی ماه­‌های ایرانی همچون عقرب و قوچ داخل این ظرف­ها حک شده‌­اند؛ البته ناگفته نماند نقوش کشفیات باستان شناسی و کتیبه‌­ها نادرند ولی باستان شناسان بر این باورند که تا ۷۰۰۰ سال پیش نیز می­توان آیین مربوط به شب یلدا را رصد کرد.
این آیین باستانی و این جشن بزرگ در بسیاری از کشورهای آسیای.میانه مانند افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان و همچنین در برخی کشورهای قفقاز  مانند آذربایجان و ارمنستان هم مشترک است.
در حقیقت شب چلّه و شب یلدا برای ما ایرانیان شبی ست که زیباترین تجسمِ مهر و نور را به نمایش می گذارد و بایستی در این شب معنوی که تماما سرشار از زیبایی و عشق و مهر است دل ها را مهیای مهر ورزیدن کرده و اندیشه را به ژرفای معنویت و هستی شناسی برده و دل را به آفریدگارِ مهر و وجودِ مهرِ مطلق وصل نموده تا زیباترین عاشقانه ها و عارفانه ها در حقیقتِ باطنِ وجودِ ما شکل گرفته و معرفتی از نور در درونِ ما پدیدار گردد.
در این شب بزرگ و پر از مهر و معنویت بایستی دست ها را گرفته و برای عاقبت بخیری هم دعا کنیم و آرزوی خیر و نیک و بهروزی و سلامتی و شادمانی و صلح برای یکدیگر بخواهیم و نیازمندان را دریابیم تا آنها هم این شب را در کنار ما به زیبایی و نشاط سهیم باشند. در این شبِ زیبا بایستی بُتِ اهریمنِ نفس و تاریکی را شکسته و دل را خانه تکانی کرده تا روشنایی و تابندگی از پنجره ودریچه ی مهر و امید و آرزو وارد وجودمان شود.
شب چله و یلدا باید نمادی از زیبایی و مهر باشد و این نماد را باید به عمل هم به تصویر کشیده و ثابت کنیم و نور و زیبایی را بایستی به حرکت در آورده تا خانواده و جامعه را به طراوتِ معنویت کشانده و خوبی و برکت و مهربانی را در میان مان حاکم کنیم و همدلی و جوانمردی را در واقعیت نیز ثابت کنیم. در این شبِ پر از مهر و معرفت تفألی به درگاه و دیوان حافظ شیراز زده و برای هم و برای آینده این سرزمین و این خاک روشنایی و سلامتی و سعادت را آرزو کنیم.