گروه بین الملل- خاورمیانه در پرالتهاب‌ترین روزهای خود به سر می‌برد. پس از اعلام آتش بس در لبنان، گروه تحریرالشام آتش درگیری‌ها را در سوریه شعله ور کرد و از حلب پیشروی و تصرف مناطق مختلف را کلید زد تا بار دیگر تحولات سریع و دومینووار خاورمیانه پیش روی کشورهای منطقه و جهان قرار گیرد. در حال حاضر پرسش‌های مهم و مبهمی درباره آینده سوریه مطرح می‌شود. از جمله چرایی آغاز درگیری‌ها، نقش بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، تقویت گروه‌های تروریستی و همچنین گسترش جنگ که به دغدغه‌های کشورهای منطقه اضافه می‌کند و آن‌ها را به کنشگری در قبال این تحولات وا می‌دارد. البته هضم چنین اتفاقی برای دولت سوریه نیز سخت بود و توضیح مشخص و روشنی از علل آن ارائه نشد و مقام‌های امنیتی این کشور را مجبور کرد تا تحقیقات عمیق‌تری بر روی چگونگی آغاز درگیری‌ها داشته باشند. مسأله‌ای که سبب شد تا شکست اطلاعاتی ارتش سوریه نیز در این ماجرا مطرح شود.
گروه تحریرالشام در حالی نقش کلیدی را در جنگ اخیر بازی می کند که تغییر و تحولاتی را در سال‌های اخیر پشت سر گذاشته است. این گروه که از ابتدا نزدیکی خود را با القاعده اعلام کرده بود در نهایت طی فرآیندی اعلام استقلال کرد و در نهایت با تلاش ترکیه گروه های دیگر نیز زیر نام تحریرالشام منسجم شدند.
نقش ترکیه در تحولات سوریه از آنجایی حائز اهمیت است که این کشور مسئولیت پاکسازی تروریست‌ها از ادلب را برعهده داشت. چرا که پس از پاکسازی سوریه از داعش ابتدا اجلاس سه جانبه‌ای بین ایران، روسیه و ترکیه در سوچی و سپس در آستانه شکل گرفت. هدف اصلی این نشست‌ها که در سطح کارشناسی، وزیران خارجه و سران کشورها برگزار می‌شد این بود که تکلیف این منطقه و مرزهای سوریه مشخص شود. در آخرین اجلاس، ترکیه ای که با اقدام کشورهای منطقه علیه تحریرالشام مخالف بود متعهد به خلع سلاح این گروه شد و اعلام کرد که تکلیف این گروه را مشخص خواهد کرد. سوریه نیز در این زمینه همکاری کرد و بشار اسد دو بار فرمان عفو عمومی برای متهمان پرونده‌های تروریستی صادر کرد تا زمینه برای تحویل اسلحه و بازگشت به کشور فراهم شود. این اتفاق در چند نوبت رخ داد و معبرهایی نیز برای آن اختصاص یافت.
اما نکته اینجا بود که ترکیه به تعهداتش در این زمینه عمل نکرد و بالعکس آنها را تقویت کرد و به اعضای تحریرالشام به لحاظ قومیتی تنوع بخشید. در این گروه افرادی از اوکراین، ترکیه، قزاقستان، چچن و حتی اویغورها وجود دارند که میانگین سنی‌ها آن‌ها چیزی بین ۲۰ تا ۳۰ سال است. طی ماه‌های اخیر این نیروها هم آموزش دیده‌اند و هم تسلیحات جدید در اختیار آن‌ها قرار گرفته و همانند یک ارتش منظم و مجهز وارد جنگ شده‌اند.
عدم ایفای تعهدات از سوی ترکیه در حالی شکل گرفت که در نشست آستانه قرار بود سه منطقه حائل توسط کشورهای عضو در سوریه تشکیل شود. یکی با هدف اینکه تروریست‌ها به سمت سرزمین‌های میانی سوریه حرکت نکنند و دوم اینکه خیال دولت سوریه از بابت ایجاد تهدید و خطر آسوده شود. حدود ۱۲ برج نیز بین این سه منطقه نیز احداث شد تا خط حائلی بین جغرافیای حلب برای حفاظت از صلح شکل گیرد. اما با کارشکنی ترکیه این وضعیت برهم خورد و در حالی که ترکیه برای حفاظت از این مناطق و حفظ کیان سوریه مسئولیت داشت شبه نظامیان گسیل پیدا کردند و جرقه درگیری‌های جدیدزده شد.
تغییر شگرد برای تصرف سرزمینی؛ نگاهی به اهداف ترکیه
در دوره‌های گذشته گروه‌های تروریستی همچون داعش با ایجاد وحشت و ارعاب سعی در مبارزه با حاکمیت سوریه و فتح سرزمینی داشتند. در دوره جدید و فعلی به نوعی هراس افکنی به فضای مجازی انتقال یافته و تحریرالشام با روشی جدید پا به عرصه گذاشته و این وعده را به مردم می‌دهد که با مذهب و قومیت شما کاری نخواهیم داشت. به نظر می‌رسد تحریرالشام پوست اندازی جدیدی داشته و از یک گروه سلفی ـ تکفیری تندرو به سمت سلفی ـ سکولار حرکت کرده است.
نگاه عمیق به این پوست اندازی، پازل بزرگتری را پیش چشم تحلیلگران در معادلات منطقه قرار می‌دهد. تا پیش از تحولات جدید نقش مثلث عبری ـ عربی ـ غربی پررنگ بود اما به نظر می‌رسد یکی از اضلاع آن تغییر یافته و به مثلث غربی ـ عبری ـ تٌرکی تبدیل شده است.
از این منظر شاید بتوان به اهداف کوتاه مدت ـ میان مدت و بلند مدت ترکیه نیز پی برد. رجب طیب اردوغان که سال گذشته در انتخابات ریاست جمهوری به پیروزی رسیده به دنبال آن است تا از نقش آفرینی بلندمدت و بلندپروازانه ترکیه در سوریه در دهه گذشته به دستاوردی ملموس برسد تا از بند فشار مخالفان و منتقدان رهایی یابد. امیال ژئوپلیتیکی، طمع ارضی و یا افزایش سرزمینی نسبت به سوریه را نیز می‌توان در دسته اهداف میان مدت و بلندمدت ترکیه قرار داد. با توجه به اینکه این کشور مناطقی از سوریه را به لحاظ تاریخی جز قلمروی خود به حساب می‌آورد.
تلاش های دیپلماتیک ایران برای برقرار ثبات و امنیت در سوریه
تحرکات دیپلماتیک ایران در پی تحولات سوریه افزایش یافته است. سیدعباس عراقچی وزیرخارجه کشورمان که به تازگی به سوریه، ترکیه و عراق سفر کرده می‌گوید اگر دولت سوریه از ایران درخواست اعزام نیرو کند، این درخواست را بررسی خواهیم کرد. در آن سو روسیه نیز حملات هوایی را برای جلوگیری از پیشروی تروریست‌ها در پیش گرفته و از هماهنگی‌های خود با ایران بر سر سوریه خبر داده است. این تحولات در حالی رخ می‌دهد که «ابومحمد الجولانی»، رهبر گروه تروریستی تحریر الشام در مصاحبه خود با سی ان ان هدف گروه را برکناری حکومت بشار اسد اعلام کرده و از «محمد شیاع السودانی» نخست وزیر عراق خواسته تا از تحولات سوریه فاصله بگیرد.
روزهای آینده برای منطقه و سوریه سرنوشت ساز خواهند بود. باید دید تلاش‌های دیپلماتیک طرف‌ها برای برقراری صلح در سوریه به ثمر خواهد نشست یا باید منتظر جنگ فرسایشی و اتفاقات جدید بود.
عراقچی: در نشست آستانه بر آغاز گفت‌وگوهای سیاسی در سوریه تاکید شد
وزیر امور خارجه گفت در نشست وزرای خارجه روند آستانه در دوحه بر این موضوع تاکید شد که «گفت‌وگوهای سیاسی بین دولت سوریه و گروه‌های معارض مشروع شروع شود».
به گزارش ایسنا، «سید عباس عراقچی» بعدازظهر روز شنبه و پس از پایان نشست وزرای خارجه روند آستانه در دوحه قطر که با حضور وزرای خارجه ایران، روسیه و ترکیه برگزار شد، بر پایان فوری درگیری‌ها در سوریه تاکید کرد.
عراقچی طی اظهاراتی در جمع خبرنگاران گفت: امروز جلسه بسیار خوب روند آستانه را با حضور وزیران خارجه ترکیه و روسیه داشتیم و در انتهای جلسه نیز نماینده ویژه دبیر کل سازمان ملل در امور سوریه به جلسه ملحق شد.
او با بیان اینکه «در این جلسه مسائل روز و جاری سوریه مورد مذاکره قرار گرفت»، تصریح کرد: در این جلسه بر این موضوع تاکید شد که درگیری‌ها در سوریه باید فوراً خاتمه پیدا کند، تمامیت و حاکمیت ارضی سوریه محترم شناخته شود و در این زمینه به قطعنامه سازمان ملل در این خصوص مراجعه شود و گفت‌وگوهای سیاسی بین دولت سوریه وگروه‌های معارض مشروع سوریه شروع شود.
این دیپلمات عالی‌رتبه جمهوری اسلامی ایران همچنین گفت: قرار شد که با دولت سوریه در این زمینه صحبت کنیم، من مشورت‌های خود را با دمشق خواهم داشت و روسیه نیز با مقامات سوریه رایزنی و گفت‌وگو خواهد داشت و انشالله با رایزنی با دولت‌های دیگر کار را به پیش می‌بریم.
تلاش آمریکا برای تجزیه سوریه با هدف تامین امنیت اسرائیل
کارشناس مسائل منطقه با بیان این‌که آمریکا و اسرائیل در تلاش هستند تا سوریه را تجزیه کنند، گفت: تشکیلات و نیروها در سوریه بخشی از نقشه بزرگ‌تری را تشکیل می‌دهند که توسط آمریکا اداره شده و توسط اسرائیل نیز تبلیغ و از آن حمایت می‌شود تا نقش و موجودیت دولت سوریه را تضعیف کنند.
به گزارش ایسنا، حدود ۱۰ روز از عملیات و تحرکات گروه‌های تروریستی تکفیری که از شمال غرب و غرب سوریه آغاز شد می‌گذرد، این گروه‌ها با حمایت‌های مستقیم ایالات متحده آمریکا و رژیم صهیونیستی و همچنین پشتیبانی ترکیه توانستند بخش‌هایی از سوریه را در کنترل خود در آورده و در برخی از استان‌ها نیز پیشروی داشته باشند.
این در حالی است که تا به امروز ارتش سوریه توانسته با حملات مداوم جلوی پیشروی گروه‌های تروریستی در برخی مناطق را بگیرد. همچنین در آخرین اطلاعیه‌ای که ارتش سوریه منتشر کرده، اعلام شده نیروهای ارتش سوریه در درعا و السویداء پس از حمله عناصر تروریستی به ایست‌های بازرسی و نقاط دوردست ارتش با هدف مشغول کردن نیروهای مسلح که در حال بازیافتن زمام امور در استان‌های حمص و حماه هستند، مجددا مستقر شده و یک حلقه دفاعی و امنیتی قوی و منسجم را در آنجا ایجاد کردند.
فرماندهی کل ارتش و نیروهای مسلح سوریه اعلام کرد: نیروهای مسلح ما در راستای تمایل خود برای امنیت وطن و شهروندان با حوادث برخورد می‌کنند و با قاطعیت و قدرت با تروریسم مقابله خواهند کرد.
همچنین یک منبع نظامی سوری نیز اعلام کرد: نیروهای ما در حومه حماه و حمص حملات شدیدی را با توپخانه و موشک به مواضع تروریست‌ها و خطوط تدارکاتی آنها انجام دادند. جنگنده‌های مشترک سوریه و روسیه همچنین حملات متمرکزی را به تجمعات تروریست‌ها در حومه شمال شرقی حمص انجام دادند که ده‌ها نفر از آنها را از پای درآورده و خودروها و تجهیزات آنها را منهدم کردند.
برخی از کشورهای منطقه از جمله مصر و قطر نیز خواهان پایان دادن به بحران سوریه شده‌اند، وزیر خارجه قطر بر مواضع دوحه درباره دعوت از تمام طرف‌ها برای مذاکره و توافق برای پایان دادن بحران سوریه براساس قطعنامه‌های مشروع بین‌المللی از جمله قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت با هدف تحقق آرمان‌های ملت سوریه و حفظ وحدت، حاکمیت و استقلال این کشور تاکید کرد.
همچنین وزرای خارجه ایران،‌ روسیه و ترکیه روز(شنبه) در دوحه در چارچوب نشست روند آستانه آخرین تحولات سوریه و فعالیت مجدد گروه‌های تروریستی را مورد بررسی قرار خواهند داد.
نقش آمریکا در درگیری‌ها در سوریه
«صباح زنگنه» در گفت‌وگو با ایسنا در تحلیل خود از تحولات سوریه اظهار کرد: ظاهرا روند درگیری‌ها ادامه خواهد داشت، قبلا هم اتفاق افتاده بود، آمریکا به طور مستقیم بخش‌هایی از سوریه را بمباران کرده و سپس متوقف شده بود و بیشتر کار را به نیروهای زمینی گروه‌های تحریر الشام سپرده بود. علاوه بر این هم زمان با بهار عربی شورش‌هایی صورت گرفت که اغلب آن‌ها یا سرکوب شده و یا سران آن‌ها تسلیم شدند.
وی تصریح کرد: اکنون همان نیروها با تجدید سازمان و طراحی‌های جدید با ظاهر و گفتمان جدیدی ظهور کرده‌اند، از کشتن و سر بریدن و فعالیت‌های خشونت‌آمیز پرهیز کرده و سخنی نمی‌گویند و تنها دعوت به کنار زدن رژیم و تشکیل دولت جدید از طریق انتخابات دارند.
این کارشناس مسائل منطقه همچنین بیان کرد: علاوه بر حضور این نیروها در شمال غرب سوریه و همچنین در شهر حماء نیروهای دیگری در سوریه حضور دارند مانند تشکیلات قسد (نیروهای دمکرات کرد سوری) که این‌ها نیز خواهان به رسمیت شناخته شدن در ابعاد قانونی، رسمی، تشکیلاتی و حکومتی دارند.
زنگنه افزود: همچنین نیروهای کرد که وابسته به ترکیه نیز هستند، زیر نظر و چتر حمایتی آمریکا نیز به سر می‌برند. علاوه بر این نیروهای وابسته به داعش در شرق سوریه حضور دارند که با هدایت و حمایت آمریکا فعالیت کرده و عملا مرز عراق و سوریه را کنترل می‌کنند،‌ آمریکا نیز در منطقه التنف در مرز سوریه، اردن و عراق مستقر است و تجهیزات و رادارهای مدرن و متعددی دارند و از ورود نیروهای عراقی به سوریه ممانعت کرده و عملا محافظت از اسرائیل را به عهده دارد.
وی در ادامه اظهار داشت: بنابراین با این ترکیب‌های گوناگون عملا دولت سوریه در یک پنجم سرزمین خودش بیش‌تر حاکمیت ندارد و این حاکمیت با وجود ارتش سوریه توانسته طی ۱۰-۱۵ سال انسجام خودش را به طور ضعیف نگه‌ دارد، اما قدرت فائقه‌ای که بتواند بقیه مناطق را آزاد و در یک چارچوب واحد تحت نام دولت سوریه در آورد نتوانست به نقش و وظیفه خودش عمل کند.
این کارشناس مسائل بین‌الملل همچنین گفت: به نظر می‌آید همه این تشکیلات و نیروها بخشی از نقشه بزرگ‌تری را تشکیل می‌دهند که توسط آمریکا اداره شده و توسط اسرائیل نیز تبلیغ و از آن حمایت می‌شود تا نقش و موجودیت دولت سوریه را تضعیف کنند.
زنگنه خاطرنشان کرد: در مواردی اسرائیل و گهگاهی آمریکا نیز مطرح کرده‌اند که قصد تجزیه سوریه را دارند تا امنیت اسرائیل را بیشتر تضمین کنند. علاوه بر این تلاش می‌کنند از ورود ایران به منطقه غرب آسیا، خاورمیانه و مدیترانه ممانعت به عمل آورند. همچنین در این مسیر ترکیه نقش لجستیک و عملیات گسترده‌ای انجام داده و می‌دهد و اغلب نیروهای مذهبی و افراطی را پرورش داده و حمایت می‌کند.