سرمقاله
صفحات روزنامه
اخبار آنلاین
فرسایش خاک (Soil erosion) یک فرآیند طبیعی است اما زمانی مشکلساز میشود که فعالیتهای انسانی باعث شود که آن بسیار سریعتر از شرایط طبیعی رخ دهد. فرسایش خاک به طور طبیعی تحت همه شرایط آب و هوایی و در تمام قاره ها رخ می دهد ، اما به طور قابل توجهی توسط فعالیت های ناپایدار انسانی (تا 1000 برابر) از طریق کشاورزی فشرده، جنگلزدایی، چرای بیرویه دام و در نتیجه آسیب دیدن مراتع و تغییر کاربری نامناسب زمین، افزایش و تسریع مییابد. در همین رابطه در حالی که حدود 800 سال طول می کشد تا فقط 2 الی 3 سانتی متر خاک تولید شود، فرسایش در حال حاضر به ابعاد بیسابقهای رسیده و بیش از یک سوم خاک های زمین در حال حاضر تخریب شدهاند. لذا اگر فرسایش خاک با سرعت کنونی ادامه یابد، دو سوم از زمینهای قابل کشت جهان طی 2 الی 3 دهه آینده تخلیه خواهند شد. از آنجایی که خاک های فرسوده آب را در خود نگه نمیدارند، میتواند باعث افزایش رواناب (Runoff) و سیلابها شود. همچنین در سرتاسر جهان، کشاورزان (زارعان و باغداران) سالانه حدود 24 الی 30 میلیارد تن خاک سطحی (Top soil) را از دست میدهند. لازم به ذکر است، فرسایش خاک هر ساله حدود 37.6 میلیارد دلار ضرر بهرهوری برای ایالات متحده آمریکا دارد. بنابراین در اوایل قرن بیستم، ایالات متحده آمریکا برای تولید گندم و غلات مورد نیازش، کیلومترها زمینهای پوشیده از گیاهان صحرایی و بوتهای و مراتع که در مقابل خشکسالی و کم آبی مقاوم بودند را از بین برد. وقتی باران فراوان بود، محصول خوب بود و به نظر می رسید مشکلی وجود نداشته باشد. اما زمانی که دوره خشکی در سال 1931 شروع شد، محصولات به خوبی رشد نکردند و خاکی که قبلاً توسط علفهای دشت و مراتع و گیاهان صحرایی در جای خود نگه داشته می شد شروع به حرکت از طریق باد کرد. در سال 1931 اولین کولاک سیاه (Black blizzard) شروع به پخش کردن گرد و غبار و بیابان زایی در مناطق جنوبی آمریکا کرد. در سال 1932، 14 طوفان گرد و غبار ثبت شد، 38 طوفان در سال 1933، و بسیار بیشتر در 1934 – 1936 تعداد طوفانها هر سال بیشتر شد . تا سال 1934، 35 میلیون هکتار از زمینهای زراعی قابلیت خود برای تولید محصولات زراعی را از دست دادند. همچنین 100 میلیون هکتار از زمینهای زراعی تمام یا بیشتر خاکهای سطحی را خود از دست دادند. طی این طوفانها و فرسایش خاک میلیونها نفر از ایالت های تگزاس، نیومکزیکو، کلرادو، کانزاس به ایالت های دیگر مهاجرت کردند. گرد و غبار به پایتخت آمریکا هم رسیده بود و نمایندگان کنگره نمی دانستند چه خبر است. آنها وحشت کرده و گمان می کردند آخرالزمان شده است. بعدأ مشخص شد که این گرد و غبار از چندین هزار مایل دورتر آمده و همگی ریشه در فرسایش خاک دارند. بعد از این اتفاق، برای نمایندگان کنگره مشخص شد که خطر فرسایش خاک چقدر جدی است و لذا لایحه ای امضا کردند و بخش خدمات حفاظت از خاک در وزارت کشاورزی (USDA) را تأسیس کردند. لذا سیستم کشاورزی سنتی منسوخ گشت و حفر چاهها کنترل شد و برای جلوگیری از فرسایش خاک و طوفانهای گردو خاک، اقدام به کاشت 200 میلیون درخت مقاوم به بیآبی کردند که باعث فروکش شدن طوفانهای خاکی شد. این مساله زمانی اهمیت می یابد که بدانیم میانگین فرسایش سالانه خاک در ایران 16.5 تن در هکتار و مجموع تلفات سالانه خاک در ایران حدود 2.7 میلیارد تن است که یک رکورد جهانی است ! فرسایش خاک (Soil erosion) باعث افزایش سیلابها و افزایش طوفان های گرد و غبار و افت کیفیت محصولات کشاورزی، کاهش بهره وری کشاورزی و عملکرد اکوسیستم (Ecosystem ؛ بوم سازگان) را تخریب می کند. علاوه بر این همزمان با اینکه فرسایش خاک میتواند منجر به کاهش 50 درصدی در عملکرد محصول شود، برآوردها نشان میدهد زیان فرسایش خاک در ایران بالغ بر 50 میلیارد دلار در سال ارزیابی میشود که از درآمدهای نفتی بیشتر است!