گروه سیاست خارجی- پس از حدود یک ماه فراز و نشیب رسانه‌ای در ایران و آمریکا درباره احتمال آغاز دور جدیدی از گفت‌وگوها بر سر مسائل هسته‌ای، شب گذشته دونالد ترامپ در دیدار با بنیامین نتانیاهو اعلام کرد که این مذاکرات به‌صورت مستقیم و در یک کشور ثالث برگزار خواهد شد. چند ساعت بعد، این موضوع از سوی وزیر امور خارجه ایران نیز تأیید شد. با این حال، روایت عباس عراقچی تفاوت‌هایی با سخنان رئیس‌جمهور ایالات متحده داشت و بر موضع رسمی ایران مبنی بر انجام مذاکرات به‌صورت غیرمستقیم تأکید می‌کرد.
همچنین منابع آگاه می‌گویند «صرف پاسخ» نامه‌ای که در ۲۷ ماه میلادی گذشته از سوی وزارت امور خارجه ایران به عمان برای تحویل به دولت آمریکا ارسال شد و نادیده نگرفتن نامه «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور آمریکا تأثیر مثبتی در فراهم کردن شرایط برای آغاز مذاکرات غیرمستقیم داشت.
این منابع می‌گویند ایران بعد از ارسال جواب خود، نامه‌ای را از آمریکا دریافت کرد مبنی بر اینکه دولت آمریکا آماده است تا هرچه‌سریع‌تر مذاکرات را آغاز کند.
این منابع در گفت‌وگو با العربی الجدید گفتند دولت آمریکا مصر بود که مذاکرات مستقیم باشد اما ایران این مسئله را به نتایج مذاکرات مسقط و میزان آمادگی طرف آمریکایی برای مذاکره تنها درباره برنامه هسته‌ای و رفتار و برخورد آمریکا بعد از این مذاکرات مرتبط کرد.
همچنین برنا در گزارشی می نویسد: در ساعات ابتدایی روز سه‌شنبه، پس از آنکه دونالد ترامپ در کاخ سفید اعلام کرد گفت‌و‌گو‌ها با ایران در جریان است و در ادامه، روز شنبه مذاکرات مستقیمی در سطح بالای سیاسی میان تهران و واشنکتن انجام می‌شود، غافلگیری و شوک ابتدایی رسانه‌ها و فضای مجازی را به گمانه‌زنی واداشت.
رسانه‌های غربی گمانه‌های ابتدایی را روی خط بردند و در شبکه‌های اجتماعی به بازخورد اولیه این روایت پرداختند. در نخستین واکنش به این خبر، خبرنگار نیویورک‌تایمز در صفحه رسمی خود در شبکه اجتماعی ایکس اعلام کرد: سه مقام ایرانی به من اعلام کرده‌اند که جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا قرار است روز شنبه در عمان دیداری برای آغاز مذاکرات غیرمستقیم برگزار کنند.
وی مدعی شد: به گفته این منابع، تهران به واشنگتن اطلاع داده که در صورت پیشرفت مثبت در دور نخست مذاکرات، آماده و مایل به گفت‌وگوی مستقیم خواهد بود، اقدامی که نشانه‌ای از تغییر آشکار در رویکرد دیپلماتیک ایران به شمار می‌رود.
چند روایت از گفت‌وگوی ایران و آمریکا
برنا می نویسد: در ایران، اما واکنش‌ها کمی متفاوت بود و گمانه‌ها بر اساس اخبار روز دوشنبه درباره مذاکرات غیرمستقیم و انتظار ایران برای پاسخ ترامپ روایت شد. برخی اخبار شوک‌آور بودن موضوع را مورد توجه قرار می‌داد و تحلیل‌ها بر این بود که ایران بر مذاکرات غیرمستقیم تاکید دارد و اظهارات رئیس‌جمهور ایالات متحده همخوانی محتوایی با آنچه که وزارت خارجه ایران بیان کرده، ندارد.
برخی رسانه‌ها در ساعات ابتدایی گفته‌های ترامپ را بازی روانی در زمین دیپلماسی دانستند که می‌خواهد ایران در عمل انجام شده برای نشستن پشت میز مذاکره مستقیم قرار دهد و در صورت مخالفت، تهران را به عنوان مخالف گفت‌و‌گو و دیپلماسی معرفی کند.
پس از این روایت‌ها عیاس عراقچی، وزیر خارجه ایران اظهارات ترامپ مبنی بر آغاز مذاکرات ایران و آمریکا در روز شنبه را تایید، اما اضافه کرد که گفت‌و‌گو‌ها غیرمستقیم خواهد بود. عراقچی افزود: «ایران و ایالات متحده روز شنبه در عمان برای مذاکرات غیرمستقیم در سطح بالا دیدار خواهند کرد. این، هم فرصتی است و هم یک آزمون. توپ در زمین آمریکا است.»
این خبر از سوی رسانه‌های داخلی و خارجی پیگیری شد و سی‌ان‌ان به نقل از یک منبع آگاه نوشت که پیش‌بینی می‌شود مقام‌های آمریکایی شنبه در نشستی به میزبانی عمان با مقام‌های ایرانی به طور مستقیم درباره توافق هسته‌ای گفت‌و‌گو کنند. سی‌ان‌ان گمانه‌زنی کرد که استیو ویتکاف، فرستاده ترامپ در خاورمیانه، مسئول پرونده ایران باشد. این خبر از سوی رسانه‌های داخلی هم تایید شد و گفته می‌شود که سید عباس عراقچی و استیو ویتکاف فرستاده ترامپ در خاورمیانه احتمالا از دو طرف برای پیشبرد گفت‌و‌گو‌های اولیه انتخاب شده‌اند.
انتخاب ویتکاف برای مذاکره
انتخاب ویتکاف به عنوان مذاکره‌کننده با جمهوری اسلامی ایران در حالی مطرح شده که او در هفته‌های اخیر واکنش‌های مثبتی به ازسرگیری دیپلماسی میان تهران و واشنگتن نشان داده بود. ویتکاف در مصاحبه پادکستی با تاکر کارلسون، مجری مشهورو مفسر سابق فاکس‌نیوز که در حلقه ضد جنگ اطرافیان ترامپ قرار دارد، گفته بود «فشار زیادی بر دولت ترامپ برای درگیری نظامی با ایران وجود دارد، اما اولویت رئیس‌جمهور، یافتن راه‌حلی دیپلماتیک است.»
او تأکید کرد که ترامپ شخصاً نامه‌ای به ایران ارسال کرده و خواستار مذاکره، رفع سوءتفاهم‌ها و بازگشت تهران به جامعه جهانی شده است؛ بنابراین معتقدم هنوز فرصتی برای حل مسالمت‌آمیز این تنش‌ها وجود دارد.» ویتکاف درباره محتوای نامه ترامپ هم در اظهار نظر دیگری گفته بود «کلاً گفته شده "من رئیس‌جمهور صلح هستم. این چیزی است که من می‌خواهم. دلیلی وجود ندارد که ما این کار را از راه نظامی انجام دهیم. ما باید گفت‌و‌گو کنیم. ما باید یک برنامه راستی‌آزمایی ایجاد کنیم تا کسی نگران کاربرد نظامی مواد هسته‌ای شما نباشد، زیرا (اقدام) جایگزین، جایگزین چندان خوبی نیست.»
این گفته‌ها در کنار آخرین توئیت تاکرکارلسون، قیل از نشست ترامپ و نتانیاهو، در حالی که تنش‌های رسانه‌ای افزایش یافته بود، نشان می‌دهد فعلا حلقه ضدجنگ اطراف رئیس‌جمهور ایالات متحده، دست بالا را دارند و توانسته‌اند او را از مخاطرات بزرگ یک درگیری نظامی با ایران آگاه کنند.
هشدار درباره مخاطرات جنگ و پیشبرد مذاکره
روز دوشنبه همزمان با شدت گرفتن تهدیدات مقامات آمریکایی علیه ایران، کارلسون درباره هرگونه درگیری با ایران هشدار داده بود. او ساعاتی پیش از دیدار از پیش برنامه ریزی شده «بنیامین نتانیاهو» نخست وزیر رژیم صهیونیستی با ترامپ، در شبکه اجتماعی «ایکس» نوشت: «هر چه درباره تعرفه‌ها فکر کنید، واضح است که اکنون بدترین زمان ممکن برای ایالات متحده برای شرکت در حمله نظامی به ایران است. ما توان رو‌به‌رو شدن با عواقب آن را نداریم.»
کارلسون افزود: «هزاران آمریکایی خواهند مرد. ما در جنگی که پس از هرگونه اقدام نظامی علیه ایران شکل خواهد گرفت، شکست خواهیم خورد. هیچ چیز مخرب‌تر از این برای کشور ما نخواهد بود.»
او بدون اشاره مستقیم به خواست نتانیاهو و دیگر مقامات رژیم صهیونیستی برای تجاوز به تمامیت ارضی ایران و کسب حمایت عملی و سیاسی آمریکا از این اقدام تأکید کرد: «با این حال، به لطف فشار بی‌امان نئومحافظه‌کاران، از همیشه به هم نزدیک‌تر هستیم. این جنگ یک خودکشی است. هرکسی که طرفدار درگیری با ایران باشد، متحد آمریکا نیست، بلکه دشمن آمریکا است.»
نقطه عطفی برای بازگرداندن دیپلماسی
با این وجود به نظر می‌رسد که ایران و ایالات متحده، نخستین قدم را برای افزایش سطح دیپلماسی بعد از یک دوره تهدید و التهاب برداشته‌اند. مذاکرات در دنیای دیپلماسی نه تنها یک بستر برای رفع تنش‌ها بلکه آزمونی برای تعیین خط مشی‌های آینده است.
رویکرد‌های متفاوت آمریکا و ایران در این زمینه، بازتابی از پیچیدگی‌های مناقشات هسته‌ای و منطقه‌ای است که سال‌هاست بر روابط این دو کشور سایه افکنده. در حالی که ترامپ به دنبال ایجاد فرصت برای گفت‌و‌گو‌های مستقیم است، ایران با تأکید بر مذاکرات غیرمستقیم سعی دارد از هرگونه تحمیل سیاسی جلوگیری کند.
در نهایت موفقیت یا شکست این تلاش‌ها به قدرت استراتژیک، انعطاف‌پذیری و آمادگی دو طرف در پاسخ به تغییرات ناگهانی بستگی خواهد داشت. همچنین، فشار‌های داخلی در آمریکا و ایران، و واکنش‌های جامعه بین‌المللی نسبت به هرگونه تغییر در رویکرد‌های مذاکراتی، می‌تواند به یک نقطه عطف حیاتی در روند گفت‌و‌گو‌ها تبدیل شود.
با وجود اختلاف نظر‌های موجود و بازی‌های روانی دیپلماتیک، اینکه مذاکرات توانایی کاهش تنش‌ها و بازگشت به روندی از گفت‌و‌گو‌ها را خواهند داشت یا خیر، مسئله‌ای است که تنها زمان و عملکرد سیاستمداران می‌تواند آن را روشن کند.
مذاکرات برابر باشد، احتمالا به مذاکرات مستقیم تبدیل می‌شود
استاد ژئوپلیتیک دانشگاه ضمن بیان این‌که نسبت به مذاکرات ایران و آمریکا خوش‌بین است، گفت: اگر طرف ایرانی احساس کند مذاکرات برابری از سوی آمریکایی‌ها دنبال می‌شود، احتمال انجام مذاکرات به صورت مستقیم وجود خواهد داشت.
«عبدالرضا فرجی‌راد» در گفت‌وگو با ایسنا در تحلیل خود از گفت‌وگوی غیرمستقیم ایران و آمریکا که گفته شده از شنبه آینده در عمان آغاز می‌شود، اظهار کرد: با توجه به آغاز مذاکرات، از روند آن خوش‌بین هستم و احتمالا دور نخست و دوم به صورت غیرمستقیم خواهد بود و اگر طرف ایرانی احساس کند مذاکرات برابری را آمریکایی‌ها دنبال می‌کنند و نسبت به مساله هسته‌ای نگرانی نداشته باشند، این مذاکرات به مذاکرات مستقیم تبدیل می‌شود.
وی تصریح کرد: آنچه در رسانه‌ها از صحبت‌های ترامپ مطرح شده در واقع او برداشت خود را گفته و دروغ هم نگفته است، ترامپ به دنبال رفع نگرانی است، بنابراین مذاکراتی که میان وزیر امور خارجه کشورمان و ویتکاف فرستاده ویژه آمریکا در امور غرب آسیا انجام خواهد شد، احتمالا بعد از روز شنبه نیز دنبال شود.
قدرت مانور نتانیاهو در درون آمریکا زیاد نیست
این دیپلمات پیشین ایران همچنین درباره کارشکنی نتانیاهو در روند مذاکرات ایران و آمریکا نیز اظهار داشت: اسرائیل همواره کارشکنی خود را دارد و خواسته اصلی نتانیاهو این است که به طور کلی فناوری هسته‌ای ایران جمع آوری شود. این واقعیت را در نظر داشته باشیم که نتانیاهو از ترامپ ترس دارد و حرکاتی که نتانیاهو در ارتباط با موضوع هسته‌ای ایران پیش از این و حتی در دوران ریاست جمهوری اوباما انجام داد، نوعی ایجاد اختلاف و کارشکنی بود.
فرجی‌راد ادامه داد: اما در شرایط فعلی، نتانیاهو نمی‌تواند این کار را انجام دهد زیرا او هم در داخل سرزمین‌های اشغالی مشکل دارد و هم این‌که می‌داند ترامپ از او خوشش نمی‌آید و چندین بار به دلایل مختلف ترامپ مواضع منفی و یا مستقیم و غیرمستقیم در رابطه با نتانیاهو داشته است.
این استاد ژئوپلیتیک دانشگاه همچنین گفت: از آن‌جایی‌که اکثریت نمایندگان کنگره با ترامپ هستند، قدرت مانور نتانیاهو در درون آمریکا زیاد نیست و لذا اقدامی که ترامپ انجام داد و سفر هفته آینده نتانیاهو به آمریکا، زودتر از موعد انجام شد به نوعی احضار او بود. ترامپ می‌خواست به نتانیاهو بفهماند که روز شنبه مذاکرات ایران و آمریکا انجام می‌شود و این مذاکرات برای آن‌ها مطلوب است و آن‌ها نیز در جریان باشند.
فرجی‌راد خاطرنشان کرد: در واقع ترامپ به طور غیرمستقیم به نتانیاهو فهماند که کارشکنی در این مذاکرات صورت نگیرد حتی کنفرانس مطبوعاتی که از پیش اعلام شده بود ترامپ آن را لغو کرد و بیش‌تر به این خاطر بود که نتانیاهو زیاد حرف نزند، در همان محدودیتی که خودشان می‌خواستند به یکی دو سوال پاسخ دادند.
وی در پایان یادآور شد: ترامپ تلاش کرد فضا را مدیریت کند تا خدشه‌ای در مذاکرات ایجاد نشود و این احساس در طرف ایرانی به وجود نیاید که اسرائیل نقش اساسی دارد.