گروه بین الملل - سال که گذشته سالی پر تحول و مهم برای ایران و همچنین نظام بین‌المللی بود. در خصوص تحولات سیاست خارجی ایران در سال 1401، شاهد دو شرایط متفاوت بودیم. در این سال اختلافات میان ایران و غرب به صورت بی سابقه ای تشدید شد. در واقع همزمان با توقف مذاکرات برجامی و نیز صدور چند قطعنامه پیاپی از سوی شورای حکام بر علیه ایران، مسیر مذاکرات هسته‌ای به سمت تشدید واگرایی‌ها متمایل شد.
در این رابطه همزمان با وقوع ناآرامی‌ها در ایران، اختلافات نیز میان ایران و غرب تشدید شد؛ تا جایی که ایالات متحده و اروپا عملاً اعلام کردند که برجام دیگر در دستور کار آنها قرار ندارد. حتی کار تا جایی پیش رفت که کشورهای اروپایی در تلاشی که در نهایت به سرانجام نرسید، قصد قرار دادن سپاه پاسداران ایران در لیست گروه‌های تروریستی را داشتند. با این حال و در شرایطی که اغلب ناظران پیش بینی می کردند که اختلافات تشدید شده و در جلسه اخیر شورای حکام شرایط برای بازگشت تحریم‌های بین المللی علیه ایران فراهم می‌شود، در طور چند هفته اخیر چرخش‌های بی‌سابقه‌ای در مناسبات میان ایران و آژانس و نیز ایران با کشورهای منطقه‌ای صورت گرفته و برنامه‌ها جهت اعمال فشارهای مضاعف علیه ایران خنثی شد.
در این راستا و همزمان با سفر رافائل گروسی به ایران در آستانه نشست شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی، بخشی از اختلافات میان ایران و آژانس حل و فصل شد. از سوی دیگر با سفر علی شمخانی دبیر شورایعالی امنیت ملی به چین، پس از 7 سال توافقی میان ایران و عربستان صورت گرفت که به گفته کارشناسان می تواند نقطه عطفی در مسیر تحولات منطقه ای باشد. این مساله از آنجا حائزاهمیت است که اکنون زمزمه هایی از تنش زدایی میان ایران و بحرین و همچنین ایران و مصر به گوش رسیده و به نظر می‌رسد که در سال آینده باید شاهد اتفاقات خاص در عرصه دیپلماسی ایران باشیم.
تداوم پیامدهای جنگ اوکراین
از سوی دیگر در عرصه تحولات بین‌المللی، همچنان مساله جنگ اوکراین از جمله اتفاقات قابل توجه بود که در طول سال پیامدها و تبعات آن در عرصه‌ها و بخش‌های مختلف اثرگذار بود. در طول سالی که گذشت حمله روسیه به اوکراین علاوه بر تغییرات مهم ژئوپلیتیکی در عرصه جهانی، عملاً به جدال میان ناتو و روسیه منجر شد. در این میان تحریم های گسترده علیه روسیه باعث شد تا زنجیره تامین جهانی و نیز مساله انرژی تبدیل به مهمترین معضل اروپایی‌ها شود؛ به طوریکه در تابستان گذشته با توجه به افزایش قیمت انرژی، اروپایی‌ها در بحران تورم و تامین سوخت گرفتار شدند. هر چند که بعدها با سیاست‌های اتخاذ شده به صورت موقت بر این بحران غلبه کردند.
از سوی دیگر در زمینه میدانی جنگ نیز از شش ماه گذشته به این سو و با توجه به فرارسیدن فصل سرما از شدت درگیری‌های مستقیم در اوکراین کاسته شد. البته تسلیح ارتش اوکراین به وسیله آمریکا و اروپا تحولاتی را رقم زده که به نظر می‌رسد دامنه آن تا بهار امسال به تشدید درگیری‌ها دامن بزند؛ چرا که بسیاری از کارشناسان معتقدند که با فرا رسیدن فصل بهار باید منتظر یک عملیات نظامی گسترده از سوی روسیه باشیم. با این حال عقب‌نشینی روس‌ها از خرسون و همچنین محاصره شهر باخموت از جمله مهمترین اتفاقات در عرصه جنگ اوکراین بوده که تحولات آن می‌تواند نقشی تعیین کننده در فرآیند جنگ در طول ماه‌های اخیر داشته باشد.
قبضه کردن قدرت توسط شی جین پینگ
در طول یک سال گذشته و همزمان با تشدید اختلافات میان آمریکا و چین، در بیستمین کنگره حزب کمونیست چین، همانطور که در اصلاحات قانون اساسی این کشور در سال 2018 رقم خورده بود، شرایط برای سومین دوره متوالی ریاست جمهوری توسط شی جینپینگ فراهم شد. این بدان معناست که شی را باید اکنون به عنوان رهبر مادام العمر چین قلمداد کرد. موضوعی که به گفته کارشناسان و با توجه به سیاست‌های چین در طول دوران رهبری شی، می تواند اثری متفاوت در مناسبات میان پکن با قدرت‌های بین‌الملل داشته باشد. در این میان تشدید اختلافات میان چین و آمریکا در عرصه فناوری و تجاری و همچنین واگرایی هایی که میان دو کشور در زمینه تایوان ایجاد شده، به نظر می‌رسد که سال آینده سالی مهم در عرصه تحولات آسیا-پاسفیک باشد.
زلزله ویرانگر در ترکیه و سوریه
یکی دیگر از اتفاقات مهم سال موضوع زلزله ویرانگر ترکیه و سوریه بود که باعث کشته شدن بیش از 50 هزار نفر و نیز تخریب بخش وسیعی از شهرهای چند استان در ترکیه شد. این موضوع در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ترکیه صورت گرفت که به گفته تحلیلگران می‌تواند تاثیر قابل ملاحظه‌ای در سرنوشت اردوغان و حزب تحت رهبری او باشد. علاوه بر این بحث زلزله که در سوریه نیز منجر به خسارت و تلفات شد سبب شد تا موضوع تحریم‌های این کشور و بحث اخلال در کمک‌های بشر دوستانه به زلزله زدگان سوریه برجسته شود. از این منظر حتی زلزله بهانه ای برای عادی سازی روابط برخی کشورهای عربی با سوریه نیز شد به طوری که گفته می‌شود مقدمات ورود مجدد سوریه به اتحادیه عرب فراهم شده است.
رکود و تورم جهانی
مساله دیگر که در سال جاری از اهمیت بسیار زیادی در عرصه جهانی برخوردار بود موضوع تورم و رکود در اقتصاد بین المللی است. امری که متعاقب جنگ اوکراین شروع شد و باعث شد تا بلافاصله پس از همه گیری کرونا، اقتصاد جهان با مخاطرات و چالش‌های بی‌سابقه‌ای مواجه شود.
در این میان ایالات متحده به طور بی سابقه‌ای به منظور مهار تورم دست به افزایش نرخ بهره زد که این امر نهادهای مالی این کشور را همچنین سایر اقتصادهای غربی را تحت الشعاع قرار داد. به طور مثال یکی از ترکش‌های چنین اقدامی، ورشکستگی اخیر بانک سیلیکون ولی به عنوان یکی از مهمترین بانک‌های وام دهنده به شرکت‌های فناوری و استارتاپی بود.
از سوی دیگر همزمان با افزایش تورم، اقتصادهای اروپایی نیز درگیر کاهش رشد و نیز رکود شدند. مساله ای که به گفته کارشناسان پیامدهای آن ادامه داشته و در خوشبینانه ترین حالت تا سال 2024 میلادی اقتصاد جهان را با مشکلات خاص خود مواجه خواهد کرد.