قیمت‌گذاری دستوری که در معنا همان دخالت‌های گاه و بیگاه در امر قیمت‌گذاری هم نام برده می‌شود، جزو رفتارهای مذموم در اقتصاد امروز شناخته می‌شود؛ چراکه تخصیص بهینه منابع را به انحراف می‌کشاند. حال آن‌که ما در کشورمان هنوز شاهد قیمت‌گذاری دستوری بسیاری از کالاها هستیم و این در شرایطی است که به طور معمول قیمت‌ها در جهان با ‌سازوکار عرضه و تقاضا کشف می‌شوند.برخی کارشناسان و تحلیلگران اعتقاد دارند قیمت گذاری دستوری و مدیریت اقتصاد برمبنای نظام سوسیالیست کاملا دولتی، مشابه آنچه که در شوروی سابق اعمال میشد، سال‌هاست که شکستش روشن شده است و هیچ کشور پیشرفت‌های در دنیا، دیگر حتی به چنین نظامی نزدیک هم نمی‌شود، چه برسد به اعمال آن.
امیرحسین کاکایی، عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت در این خصوص می‌گوید: نمی‌توانیم کلیه ناکارآمدی‌های سیستم بوروکراتیک، سیاست‌گذاری و اجرایی کشور با قیمت‌گذاری دستوری حل کنیم، لازم است به جای این کارها، فکر اساسی برای بازسازی سیاست‌های اقتصادی و البته قوانین حاکم بکنیم.
قیمت‌گذاری دستوری رمق تولید را گرفت
امیرحسین کاکایی، کارشناس صنعت خودرو و عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت در گفت وگو با خبرگزاری خبرآنلاین با اشاره به اثرگذاری قیمت‌گذاری دستوری روی کالاهای مختلف، می‌گوید: چند سال است که قیمت‌گذاری دستوری رمق تولید و صنعت از جمله خودروسازی را گرفته است و وضعیت طوری شده که مردم، مسوولان و حتی خود مدیران صنعت خودرو تصور می‌کنند که دیگر این صنعت توان رشد و توسعه را ندارد. کار به جایی رسیده است که ما در ایران که یکی از پایه‌های نظامش استقلال بوده، آماده می‌شود که خودرو دست دوم را به هر قیمتی وارد کند.
وی می‌افزاید: قیمت‌گذاری دستوری در صنعت خودرو جز رانت و هزینه‌سازی و نهایتا زیاندهی و کاهش کیفیت و قابلیت اطمینان چیزی به ارمغان نیاورد. البته وقتی یک شرکتی سالی ۱۰ تا ۲۰ هزار میلیارد تومان زیان روی زیان بگذارد و زیان انباشته به ارقام بالای ۵۰ تا ۷۰ همت برسد، خود به خود نسبت به تلفات چند صد میلیاردی یا حتی دو سه هزار میلیاردی بی‌حس می‌شود و فضای مبهمی ایجاد می‌شود که خود به خود فساد در آن رشد می کند.
کاکایی تصریح می‌کند: در سال ۱۳۹۷ که دوباره تحریم شروع شد، مانند این است که به جای اینکه در مسیر درمان این بیمار سرطانی یک فکر اساسی کنند و دکتر حاذق بیاورند، آن را جلوی تیربار دشمن گذاشتند. البته در این میان برخی نیز از پشت به او خنجر زدند. البته ماشاءا... این صنعت خیلی قوی‌تر از این بود که از پا در بیاید. اما امروز که با شما صحبت میکنم، می‌توانم به جرات بگویم که این صنعت از پا درآمد و آنچه که به عنوان خودروسازی مشاهده می‌کنیم، دارد نفس‌های آخر را می کشد.
وی متذکر می‌شود: حال همان سیاستمدارانی که این صنعت را به این روز انداخته‌اند، طرح می‌دهند و از یک طرف دست و پای این صنعت را بیش از پیش می‌بندند و با داروهای غلط، بیماری‌اش را گسترش میدهند و به جای جلوگیری از خونریزی شدید، بعضا خنجرهای جدید فرو کرده تا بیشتر خونش برود. البته آن سیاستمداران فکر می‌کنند که دارند حجامت می‌کنند و با این کار خون تمیز جایگزین می‌شود. همچنین آخرین سنگرها را هم در مقابل دشمن خارجی دارند بر می‌چینند و با برداشتن تمام موانع از جلوی واردات خودروی نو و دست دوم، این صنعت را مستقیم جلوی توپخانه دشمن قرار میدهند.
علت گرانی خودرو چیست؟
این کارشناس صنعت خودرو در ادامه می‌گوید: اما امسال ظاهرا کار به همین جا ختم نمی‌شود. آنها که این سیاست‌ها را طرح‌ریزی کرده و تا آنجا که توانسته‌اند این موجود عظیم را تضعیف کردند، حال استدلال جدیدی می‌کنند و می‌گویند که علت گرانی خودرو در کشور، بالا بودن قیمت نهاده‌های تولید است و به جای آن‌که موضوعات بالا بودن قیمت‌ها را ریشه‌ای حل کنند و نظام بانکداری و بودجه‌ریزی بیمار را اصلاح کنند، می‌روند که همان سیاست‌ها را روی صنایعی مانند فولاد و دیگر مواد معدنی و پلیمرها پیاده کنند.
وی عنوان می‌کند: همین پارسال بود که رییس‌جمهور دستور خصوصی‌سازی کامل صنعت خودرو را داد و حتی وزیر اقتصاد و معاونش زحمت زیادی کشیدند تا شرایط را فراهم کنند. اما آخرش معلوم نشد این طرفداران نظام دولت‌سالار مخالف بخش خصوصی چگونه از زیر این دستور روی زمین مانده در رفت. حتی طوری شرایط را فراهم کردند که خود رییس‌جمهور هم دیگر در این زمینه سوالی نکرد.
سر قیمت‌گذاری گندم هم به مشکل خورده‌ایم
عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت می‌گوید: اما هر چقدر هم بتوان کمبود و گرانی خودرو را تحمل کرد، قطعا نمی‌توان کمبود و گرانی نان را تحمل کرد. متاسفانه اخیرا شنیده ‌ها حاکی است که سر قیمت‌گذاری گندم هم به مشکل برخورده‌ایم. فکرش را بکنید. دوباره گندم را بخواهیم به طور گسترده وارد کنیم. دوباره وابستگی و دوباره گرانی‌های بیشتر. کاکایی می‌افزاید: جالب اینجاست که هم اکنون دولت در مورد تمام کالاها و خدمات راهبردی دارد به مشکل قیمت ‌گذاری بر می‌خورد. دارو، گوشت و مرغ و تخم مرغ، میوه و سبزیجات و... همه در کنار نان با مشکل قیمت‌گذاری از نوع نظام دولت‌سالار روبه رو است.وی عنوان می‌کند: قیمت‌گذاری دستوریشان جواب نداده است، رفته‌اند در نانوایی‌ها کارتخوان مخصوص درست کرده‌اند که قیمت‌ها تحت کنترل است. نتیجه‌اش چی؟ کاهش کیفیت نان حداقل آن است. اما حالا هم که خودشان می‌گویند که بخش مهمی از گندم کشور، قاچاق میشود.
با چالش جدی در واردات بنزین روبه‌رو هستیم
این کارشناس صنعت خودرو همچنین متذکر می‌شود: البته موضوع قیمت‌گذاری در مورد بحث‌های مهم‌تری چون قیمت بنزین و برق و گاز و آب هم برای کشور مشکل‌ساز شده است. امروز همه می‌دانیم که با چالش جدی برای واردات بنزین روبه رو هستیم. البته باز هم این مشکل را می‌شود از محل درآمدهای نفتی حل کرد. اما مشکل آلودگی و ترافیک ناشی از این سیاست‌گذاری غلط را چه کار کنیم؟ کاکایی یادآور می‌شود: ما امروز حتی سر موضوع هزینه دستمزدها هم با مشکل روبه‌رو هستیم و دولت نتوانسته است در مورد حداقل دستمزد به یک عدد منطقی که بتواند کارگر و کارفرما را راضی نگه دارد، برسد.
سال‌هاست که روی ارز، قیمت‌گذاری غلط انجام می‌دهیم
وی می‌گوید: تقریبا به همه کالاها و خدمات راهبردی اشاره کردم. اما دلم میخواهد به یک کالای راهبردی که از همه مهمتر است و قیمت‌گذاری دستوری بلایی سر آن آورده که منشا خیلی از بلایای اقتصادی دیگر است اشاره کنم: ارز. البته من سواد اقتصادی ندارم. اما ظاهرا از منظری، اقتصاددانان ارز را یک نوع کالا میدانند.این کارشناس اقتصادی می‌افزاید: متاسفانه ما سال‌هاست که روی ارز، قیمت‌گذاری غلط انجام می‌دهیم و امروز که با شما صحبت می‌کنم حداقل سه نرخ ارز داریم: ارز نیمایی، ارز بازار متشکل و ارز آزاد. البته فرزین، رییس کل بانک مرکزی آن دو تای دیگر را قبول ندارند. اما متاسفانه واقعیت این است که اتفاقا آن دو ارز است که تعیین‌کننده قیمت تمام شده کالاهایی مانند خودرو و قیمت بازاری آنها هستند.
کاکایی عنوان می‌کند: قیمت ارز بازار متشکل همان پایه قیمت تمام شده نهاده‌های تولید است و قیمت ارز بازار آزاد، تعیین کننده قیمت‌های بازار آزاد خودرو است. حتی می‌توانم ادعا کنم که یک ارزی هست که نمی‌دانم مبنایش چیست ولی وجود دارد و قیمت ریالی‌اش بالاتر از قیمت دلار ۵۱ هزار تومانی است.وی تصریح می‌کند: برای این موضوع کافی است به قیمت سکه طلا در ایران که به راحتی قابل مقایسه با قیمت‌های جهانی است، نگاهی بیندازیم. من حتی فکر می‌کنم که اگر همین موضوع قیمت ارزها، آزاد، شفاف و یکی می‌شد، خیلی از ابهامات اقتصادی برطرف می‌شد و حتی برخی از مشکلات اقتصادی به سرعت رفع.
نمی‌توانیم همه ناکارآمدی‌ها را با قیمت‌گذاری دستوری حل کنیم
عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت می‌گوید: نکته کلیدی اینجاست که قیمت‌گذاری دستوری و مدیریت اقتصاد بر مبنای نظام سوسیالیست کاملا دولتی، مشابه آنچه که در شوروی سابق اعمال میشد، سال‌هاست که شکستش روشن شده است و هیچ کشور پیشرفته ای در دنیا، دیگر حتی به چنین نظامی نزدیک هم نمیشود، چه برسد به اعمال آن.کاکایی می‌افزاید: نمی‌توانیم کلیه ناکارآمدی‌های سیستم بوروکراتیک، سیاست‌گذاری و اجرایی کشور با قیمت‌گذاری دستوری حل کنیم. لازم است به جای این کارها، فکر اساسی برای بازسازی سیاست‌های اقتصادی و البته قوانین حاکم بکنیم. به عنوان مثال جایی مثل وزارت صمت، که تا حدی به آن مسلط هستم، به دو دلیل اساسی، تاکید میکنم اساسی، به شدت ناکارآمد است: اول اینکه حدود ۲۰ سال است که دو وزارتخانه با هم ادغام شده‌اند و قرار بود که یک بازنگری اساسی در فرآیندها رخ دهد که نداد.
وی تصریح می‌کند: یادآوری می‌کنم که همان زمان هم که دو وزارتخانه جدا بودند، فرآیندها به شدت ناکارآمد بودند و حتی اگر همان دو وزارتخانه قرار بود که به حیات خود ادامه دهند، باید فرآیندها به طور کامل زیر و رو می‌شدند. نکته دوم که می‌توانم با جرات بگویم که یکی از ریشه‌های بزرگ ناکارآمدی و حتی فساد در وزارتخانه است، موضوع درآمد کارمندان و مدیریت منابع انسانی است.وی تاکید می‌کند: به جای این دو کار، باید به اجرای سیاست‌های کلی ابلاغی و اصول کلی بازگشت و برای وزارت صمت هم باید وزیر پر دل و جرات و با تجربه ای را انتخاب کرد و از او بخواهند که به جای برنامه‌های توخالی برای جهش ناگهانی تولید، در اسرع وقت برنامه‌ای برای اصلاح ساختار حکمرانی، تنظیم گری و اجرایی این وزارتخانه بسیار مهم بیاورد و متعهد شود که در کوتاه‌ترین زمان ممکن با بالاترین کیفیت آن را طراحی و اجرا می‌کند.