گروه سیاست خارجی- سید عباس عراقچی در هنگام ورود به پکن در جمع خبرنگاران ایرانی در تشریح اهداف سفر خود به چین گفت: هدف اصلی این سفر، انجام رایزنی‌ و مشورت در حوزه روابط دوجانبه و مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی با مقامات کشور چین است.
این دیپلمات عالی رتبه جمهوری اسلامی ایران با بیان اینکه ما در طول سالیان گذشته همواره مشورت‌های بسیار نزدیکی با مقامات چین در حوزه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی داشته‌ایم، اظهار کرد: اکنون نیز شرایط حساس است، در منطقه شاهد التهاباتی هستیم و در سطح بین‌الملل نیز مسائل مختلفی وجود دارد، همچنین در سال جدید میلادی بحث هسته‌ای نیز با یک وضعیتی مواجه می‌شود که نیازمند آن است که مشورت‌های بیشتری با مقامات چین در این ارتباط داشته باشیم.
عراقچی در بخش دیگر صحبت‌های خود با بیان اینکه روابط دوجانبه ایران و چین خوب است و طبیعی است که ما در موضوعات مختلف همفکری‌های خود را ادامه دهیم، خاطرنشان کرد: فکر می‌کنم که این سفر در زمان بسیار مناسبی انجام شده است، دعوت دوستان چینی‌مان نیز برای همین ایام بود تا در مورد چالش‌هایی که در سال جدید میلادی در عرصه منطقه‌ای و بین‌المللی و همچنین در حوزه شورای امنیت و روابط دوجانبه وجود خواهد داشت، رایزنی و گفتگو کنیم و در این زمینه آمادگی داشته باشیم.
وی تاکید کرد: هدف ما این است که هماهنگی بیشتری برای مقابله با این چالش‌ها داشته باشیم.
توسعه رابطه ایران و چین اجتناب ناپذیر است
سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه برای نخستین بار از زمان آغاز به کار دولت چهاردهم راهی پکن، پایتخت چین شده است. پرونده های روی میز وزرای خارجه دو کشور با توجه به وسعت دامنه همکاری های دو جانبه موارد متعددی را شامل می شود. وزیر خارجه در بدو ورود به چین با اشاره به مستمر بودن رایزنی ها میان پکن و تهران تاکید کرد که بهانه نخستین حضور او در پایتخت چین، هماهنگی بیشتر میان دو کشور برای مقابله با چالش های منطقه ای، بین المللی و البته مسائل دوجانبه است. ایرنا با محمد کشاورززاده، سفیر پیشین ایران در چین ( ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۲) درباره اهمیت سفر وزیر خارجه و اولویت های حاکم بر رابطه ایران و چین در شرایط حساس منطقه ای و بین المللی گفت و گو کرده که بخشی از این گفت و گو به شرح زیر است:
وزیر خارجه راهی نخستین سفر رسمی دوجانبه به پکن هستند. به عنوان سوال نخست اهمیت این سفر در این بازه زمانی را در چه مواردی می دانید؟
سفر سید عباس عراقچی، وزیر خارجه به چین از این جهت حائز اهمیت است که در تقریبا دو سال گذشته (از زمان دولت سیزدهم تاکنون) ما شاهد سفر وزرای خارجه دو کشور به تهران و پکن نبودیم. با توجه به اینکه چین کشور قدرتمندی در سطح بین المللی، اقتصاد دوم جهان و عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل است لازم است که ایران در سطوح عالی با یک چنین کشوری ارتباطات بیشتری داشته باشد.
اینکه شرایط برای انجام چنین سفری مهیا شده را باید به فال نیک گرفت. من معتقدم که این سفر در این بازه زمانی می تواند نتایج خوبی به همراه داشته باشد.
ما هم هفته گذشته در قالب یک گروه اندیشکده‌ای از مرکز مطالعات وزارت امور خارجه سفری به چین داشتیم و تبادل نظرهای خوبی در این سفر در زمینه روابط دوجانبه صورت گرفت.
در حال حاضر رابطه ایران با اروپا یکی از سخت ترین دوره های خود را تجربه می کند و همزمان شاهد بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید نیز هستیم. این در حالی است که دولت چهاردهم بازگرداندن توازن به روابط خارجی را از اولویت های خود اعلام کرده است. در چنین شرایطی اولویت های ایران مبتنی بر تامین منافع ملی در رابطه با چین را چگونه تقسیم بندی می کنید؟
با توجه به شرایطی که جامعه بین المللی در حال تجربه آن است و مجموع تحولات و تغییراتی که در غرب آسیا رخ داده از جنگ غزه تا جنگ روسیه و اوکراین و رویکرد اروپا نسبت به این جنگ و همزمان بازگشت دونالد ترامپ به قدرت در ایالات متحده، توسعه رابطه جمهوری اسلامی ایران با چین دیگر یک گزینه انتخابی نیست بلکه تبدیل به امری اجتناب ناپذیر شده است.
چین و رابطه ما با این کشور چند ویژگی دارد: نخست آنکه چین عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل است و رابطه حسنه با این کشور برای ایران قطعا یک مزیت خواهد بود. از سوی دیگر چین در زمینه مذاکرات هسته ای عضو برجام است و در قالب این مذاکرات چه در گذشته و چه امروز و چه قطعا در آینده نزدیک به کمک این کشور نیاز داشته و داریم. در موضوعات جهانی و تقویت جنوب – جنوب نیز دیدگاه های ایران و چین بسیار به هم نزدیک است. تمام این واقعیت ها و اشتراکات زمینه های بسیاری را برای توسعه و تعمیق همکاری تهران-پکن فراهم می کند.
من معتقد هستم که ما در مسیر توسعه این رابطه، کمی دیر هم اقدام کردیم و باید این گفت و گو را با طرف چینی زودتر آغاز می کردیم.
شما در پرسش خود به برنامه ریزی اعلام شده دولت چهاردهم برای بازگرداندن توازن در سیاست خارجی اشاره کردید اما من اعتقاد چندانی به شکل گیری این توازن میان غرب و شرق ندارم. به دلایلی که پیشتر اشاره کردم به علاوه اینکه چین بسیاری از نیازهای ما را تامین کرده و می کند و البته با توجه به جایگاه چین از نظر اقتصادی و سیاسی در سطح بین المللی، وزنه روابط ایران با چین در این بازه زمانی باید سنگین تر باشد. سفرهای دوجانبه و سطح تبادل نظر میان مقام های دو کشور در موضوعات مهم دوجانبه و بین المللی باید افزایش پیدا کند. محروم سازی خود از این ارتباط تنها به متضرر شدن بیشتر ایران منتهی می شود. سیاست خارجی ایران باید در زمینه توسعه و پیگیری روابط دوجانبه فعال تر و پویاتر عمل کند.
شما توسعه رابطه با چین را الزاماً در تضاد با سیاست تنش زدایی و توسعه رابطه با غرب می دانید یا این باور عمومی اشتباهی است که در داخل ایران در هر دو جناح موافقان و مخالفان توسعه رابطه با چین جا افتاده است؟
به نظر من این بحث ها از اساس غلط است. شرق و غرب به تنهایی و در قالب یک کلیت معنایی ندارد. در هرکجا که پای منافع ملی ایران و تامین حداکثری این منافع در میان باشد باید توسعه رابطه صورت بگیرد. هیچ کشوری از جمله ایران نباید دست به محدودیت سازی برای خود در حوزه سیاست خارجی بزند. اینکه تصور کنیم برای توسعه رابطه با غرب باید در حوزه رابطه با شرق از جمله در کمیت و کیفیت رابطه با چین محدودیت ایجاد کنیم درست نیست. شما نگاهی به سیاست خارجی سایر کشورها بیندازید. امارات متحده عربی یا عربستان سعودی بیشترین رابطه با چین را همزمان با توسعه و تعمیق رابطه همه جانبه با غرب دارند. همه کشورها در حال استفاده از ظرفیت همکاری با یکدیگر هستند فارغ از اینکه کشوری در عالم جغرافیا غرب محسوب شود یا شرق.
متاسفانه یک برداشت و یا مفهوم نادرست در سطح برخی از اندیشکده ها و یا چهره های صاحب نظر سیاسی در ایران وجود دارد که توسعه رابطه با شرق یا تلاش برای تنش زدایی از رابطه با غرب الزاما به معنای پشت کردن به یکی و قرار دادن همه تخم مرغ ها در سبد دیگری است. این در حالی است که شما باید در رابطه با هر کشوری محور اصلی را تامین منافع ملی خود قرار داده و پیش بروید.
چین با وجود همه رقابتهایی که با آمریکا دارد حوزه ای به اسم منافع اساسی را با این کشور تعریف کرده و سیاستهایش را بر مبنای تامین این منافع پیش می برد. ایران و چین نیز در نتیجه سالها همکاری و ارتباط تنگاتنگ منافع اساسی خود را در رابطه دوجانبه با هم تعریف کرده اند و هر دو کشور می دانند که باید در راستای تامین این منافع اساسی، زمینه های همکاری را ترسیم کنند. من فکر می‌کنم که وزیر خارجه در جریان سفر جاری به چین باید چند پیشنهاد مشخص و کاربردی را به طرف چینی برای همکاری در غرب آسیا اعلام کند.
ایران و چین در دولت دوازدهم به یک توافقنامه جامع برای همکاری دوجانبه رسیدند. امروز چقدر در اجرای آن تفاهم ها پیشرفت صورت گرفته است؟
جمهوری اسلامی ایران در اوج تلاش های ضدایرانی دولت اول دونالد ترامپ، در دولت دوازدهم توافقنامه همکاری جامع ۲۵ ساله را با چین امضا کرد. این برنامه به عنوان نقشه راه توسعه رابطه ایران و چین بسیار مثبت بود و اکنون باید چند و چون پیشرفت این برنامه مورد بررسی قرار بگیرد. نقاط ضعف آن شناسایی و پیگیری شود. کار دیپلماتیک یعنی رسیدگی به همین امور. در اجرای این قبیل توافقنامه ها میان کشورها همواره ایرادهایی وجود دارد که باید با رصد دائمی و راه حل یابی، موانع را از میان برداشت.
این توافقنامه، برنامه بسیار مهمی بود که بین ایران و چین امضا شد. البته باید اعتراف کنم متاسفانه به دلیل اینکه در داخل فضای رسانه ای و عمومی ایران برخی موضوعات خلاف واقع درباره مفاد این توافق مطرح شد این توافق نتوانست در میدان اجرا مسیری که برای آن تعیین شده بود را به خوبی طی کند. به هرحال این توافقنامه یک سند بالادستی است که به نوعی نقشه راه روابط در حوزه های مختلف را نشان می دهد.
تا چه اندازه تحریم ها و جریمه های وضع شده بر هرگونه همکاری با ایران، اجرای مفاد این توافق را با سختی روبه رو کرده است؟
تحریم نوعی مانع محسوب می شود و این قابل تکذیب نیست. اقتصاد چین با اقتصاد غرب در هم تنیده شده است. تنها در یک نمونه، روابط تجاری چین با مثلا امریکا چیزی حدود هفتصد میلیارد دلار است. تاکنون بسیاری از شرکت های چینی به دلیل کار با ایران جریمه شده اند. شما کدام شرکت مثلا اروپایی را می بینید که به دلیل کار با ایران مورد تحریم قرار گرفته و یا جریمه شده باشد؟ چینی ها می گویند ما خود را ملزم به رعایت تحریم های آمریکا علیه کشورها از جمله ایران نمی دانیم اما ما هم نباید توقع داشته باشیم که شرکت های چینی خود را به دلیل روابط با ایران در دوره تحریم به خطر بیندازند. ما باید روش های خود را برای دور ماندن از گزند تحریم های آمریکا داشته باشیم که البته روش هایی هم وجود دارد و اکنون استفاده می شود. در حال حاضر علیرغم وجود همین تحریم ها، حجم روابط ایران با چین رقم بسیار بالایی است و بسیاری از نیازهای ما در داخل کشور از طریق چین تامین می شود. البته همزمان این همکاری سوژه تبلیغ های بسیار منفی هم است. در دوره کرونا، ما ۱۲۰ میلیون دوز واکسن از چین تهیه کردیم و این در شرایطی بود که امکان خرید این واکسن از اروپا به دلیل نبود کانال مالی وجود نداشت. با این وجود در همان بازه زمانی چه فضاسازی هایی درباره واکسن چینی شد که امروز مشخص شده اتفاقا یکی از باکیفیت ترین محصولات بوده است.
در حال حاضر هم طرف چینی مایل به توسعه رابطه با ایران است و هم در طرف ایرانی این تمایل وجود دارد. فعلا کانال های مالی ایران با غرب مسدود هستند و این در حالی است که این کانال با چین باز و فعال است. در حال حاضر نیازهای اساسی در کشور از چه طریقی تامین می شوند؟ این مسیر نشان می دهد که روشی وجود دارد.