جام جهانی قطر فارغ از حواشی و رویداد‌های رخ داده حالا در حالی یک هفته‌ از آغاز به کار خود را سپری کرده است که به زعم بخش بزرگی از تحلیلگران و کارشناسان، این جام جهانی را باید گران‌ترین جام جهانی همه دوران‌ها دانست، جام جهانی که میزبان در همان هفته نخست به جمع حذفی‌ها پیوسته است و از گردونه مسابقات نیز خارج شده است.

جام جهانی فوتبال در هیچ برهه‌ای از تاریخ تا این اندازه به ایران نزدیک نبوده است. اگر از بندر دیر، به‌عنوان نزدیکترین شهر ایران به مرز‌های آبی قطر، سوار قایق شوید، تقریبا چهار ساعت بعد و با پشت‌سر گذاشتن مصافت ۱۶۱ کیلومتری به محل برگزاری جام جهانی ۲۰۲۲ خواهید رسید. قطر کشوری کوچک با سه میلیون نفر جمعیت است که حداقل از نظر فرهنگی برای میزبانی از فستیوال جهانی فوتبال، با محدودیت‌هایی مشابه ایران روبرو است، اما در نهایت موفق شد نهاد سخت‌گیری مثل فیفا را وادار کند با اعمال محدودیت‌هایی، چون منع مصرف آبجو در ورزشگاه‌ها، پوشش تماشاگران و توریست‌ها و حتی جلوگیری از نمایش نماد‌ها و سمبل‌های همجنسگرایی کنار بیاید و میزبانی جام جهانی ۲۰۲۲ را به یک کشور مسلمان بدهد. بخشی از این موفقیت قطر را باید لابلای ۳۰۰ میلیارد دلار پول جستجو کرد که صرف برگزاری جام جهانی شده است. این پول قطعا تنها یکی از تفاوت‌های بین ایران و قطر محسوب می‌شود، اما مقدار دقیق آن چقدر است؟

در اولین برآورد‌ها درباره هزینه‌ای که این کشور انجام داده است، گفته شده بود که هزینه‌های اولیه قطر برای آماده سازی برای جام جهانی ۲۰۲۲ حدود ۲۰۰ میلیارد دلار است، اما در نهایت رقم هزینه‌های قطر حتی از این مبلغ نیز فراتر رفت.

قطر و یک میزبانی پرحاشیه با ارقام نجومی

قطر در سال ۲۰۱۰ و زمانی که درخواست میزبانی را داد، با غلبه بر رقبای خود آمریکا، کره جنوبی، ژاپن و استرالیا به عنوان میزبان انتخاب شد. این کشور، اما کمی بعدتر به پرداخت رشوه ۳.۷ میلیون دلاری به مقامات فیفا متهم شد. اتهامی که در نهایت پس از دو سال از آن تبرئه شد. در آن زمان «سپ بلاتر» رئیس سابق فیفا از میزبانی قطر حمایت و پشتیبانی کرد، اما او اخیراً در تغییر موضعی آشکار گفت که این انتخاب اشتباه بوده است و حتی قطر را کشور کوچکی برای رویدادی به بزرگی جام جهانی دانست.

اما قطر برای دست یافتن به میزبانی جام جهانی در طی ۱۲ سال هزینه‌های هنگفتی را نیز متحمل شد. این کشور در همان ابتدا رقمی حدود ۱۰ میلیارد دلار برای ساخت ۷ استادیوم برای جام جهانی هزینه کرد و نکته این است که طراحی این استادیوم‌ها چنان است که پس از جام جهانی بنا‌های این استادیوم‌ها به فضای اجتماعی برای فروشگاه، کافه، امکانات ورزشی و کلینیک بهداشتی تبدیل می‌شوند و یک ورزشگاه یعنی ورزشگاه ۹۷۴ (راس ابوعبود) با استفاده از کانتینر ساخته و پس از جام جهانی به طور کامل برچیده خواهد شد.

همچنین گفته شده است که این کشور ۲۷۷ میلیون دلار به «دیوید بکام» به عنوان سفیر جام جهانی ۲۰۲۲ طی ۱۰ سال به صورت اقساط پرداخت خواهد کرد. وزیر دارایی قطر همچنین در سال ۲۰۱۷ گفت این کشور هفته‌ای ۵۰۰ میلیون دلار هزینه می‌کند.

اما ساخت استادیوم تنها بخشی از هزینه‌هایی بود که قطر متحمل شد. قطر یک شهر جدید به نام «لوسیل» ساخت که هزینه‌های آن بالغ بر ۴۵ میلیارد دلار بود. همچنین رقمی بالغ بر ۱۵.۵ میلیارد دلار برای توسعه فرودگاه، ۷.۴ میلیارد دلار برای ایجاد یک بندر جدید و ۳.۲ میلیارد دلار برای ایجاد مناطق اقتصادی هزینه شده است.

قطر در ادامه این روند نیز ۳۶ میلیارد دلار برای شبکه مترو دوحه هزینه و پنج استادیوم از هشت استادیوم جام جهانی قطر به نام‌های «الخلیفه»، «الریان/ احمد بن علی»، «شهر آموزش»، «۹۷۴/راس ابو عبود» و «لوسیل» را به این شبکه متصل کرد.

برای درک هزینه ای که قطر متحمل شده است بد نیست توجه کنید که به گزارش فرارو ، ارزش بازار ارز دیجیتال دنیا در روز به شنبه پنجم آذرماه، تقریبا ۸۷۸ میلیارد دلار برآورد می‌شود. یعنی قطر می‌توانست عوض پولی که در ۱۲ سال گذشته برای برگزاری جام جهانی خرج کرده، یک‌سوم کل ارز‌های دیجیتال دنیا را بخرد. ارزش کل بیت‌کوین موجود در دنیا تقریبا ۳۱۸ میلیارد دلار است.

هم چنین توجه کنید که قطر ۳۰۰ میلیارد دلار صرف برگزاری جام جهانی فوتبال کرده و اندونزی با همین مقدار پول، قصد دارد اقتصادی دیجیتالی کشورش را تقویت کند. از این طرف بررسی‌های دانشگاه براون نشان می‌دهد، آمریکا از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۲ میلادی (۲۱ سال)، دو تریلیون و ۳۰۰ میلیارد دلار برای جنگ در افغانستان (و سایر کشورها) هزینه پرداخت کرده است. عربستان سعودی هم در دوران دونالد ترامپ قراردادی با آمریکا به ارزش ۳۰۰ میلیارد دلار برای خرید تسلیحات امضا کرد.

از سوی دیگر لازم است به یاد بیاوریم که بنا بر گزارش فرارو ، آخرین رتبه‌بندی جهانی کشور‌ها بر اساس میزان درآمد و هزینه‌ها، در سال ۲۰۲۰ میلادی انجام شده است و ایران با ۵۷ میلیارد دلار درآمد و ۱۱۵ میلیارد دلار هزینه در رتبه ۴۹ قرار گرفته. خود قطر با ۵۲ میلیارد دلار درآمد و حدود ۴۸ میلیارد دلار هزینه، پایین‌تر از ایران در رتبه ۵۳ قرار گرفته است. درآمد آمریکا شش هزار میلیارد دلار است (البته با احتساب حدود چهار هزار میلیارد دلار کسری بودجه) و کشور‌هایی مثل هلند، کره‌جنوبی می‌توانند سالانه ۳۰۰ میلیارد دلار کسب کنند که البته آن‌ها هم بخش اعظم درآمد خود را بابت هزینه‌ها خرج می‌کنند. کسری بودجه دولت آلمان در این سال دقیقا اندازه هزینه‌ای بوده که قطر برای برگزاری جام جهانی ۲۰۲۲ پرداخت کرده است. البته باید این نکته را هم در نظر گرفت که قطر کل رقم ۳۰۰ میلیارد دلار را ظرف مدت ۱۲ سال منتهی به برگزاری جام جهانی خرج کرده است.

هزینه‌های میزبانی قطر بیش از ۵ جام جهانی قبلی

در این میان شاید جالب باشد که بدانید، جمع هزینه قطر بیش از ۱۵ برابر هزینه برزیل و روسیه برای میزبانی جام جهانی در سال ۲۰۱۴ و ۲۰۱۸ بوده است.

روسیه در دوره میزبانی خود در مجموع ۱۱.۲ میلیارد دلار هزینه کرد و برزیل نیز برای جام جهانی سال ۲۰۱۴ قریب به ۱۵ میلیارد دلار هزینه کرد.

این در حالی است که کره جنوبی و ژاپن زمانی که به صورت مشترک میزبانی جام جهانی ۲۰۰۲ را بر عهده داشتند بالغ بر ۷ میلیارد دلار و آلمان برای میزبانی جام جهانی ۲۰۰۶ رقمی حدود ۴.۳ میلیارد دلار و آفریقای جنوبی برای جام جهانی ۲۰۱۰ رقمی در حدود ۳.۶ میلیارد دلار هزینه کرد.

برای درک رقمی که قطر هزینه این میزبانی کرده است می‌توانیم حتی هزینه‌های کشور‌ها در دهه ۹۰ میلادی را نیز بررسی کنیم؛ فرانسه برای جام جهانی ۱۹۹۸ بالغ بر ۲.۳ میلیارد دلار و آمریکا نیز برای جام جهانی ۱۹۹۴ مجموعاً ۵۰۰ میلیون دلار هزینه کرده بود.

در واقع می‌توان این طور ارزیابی کرد که هزینه ۵ دوره جام جهانی در قرن ۲۱ در مجموع ۴۱.۵ میلیارد دلار شده است و در مقابل، اما قطر تنها برای یک دوره از جام جهانی رقمی بالغ بر ۲۲۰ میلیارد دلار برای برای برگزاری جام جهانی هزینه کرده که البته بخش بزرگی از این رقم مربوط به عدم وجود زیر ساخت لازم برای برگزاری این رویداد جهانی در قطر بوده و در حقیقت بخش بزرگی از این هزینه برای تحول در زیرساخت‌های قطر هزینه شده است. هزینه‌هایی که هرچند اکنون قطر با تبلیغات گسترده آن را برای فیفا فاکتور می‌کند، اما نباید از یاد برد که این کشور زمانی برگزاری جام جهانی را بر عهده گرفت فقط یک ورزشگاه داشت و اساسا امکانات توریستی و پذیرایی اش برای چنین رویدادی زیر ۱۰ درصد بود و کاملا مشخص بود که چنین هزینه‌ای در نهایت باید انجام شود.

پاداش‌های نجومی برای تیم‌های حاضر در جام جهانی

اما در این میان مساله گران بودن جام جهانی ۲۰۲۲ را تنها نباید در حد هزینه‌های میزبان که البته تیمش نیز حذف شده است ارزیابی کرد. بنا بر گزارش «اقتصاد24» به نظر می‌رسد این جام جهانی را در کل باید از گران‌ترین جام‌های جهانی دانست. کما اینکه خبر پاداش ۵ میلیون ریالی (معادل ۴۷ میلیارد تومان) بن سلمان به بازیکنان تیم عربستان پس از شکست تیم فوتبال آرژانتین را نباید نادیده گرفت.

اما فارغ از پاداش‌هایی که بازیکنان از دولت‌های خود دریافت می‌کنند (بازیکنان ایران بابت شکست تیم ولز هر کدام ۱۵ هزار دلار دریافت خواهند کرد) مساله جوایزی است که از سوی فیفا به تیم‌های حاضر اهدا می‌شود. 

در واقع بخش بزرگی از پاداش بازیکنان تیم‌ها نه توسط فدراسیون کشور که پیش از این توسط فیفا اهدا شده است.

بنا به اعلام فیفا در جام جهانی ۲۰۲۲ قطر، پاداش تیم‌های مختلف بر حسب نتایج آن‌ها در این تورنمنت مشخص شده و فیفا مبلغ ۴۴۰ میلیون دلار جایزه برای جام‌جهانی ۲۰۲۲ قطر اختصاص داده که ۴۰ میلیون دلار از تورنمنت قبلی در روسیه بیشتر است، در حالی که مبلغ جایزه در جام جهانی ۲۰۱۴ برزیل تنها ۳۵۸ میلیون دلار بوده است.

اگرچه این مبلغ قابل توجهی است، اما فیفا در سال ۲۰۲۲ بودجه ۴.۶ میلیارد دلاری دارد و تنها برای حق پخش ۲.۶ میلیارد دلار درآمد دارد.

بنابر اعلام فیفا تیم قهرمان در این دوره از بازی‌ها مبلغ ۴۲ میلیون دلار پاداش نقدی خواهد گرفت.

طبق قانون فیفا ۳۰ درصد جوایز تیم‌ها به بازیکنان می‌رسد. بدین ترتیب از جایزه ۴۲ میلیون دلاری قهرمان مبلغ ۱۲.۶ میلیون دلار به بازیکنان می‌رسد یعنی هر بازیکن تیم قهرمان مبلغ ۵۴۷ هزار دلار پاداش دریافت می‌کند.

همچنین تیم نایب قهرمان نیز پاداش ۳۰ میلیون دلاری (۹۶ میلیارد تومان) دریافت خواهد کرد.

در بخش رده بندی نیز تیم سوم جهان ۲۷ میلیون دلار (۸۶۴ میلیارد تومان) و تیم چهارم نیز ۲۵ میلیون دلار (۸۰۰ میلیارد تومان) پاداش نقدی دریافت خواهد کرد.

به نظر می‌رسد تا همین جا نیز مشخص است که جام جهانی چه درآمدزایی‌ای برای کشور‌های برنده به همراه خواهد داشت.

اما این تمام ماجرا نیست، چرا که بنا بر اعلام فدراسیون بین‌المللی فوتبال، تیم‌های پنجم تا هشتم جهام جهانی ۱۷ میلیون دلار (۵۴۴ میلیارد تومان) و تیم‌های نهم تا شانزدهم نیز ۱۳ میلیون دلار (۴۱۶ میلیارد تومان) دریافت می‌کنند.

ایران همین حالا ۹ میلیون دلار در جیب دارد

تیم‌های ۱۷ تا ۳۲ یعنی تمام تیم‌ها راه یافته به جام جهانی در شرایط کنونی ۹ میلیون دلار دریافت خواهند کرد که یکی از این تیم‌ها ایران است.

طبق اعلام نشریه «الرایه» قطر، تیم‌هایی که در دور اول از رقابت‌های جام جهانی ۲۰۲۲ خداحافظی می‌کنند مبلغ ۹ میلیون دلار پاداش دریافت می‌کنند. ۳۰ درصد از این پاداش یعنی ۲.۷ میلیون دلار به بازیکنان تیم می‌رسد و هر بازیکن ۱۱۷ هزار دلار به دست می‌آورد.

در واقع بر اساس طبق اعلام نشریه قطری تیم ملی ایران تا الان ۹ میلیون دلار از حضورش در مرحله گروهی دریافت می‌کند و بازیکنان ایران هم فقط با حضور در هر ۳ بازی هر کدام ۱۱۷ هزار دلار (رقمی حدود سه میلیارد و ۷۴۴ میلیون تومان) به دست آورده اند. 

در واقع تیم ملی فوتبال ایران تاکنون ۹ میلیون دلار به دلیل حضور در مسابقات جام جهانی به دست آورده است و در ادامه اگر بتواند از گروه خود صعود کند نیز این پاداش به رقم ۱۳ میلیون دلار افزایش خواهد یافت.

رشد جوایز نسبت به سال ۲۰۱۸

این ارقام البته در حالی است که پاداش تیم‌ها در جام جهانی روسیه در سال ۲۰۱۸ به شرح زیر بوده است:

تیم قهرمان: ۳۸ میلیون دلار

تیم دوم: ۲۸ میلیون دلار

تیم سوم: ۲۴ میلیون دلار

تیم چهارم: ۲۲ میلیون دلار

تیم‌های حذف شده از مرحله ۱/۴ نهایی: ۱۶ میلیون دلار

تیم‌های حذف شده از مرحله ۱/۸ نهایی: ۱۲ میلیون دلار

تیم‌های حذف شده از مرحله گروهی ۸ میلیون دلار 

تفاوت ارقام پاداش‌ها برای تیم‌های وارد شده به مرحله نخست جام جهانی در دو دوره اخیر، بر خلاف هزینه‌های میزبانان، تنها رقمی در حدود یک میلیون دلار است و بیشترین تفاوت در پاداش جام جهانی اخیر مربوط به قهرمان و نائب قهرمان است.

به نظر می‌رسد جام جهانی قطر را بعد‌ها بتوان یکی از استثنایی‌ترین جام جهانی‌ها دانست، جام جهانی که هزینه برگزاری آن از مجموع ۵ جام قبلی بیشتر بوده و در عین حال ممنوعیت هایش برای حاضران نیز افزایش یافته است. هر چند که انتقادات به فیفا از بابت برگزاری جام جهانی در قطر هر روز بیشتر می‌شود، اما نکته جالب‌تر این است که کمتر کسی حتی اکنون تصور می‌کند که در نهایت هزینه برگزاری جام جهانی سال ۲۰۲۶ که مشترکا به سه کشور کانادا، آمریکا و مکزیک رسیده است به چنین رقم نجومی برسد.