معاون وزیر بهداشت در اظهارنظری عجیب، بدون توجه به آمارهای استاندارد گفته که ایران ظرفیت خوبی برای جذب گردشگر سلامت دارد. این آمار اما از چند جهت مخدوش است... سرانه تخت‌های بیمارستانی در ایران از متوسط جهانی و حتی کشورهای همسایه مثل ترکیه بسیار پایین است. موضوعی که در زندگی روزمره نیز کاملا ملموس است و بسیاری از شهرهای کشور به دلیل نبود بیمارستان‌های عمومی و تخصصی باکیفیت با چالش روبه‌رو هستند.
با این حال معاون وزیر بهداشت در اظهارنظری عجیب بدون اشاره به آمارهای استاندارد گفته که ایران ظرفیت خوبی برای جذب گردشگر سلامت دارد. به گفته سعید کریمی ۱۵۵ هزار تخت بیمارستانی در کشور وجود دارد که اگر ضریب اشغال متوسط آن ها ۷۰ درصد باشد به طور متوسط ۳۰ درصد از تخت های بیمارستانی کشور خالی است و می‌توان از این ظرفیت برای جذب گردشگران در حوزه سلامت استفاده کرد.اما آماری که معاون وزیر بهداشت داده از چند جهت مخدوش است. چراکه نه تنها در کشور ظرفیت جذب گردشگر حوزه سلامت وجود ندارد،‌ بلکه سرانه تخت‌های بیمارستانی به ازای جمعیت بسیار پایین است و تبعات آن همین امروز نیز دامن مردم را گرفته است.
شدت گرفتن مهاجرت پزشکان
این در حالی است که همزمان افزایش مهاجرت پزشکان موجب نگرانی جدی در حوزه بهداشت و درمان در سال‌های پیش‌رو شده است. اگرچه برخی می‌گویند ایران بهشت پزشکان متخصص است و قدرت خرید پزشکان ایرانی را به رخ می‌کشند اما عده زیادی از پزشکان این گفته را قبول ندارند و این بهشت با مهاجرت ترک می‌کنند.«در دو سال اخیر نزدیک به ۱۰ هزار پزشک که عمده آن‌ها متخصص و فوق تخصص بوده‌اند، گواهی «گود استندینگ» دریافت کرده‌اند و این می‌تواند رشته‌های تخصصی و فوق‌تخصصی ما را در بسیاری از رشته‌ها در سال‌های آینده از نیروی انسانی خالی کند». این گفته‌های حسین‌علی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مجلس شورای اسلامی بود که در هفته اول خرداد ماه سروصدای زیادی به‌پا کرد.
این‌ها آمارهای نگران‌کننده از مهاجرت جامعه پزشکی است که می‌تواند به کمبود پزشک متخصص، پرستار منجر شود. اما مهاجرت پزشکان و پرستاران موضوع جدیدی نیست؛ بعد از همه‌گیری ویروس کرونا، مهاجرت کادر پزشکی بیش از هرزمانی روند صعودی به خود گرفت؛ نه اینکه قبل از شیوع کرونا میل به مهاجرت نبود تا این بار شبیخون مهاجرت به بدنه پزشکان زده شد تا جایی که اکنون بارها در مورد مهاجرت پزشکان هشدار داده‌شده است.
به گزارش فراز، مهاجرت پزشکان متخصص به‌قدری زیاد شده که می‌تواند برای سال‌های آینده و البته نه‌چندان دور در حوزه نظام سلامت کشور مشکلاتی ایجاد کند؛ موضوعی که شهریاری هم به آن اشاره‌کرده: «مطابق اصل ۷۵ قانون اساسی مجلس نمی‌تواند در حوزه اشتغال و استخدام وارد شود و این وظیفه دولت است تا زمینه اشتغال را در حوزه‌های مختلف ایجاد کند. با وجود همه تلاش‌هایی که صورت گرفته است و هم دولت قبل و هم دولت فعلی قول دادند که شرایط استخدام برای نیروهایی که در ایام کرونا در مراکز بهداشتی حضور داشتند، مهیا شود، همچنان این اتفاق رخ نداده است و ما با یک وضعیت نامناسب به لحاظ نیروی انسانی متخصص در مراکز درمانی مواجه هستیم». مهاجرت پزشکان دلایل زیادی دارد؛ از مسئله مالی تا مسائل اجتماعی و کاری اما آنچه مشخص است اینکه فاجعه فقر پزشکی را باید جدی گرفت. اگر به پدیده مهاجرت پزشکان و پرستاران به‌سرعت و دقت رسیدگی نشود می‌تواند بحران‌ساز شود.
کمبود تخت بیمارستانی در تهران و دیگر شهرها
از سوی دیگر گزارش‌های میدانی فراز از شهرهای مختلف به ویژه تهران و قزوین حاکی از کمبود خدمات بهداشتی مناسب و کافی دارد. به همین دلیل تعداد سفرها از شهرهای دیگر به تهران برای استفاده از خدمات درمانی به پدیده رایجی تبدیل شده است. موضوعی که در مقابل خیابان‌های بیمارستان‌های کودکان در تهران نیز قابل مشاهده است و بسیاری از خانواده‌ها در طول بستری شدن فرزندشان در تهران برای مدت‌ها آواره خیابان‌ هستند و بعضا هفته‌ها و ماه‌ها در ماشین شب را به روز می‌رسانند.
عقب‌ماندگی ایران از جهان و حتی کشورهای همسایه
اما برای بهتر فهمیدن اشتباه بودن اظهارنظر معاون وزیر بهداشت ابتدا باید دید که سرانه تخت بیمارستانی یعنی چه؟ به طور خلاصه تخت‌های بیمارستانی شامل تمام تخت‌هایی است که به طور منظم نگهداری می‌شوند و برای استفاده در دسترس هستند.
بر این اساس آمار تخت‌های بیمارستانی ایران حدود ۱۵۵ هزار برای کل جمعیت کشور تخمین زده می‌شود. اما چطور باید معنای این عدد را درک کرد؟ پاسخ این سوال ساده است. باید آن را در نسبت با جمعیت و استانداردهای جهانی سنجید. کاری که معاون وزیر بهداشت آگاهانه یا ناآگاهانه انجام نداده است.
 طبق آمار سازمان بهداشت جهانی آمار تخت‌های بیمارستانی در ایران سال ۱۳۷۹ ۱.۵ بوده است. تا سال ۱۳۸۶ این آمار به ۱.۷ نیز رسیده است اما در دو سال بعدی به ۱.۳ کاهش پیدا کرده است. سال ۱۳۸۹ آمارها به ۱.۷ تخت به ازای هر هزار نفررسیده اما از سال ۹۲ بار دیگر آمارها به ۱.۵ بازگشته است. یعنی پس از ۱۰ سال به لحاظ سرانه تخت بیمارستانی ایران هیچ پیشرفتی نداشت است و طبق آخرین آمار سازمان بهداشت جهانی در سال ۹۶ این آمار تغییری نکرده است.
این در حالی است که وضعیت ایران در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته و حتی برخی کشورهای همسایه بسیار نگران‌کننده است. در کشورهای OECD (عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی)، به طور متوسط ​​۴.۴ تخت بیمارستانی به ازای هر هزار نفر در سال ۲۰۱۹ وجود داشته است. بر اساس آماری که در سایت داده‌های OECD وجود دارد در صدر این کشورها شرق آسیایی‌ها یعنی ژاپن (۱۲.۸ تخت به ازای هر هزار نفر) و کره جنوبی (۱۲.۴ تخت در هر هزار نفر) قرار دارند. سرانه تخت بیمارستانی در ترکیه نیز حدود ۲.۸ به ازای هزار نفر است نشان می‌دهد ایران در این حوزه از ترکیه نیز عقب افتاده است.
اما مفهوم دیگری که معاون وزیربهداشت به آن پرداخت نرخ اشتغال است. نرخ اشغال تخت بیمارستان اطلاعات تکمیلی را برای ارزیابی ظرفیت بیمارستان ارائه می‌دهد. میزان اشغال بالای تخت‌های بیمارستانی می‌تواند نشانه‌ای از در معرض خطر بودن نظام سلامت کشور باشد. طبق استانداردها نرخ اشغال بیش از ۸۵ درصد نشان ‌دهنده وضعیت خطرناک است و تقریبا نیمی از کشورهای OECD  نرخ اشغال بین ۷۰ تا ۸۰ درصد داشته‌اند. بنابراین با فرض دقیق بودن آمار معاون وزیر بهداشت نرخ اشغال تخت‌های بیمارستانی در ایران کمی کمتر از وضعیت خطرناک است.
حال با توجه به این آمارها و وضعیت نامناسب کشور چگونه باید از ظرفیت تخت‌های بیمارستانی برای گردشگری سلامت استفاده کرد؟ در شرایطی که سرانه تخت‌های بیمارستانی نسبت به جمیعت ۸۵ میلیونی کشور بسیار پایین و نرخ اشغال آن در در لبه مرز وضعیت خطرناک است؟
در این میان باید توجه کرد که بارها در نیز مورد پدیده مهاجرت در کشور هشدار داده‌شده است اما راهکاری برای جلوگیری از این وضعیت از طرف مسئولان کشور مطرح نشده است تا پزشکان را از مهاجرت باز دارد. پرسشی که این روزها افکار عمومی با آن مواجه هستند این است که، چرا پزشکان و سایر سرمایه‌های علمی از کشور مهاجرت می‌کنند و چه باید کرد؟
این سؤال خیلی‌ها را به دنبال پیدا کردن راهکار برای جلوگیری از مهاجرت سرمایه‌های کشور وامی‌دارد اما برخی به دنبال پنهان یا کم‌رنگ کردن اهمیت موضوع هستند یا برخی مانند روزنامه کیهان می‌خواهند با زدن برچسب ناسپاسی نسبت به هزینه‌هایی که کشور برای پزشکان کرده، از موضوع مهم مهاجرت پزشکان عبور کنند. مثلاً بهرام عین‌الهی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دی‌ماه سال گذشته در واکنش به مهاجرت پزشکان گفته بود: «از جامعه پزشکی اگر کسی مهاجرت کند در اروپا، آمریکا، کانادا و انگلیس به او اشتغال نمی‌دهند مگر این‌که کار دیگری انجام دهد.» اما اکنون بعد از گذشت ۷ ماه از این اظهارنظر، آمارها و اطلاعات موجود، خبر از حضور ۸ هزار پزشک ایرانی حاذق در بالاترین سطح علمی و تخصصی فقط در آمریکا می‌دهد.
در همین راستا روزنامه جمهوری اسلامی نوشته: علاوه بر ۸ هزار پزشک ایرانی در آمریکا، در کشورهایی از قبیل کانادا، آلمان، انگلیس، فرانسه و سایر کشورهای اروپایی و همین‌طور کشورهای عربی و شرقی نیز پزشکان زیادی با ملیت ایرانی مشغول به کار هستند که ترجیح می‌دهند درصورتی‌که زمینه کار در ایران فراهم باشد در کشور خود فعالیت کنند.
طبق آخرین اطلاعات جمع‌آوری‌شده در سالنامه مهاجرتی ایران ۱۴۰۱ که اواخر آذرماه سال گذشته در رصدخانه مهاجرتی ایران رونمایی شد، نشان می‌دهد جمعیت ایرانیان در ۲۰ کشور دنیا، با بیشترین جمعیت، حدود دو میلیون نفر تخمین زده می‌شود و کشورهای آمریکا، کانادا، آلمان، ترکیه و انگلستان مهم‌ترین مقصد مهاجرتی ایرانیان است.
بنابر سرشماری سال ۲۰۱۸ آمریکا، ۲۹ هزار ایرانی در بخش بهداشت و درمان در این کشور فعال بودند که ۲۴ هزار نفر مربوط به مشاغل تخصصی و پنج‌هزار نفر مربوط به مشاغل مراقبتی بودند. در میان آن‌ها ۸۰۰۰ پزشک و جراح بودند که ۲۶ درصد فعالان ایرانی در بخش سلامت آمریکا را تشکیل می‌دهند.