خبرها حاکی از این است که در چند روز گذشته تحریکات نظامی در مرز ارمنستان و آذربایجان افزایش پیدا کرده است. آذربایجان در حال انتقال تجهیزات نظامی و نیروهای خود به مرز ارمنستان است. هم‌زمان انتقال محموله‌های نظامی از اسرائیل به آذربایجان بیشتر شده است. نیکول پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان هم دولت آذربایجان را به جمع‌آوری نیرو در مرز متهم کرد و مدعی شد که باکو قصد دارد اقدامی تحریک آمیز علیه قراباغ و ارمنستان انجام دهد. در همین رابطه دو روز قبل نیز نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان به صراحت اعلام کردکه وضعیت در ایروان در آستانه انفجار است، چرا که آذربایجان نیروهای خود را در مرز با ارمنستان و در خط تقسیم با قره‌باغ بسیج کرده است. وی همچنین تاکید کرده وضعیت موجود، جامعه بین‌المللی و کشورهای عضو شورای امنیت سازمان ملل را ملزم به اتخاذ تدابیر جدی برای جلوگیری از انفجار جدید در منطقه می‌کند.
هشدار رئیسی
در این خصوص روز گذشته دفتر نخست‌ وزیری ارمنستان از گفت‌وگوی نخست‌وزیر این کشور و رئیس جمهوری ایران درباره روابط دوجانبه و کاهش تنش‌ها در منطقه قره‌باغ خبر داد. طبق این بیانیه، مسائل مربوط به منطقه، بدتر شدن بحران انسانی در منطقه ناگورنو-قره‌باغ به دلیل «محاصره غیرقانونی کریدور لاچین، تجمع نظامیان جمهوری آذربایجان در منطقه ناگورنو-قره‌باغ و افزایش تنش‌ها در مرز ارمنستان-آذربایجان» به طور ویژه مورد توجه قرار گرفت.
دفتر نخست‌ وزیری ارمنستان اعلام کرد که پاشینیان دوباره بر تعهد نسبت به توافق‌های پراگ در ۶ اکتبر ۲۰۲۲ و بروکسل در ۱۴ مه ۲۰۲۳ و رویکرد حل‌وفصل  تمامی مسائل، منحصرا از طریق شیوه‌های دیپلماتیک و فضایی سازنده تاکید کرد.
این خبر در حالی مطرح شده که دیروز معاون سیاسی رئیس جمهوری اسلامی ایران از گفت‌وگوی تلفنی رئیسی و نخست‌وزیر ارمنستان و واکنش رئیس دولت سیزدهم نسبت به تحولات قفقاز خبر داد. محمد جمشیدی در شبکه اجتماعی X نوشت: «پاسخ دکتر رئیسی به گزارش تلفنی پاشینیان از اوضاع میدانی قفقاز: ۱- هرگونه تغییر زئوپولتیک و مرزهای منطقه خط قرمز ماست، ۲- غیر از فرمت ۳+۳، همکاری با هر بیگانه، اجرای رزمایش با آنها و سفرهای مشکوک فقط اوضاع را پیچیده می‌کند، ۳- ایران آماده هر گونه کمک به دو طرف برای حل و فصل موضوع است.»
اهداف تنش آفرین باکو
در همین رابطه شعیب بهمنکارشناس مسائل قفقاز در گفت و گو با خبرآنلاین در پاسخ به اینکه آیا احتمال آغاز جنگ سوم قراباغ وجود دارد گفت: از جنگ پیشین قره‌باغ تا امروز جمهوری آذربایجان به دنبال یک پروژه و طرح اصلی یعنی ایجاد کریدور جعلی زنگزور بوده است. در واقع در تمامی دوران بعد از جنگ دوم قره‌باغ این هدف با جدیت توسط باکو پیگیری شده است. حالا هم دولت آذربایجان با تشدید فشارهای سیاسی و نظامی چند هدف مشخص را دنبال می‌کند. اول اینکه دولت ارمنستان را مجبور کند تا شرایطی که تعیین می‌کند را بپذیرد. شرایطی مثل احداث کریدور زنگ‎زور و مسلط شدن باکو بر کل منطقه‌ی قره‌باغ. هدف دوم دولت آذربایجان هم این است که اگر ایروان تن به خواسته‌های باکو نداد به قره‌باغ لشکرکشی کند و احداث کریدور زنگزور را با زور رقم بزند. به نظر می‌رسد که آذربایجان می‌خواهد از طریق نمایش قدرت نظامی، ارمنستان را وادار به پذیرش خواسته‌های خود بکند و اگر این برنامه‌ جواب نداد احتمالا شروع جنگی دیگر را در دستور کار خود قرار دهد.
وی درمورد هدف و انگیزه‌ی آمریکایی‌ها از برگزاری رزمایش در ارمنستان گفت: آمریکایی‌ها در سال‌های گذشته‌ همکاری نظامی با ارمنستان داشته‌اند. ارمنستان یکی از کشورهایی است که با ناتو پیمان همکاری نظامی منعقد کرده و چنین رزمایش‌ها، تمرین‌های نظامی و مانورهایی را با ناتو یا آمریکا انجام داده است. منتها رزمایش اخیر آمریکا در ارمنستان با تنش‌های سیاسی بین ایروان و باکو مصادف شد و این مساله را پررنگ کرد. اما این رزمایش از خیلی وقت پیش و برای برنامه‌های همکاری دیگری بین ارمنستان و آمریکا برنامه ریزی شده بود. به هر ترتیب دولت ارمنستان تمایل دارد از زیر چتر روسیه خارج شود و به سمت آمریکا حرکت کند و آمریکایی‌ها هم تمایل دارند که جایگاه محکمی برای خود در قفقاز به دست بیاورند و به همین خاطر ارمنستان را موقعیت ویژه‌ای برای گسترش نفوذ خود در منطقه تلقی می‌کنند. بنابراین گسترش همکاری‌ها تمایل دو طرفه‌ی آمریکا و ارمنستان است.
وی درخصوص مواضع آمریکایی‌ها درمورد قره‌باغ گفت: موضع آمریکا را باید به قبل از جنگ ۲۰۲۰ و بعد از جنگ ۲۰۲۰ قره‌باغ تقسیم کنیم. از آنجایی که ارامنه در آمریکا فعالیت‌های زیادی داشتند؛ کفه‌ ترازوی آمریکایی‌ها همواره به نفع ارمنستان سنگینی می‌کرد اما از جنگ ۲۰۲۰ قراباغ به بعد که جمهوری آذرباجیان با توافق اسرائیل وارد جنگ شد موضع آمریکایی‌ها هم تغییر کرد. لابی‌های یهودی در آمریکا توانستند دست‌برتر را به دست بیاورند و کاری کنند که آمریکا در جنگ ۲۰۲۰ سکوت کرد و تنها طرفین را به خویشتن داری دعوت کرد. همین اعلام موضع بی‌طرفانه چراغ سبزی به باکو برای ادامه‌ی جنگ بود. الان هم آمریکایی‌ها مخالفتی برای احداث کریدور زنگه‌زور ندارند تنها خواسته‌ی شان این است که مدیریت و نگهبانی از این کریدور به عهده‌ی ناتو یا آمریکا باشد. آن‌ها تمایلی به دخالت روسیه در زمینه‌ کریدور ندارند و می‌خواهند از این مساله برای افزایش نفوذ خود در منطقه‌ی قفقاز استفاده کنند.
بهمن در پایان به موضع ایران اشاره کرد و در مورد واکنش ایران به آذربایجان گفت: اگر دولت آذربایجان با پشتیبانی ناتو بخواهند خطوط قرمزی که توسط مقام معظم رهبری ترسیم شده است مبنی بر عدم تغییر مرزها و تغییرات ژئوپلیتیکی را زیر پا بگذارند قطعا با واکنش چند وجهی و چند بعدی ایران مواجه خواهند شد. ایران بدون شک اجازه‌ عبور از این خطوط قرمز را به آذربایجان نمی‌دهد و به این کشور واکنش نشان خواهد داد. یکی از انواع واکنش‌های ایران هم می‌تواند واکنش نظامی باشد.
آژیر جنگ سوم در قفقاز
علاوه بر این احمد کاظمی کارشناس حقوق بین‌الملل و پژوهشگر ارشد اوراسیا در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به افزایش نیروهای ارتش جمهوری آذربایجان و نیروهایی ملبس به یونیفورم ارتش این کشور به سمت استان «سیونیک» ارمنستان، قره‌باغ و بخشی از مناطق مرزی ارمنستان در روزهای اخیر، گفت: به نظر آژیر جنگ سوم بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان به صدا در آمده است. این تحرکات جمهوری آذربایجان پس از مذاکرات آشکار و پنهان فشرده یک ماه اخیر میان جمهوری آذربایجان و رژیم صهیونیستی صورت می‌گیرد و انتقال تسلیحات جدید از سوی رژیم صهیونیستی به باکو به پیشنهاد این رژیم و در قبال موافقت رئیس‌جمهور برای استقرار تسلیحات مضاف بر تسلیحات مورد نیاز برای جنگ با ارمنستان انجام گرفته است.
او در تبیین شرایط موجود در قفقاز و اصرار جمهوری آذربایجان برای ایجاد دالان زنگزور تصریح کرد: سران جمهوری آذربایجان سرنوشت خود را به دالان موهوم زنگزور یا همان دالان تورانی ناتو پیوند داده‌اند. این در شرایطی است که نه در موافقتنامه ۲۰۲۰ مبنای حقوقی برای این دالان موهوم وجود دارد نه با وجود اتصال جمهوری آذربایجان به نخجوان از خاک ایران (راه ارس) به چنین دالانی نیاز نیست. با وجود این دالان تورانی ناتو بخشی از فتنه ناتو با محوریت انگلستان برای جلوگیری از گذار به نظم نوین جهانی با محوریت ایران، روسیه و چین است. به همین دلیل آن‌ها تلاش دارند با سوءاستفاده از زوال نسبی اقتدار قفقازی روسیه به واسطه جنگ اوکراین، بتوانند این فتنه ژئوپلیتیکی را بر پایه ایده ۲۰۰ ساله تورانیسم انگلیسی مستقر سازند.
«نیکول پاشینیان» نخست‌وزیر ارمنستان بارها تاکید کرده است که «هیچ کریدوری نمی‌تواند در خاک جمهوری ارمنستان فعالیت کند». «جیحون بایراموف» وزیر خارجه جمهوری آذربایجان اما تهدید کرده که اگر ارمنستان با گشایش کریدور زنگزور مخالفت کند، باکو «طرح جایگزینی دارد که آن را به اجرا خواهد گذاشت.»
ترکیه نیز که تمام قد از باکو حمایت می‌کند، از طریق نخجوان به دیگر کشورهای منطقه متصل می‌شود اما با ایجاد این دالان، ارتباط مستقیم میان ارمنستان و ایران به طور کامل قطع می‌شود و تهران با این درخواست غیرقانونی جمهوری آذربایجان به‌شدت مخالف است و بارها در این‌باره هشدار داده است.
کاظمی درباره موضع ایران درباره این موضوع گفت: مهم‌ترین مانع در مسیر استقرار دالان تورانی ناتو، مواضع ایران است. برآورد طرف‌های مقابل این است که تا زمانی‌که ایران دچار اشتباه تصمیم‌گیری یا آشوب و اغتشاش داخلی نشود، اجرای دالان تورانی با استفاده از زور ممکن نیست. از این‌ رو جای تعجب نیست که بیشترین تحرک را برای اغتشاشات در ایران و از سرگیری آن داشته‌اند. در جدیدترین نوع از این دست تحرکات، مرکز سایبری رژیم صهیونیستی در باکو با همکاری سران جمهوری آذربایجان روی ایجاد اعتراضات در مناطق شمال غرب ایران به بهانه خشک‌شدن دریاچه ارومیه متمرکز شدند اما آگاهی غیور مردمان شمال غرب ایران که شاهد اقدامات ترکیه (سدسازی‌های روی ارس) و جمهوری آذربایجان (از طریق تغییر مسیر رودخانه‌های فرعی متصل به ارس) هستند، مانع شکل‌گیری این اعتراضات شد. البته رژیم تل‌آویو و باکو در این خصوص نیز دچار اشتباه راهبردی هستند، چنانچه رزمایش فاتحان خیبر در مهر ۱۴۰۰ همزمان با اغتشاشات صورت گرفت و نشان داد که ایران در جلوگیری از فتنه ژئوپلیتیکی در منطقه عزم جدی دارد.
این کارشناس مسائل قفقاز با اشاره به رزمایش آتی ارمنستان و آمریکا گفت: برگزاری تمرین کوچک نظامی آمریکا و ارمنستان برخلاف بازنمایی برخی‌ها، موضوع جدیدی نیست. ارمنستان همانند جمهوری آذربایجان و گرجستان از سال ۱۹۹۴ عضو برنامه مشارکت برای صلح ناتو است و از آن زمان حتی زمانی‌که روس گرایانی مانند کوچاریان و سرکیسیان در راس حکومت بودند، دوره‌های آموزش نظامی بین ارمنستان و امریکا بارها برگزار شده است. جالب اینکه بعد از عراق، بزرگترین سفارت آمریکا در جهان در ارمنستان قرار دارد که در دوره کوچاریان روس‌گرا احداث شده و گنجایش بیش از ۵۰۰ نیرو را دارد. مقامات ایروان بارها در سه دهه اخیر بر همکاری توامان با روسیه و آمریکا تاکید کرده‌اند.
کاظمی درباره مواضع روسیه در قبال تنش‌های اخیر و واکنش ارمنستان نیز تصریح کرد: واقعیت این است که روسیه با اشتباهات پی‌درپی در قفقاز و در سیاست‌اش با ترکیه، زمینه سرخوردگی ارامنه را فراهم ساخته است. خودداری روسیه از فعال‌کردن ماموریت پیمان امنیت دسته‌جمعی به‌رغم تجاوز نظامی جمهوری آذربایجان به داخل خاک ارمنستان در شهریور ۱۴۰۱ و همچنین ناتوانی در صلح‌بانی در کریدور مسدود شده لاچین و قرار گرفتن قره‌باغ و جمعیت غیرنظامی آن در یک محاصره غیرانسانی و انفعال در قبال کوبیدن باکو بر طبل جنگ و تهدیدهای آشکارش علیه تمامیت ارضی ارمنستان توجیه خوبی برای دولت غربگرای پاشینیان در ارمنستان ایجاد کرد که تاکید کند که همزمان با همکاری با روسیه، روی همکاری امنیتی با امریکا و اروپا نیز تمرکز می‌کند
او درباره خط قرمز ایران در ارتباط با تغییرات مرزها تاکید کرد: اساس رفتار ایران در تحولات جاری قفقاز از جمله رزمایش‌های برگزار شده و احداث کنسولگری در «قاپان» مرکز سیونیک را منافع ملی کشور تشکیل می‌دهد. اقدامات ایران در راستای خط قرمز مشخص شده مبنی بر جلوگیری از تغییرات مرزی و ژئوپلیتیکی و بسته‌شدن شاهراه‌های تاریخی است. از این منظر، مبانی حقوقی واکنش مقتدرانه نظامی ایران به ماجراجویی‌های احتمالی باکو در سیونیک یا شمال سیونیک عبارتند از: اعمال صلاحیت برای صیانت از منشور سازمان ملل در خصوص احترام به مرزهای بین المللی، پاسخ به تهدید جدی و قریب‌الوقوع نیروهای تکفیری، صهیونی و تجزیه‌طلب که توسط باکو اسکان یافته‌اند و مطالبه عمومی ایرانیان که معتقدند کشور ضمن سکوت طولانی‌مدت در قبال آزار و اذیت شیعیان در جمهوری آذربایجان، نظاره‌گر جنگ دوم قره‌باغ و پیوند باکو و تل‌آویو بوده است. نکته مهم‌تر از منظر حقوقی این‌که تهاجم جمهوری آذربایجان به جنوب ارمنستان «شناسایی» ج
کاظمی در ادامه گفت: باکو نه بر اساس منافع مردم‌اش، بلکه تحت تاثیر تحریک رژیم صهیونیستی و انگلستان برای ایجاد کریدور جعلی زنگزور تلاش می‌کند، در حالی‌که با وجود مسیر ایران و «راه ارس» نیازی به چنین کریدوری وجود ندارد. دولتمردان باکو امیدوارند با ایجاد رعب و راه‌اندازی جنگ روانی علیه ایروان، آن‌ها را مجاب به چشم‌پوشی از تمامیت ارضی خود کنند. دلیل انتشار گسترده ویدیوهای گسیل ارتش جمهوری آذربایجان به مرزهای ارمنستان و قره‌باغ برای همین کارکرد جنگ روانی است. البته احتمال دارد که در صورت به نتیجه نرسیدن این هدف، راهکار نظامی پیگیری شود. در این صورت با هدف غافلگیر و منفعل‌کردن ایران احتمال دارد که اشغال جنوب ارمنستان از ناحیه جرموک و شمال استان سیونیک صورت گیرد نه از نوار مرزی ایران و ارمنستان. حال آنکه تبعات ژئوپلیتیکی هر دو سناریو برای ایران یکی است و تهران فارغ از محل تجاوز نظامی، اقدامات لازم برای جلوگیری از تغییرات مرزی با تمرکز بر اقدامات چندوجهی را اجرا خواهد کرد. ایران به خوبی می‌داند که فتنه ژئوپلیتیکی دالان تورانی ناتو و اشغال سیونیک علاوه بر اینکه با هدف ضربه‌زدن به ایران، روسیه و چین در زمینه‌های چهارگانه «معادلات انرژی، معادلات ترانزیتی، ترویج پان‌تورانیسم و توسعه ناتو به هارتلند قفقاز و آسیای مرکزی» صورت می‌گیرد، در فاز بعدی، به‌زعم طراحان، ایجاد تجزیه‌طلبی در مناطق شمال‌غرب ایران را دنبال می‌کند؛ موضوعی که حتی در کتب درسی باکو نیز تبلیغ می شود. در واقع تبعات ژئوپلیتیکی تحقق فتنه دالان تورانی ناتو کمتر از جدایی بحرین از ایران نخواهد بود. بنابراین در صورت شروع جنگ سیونیک، محوریت اقدامات ایران این خواهد بود که علاوه بر جلوگیری از تغییرات مرزی، شرایط جدیدی را برای جبران پسرفت‌های چند ساله اخیر در قفقاز و تغییر بنیادین معادلات در این منطقه ایجاد کند.
او تصریح کرد: پس از تاکید مقام معظم رهبری در دیدار جداگانه پوتین و اردوغان مبنی بر اینکه ایران با تغییرات ژئوپلیتیکی در قفقاز مخالفت خواهد کرد، مقامات ایرانی بارها بر خطوط قرمز در این خصوص تاکید کرده‌اند. جدیدترین آن در دیدار وزیر امور خارجه ایران با علی‌اف در باکو در مرداد ۱۴۰۲ و سفر اخیر وزیر خارجه جدید ترکیه به تهران، تاکید شده است.