بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران، چه در گذشته و چه در حال، بر سر ریشه‌های اصلی فساد و رانت در کشور توافق نظر دقیقی ندارند. برخی آن را بی‌ارتباط با تحریم‌ها می‌دانند، در حالی که عده‌ای دیگر آن را جزئی جدایی‌ناپذیر از پیامدهای تحریم قلمداد می‌کنند.
این دیدگاه که فساد و رانت در اکثر بخش‌های کشور ریشه دوانده و سهم قابل توجهی در اقتصاد دارد، گاهی موجب می‌شود تا برخی، علل اصلی و پایه‌ای این پدیده را نادیده بگیرند. در نتیجه، ریشه واقعی این شرایط رانت‌خیز که عمدتاً می‌توان آن را تحریم‌ها و حتی برخی عوامل دیگر (با تأثیر کمتر یا بیشتر) تلقی کرد، کم‌اهمیت جلوه داده می‌شود.
با دقت بیشتر می‌توان دریافت که شدت‌گرفتن یا کاهش فشارهای تحریمی و البته تداوم آن‌ها، نوساناتی را در روند رانت و فساد در کشور به دنبال داشته است. هرچند نباید این پدیده را صرفاً از یک بعد بررسی کرد، اما نادیده‌گرفتن یا کم‌اهمیت‌شمردن مسئله تحریم، کاری نادرست و بیهوده است. با نوسانات شدت تحریم‌ها و طولانی‌شدن آن‌ها، سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران ناچار شده‌اند در بسیاری از موارد به بخش‌های خاصی روی آورند. این اجبار و نبود تنوع در واگذاری امور اقتصادی و حتی غیراقتصادی، به سمت یک‌جانبه‌گرایی و انحصار پیش رفته و پس از آن، فساد در بسیاری از بخش‌ها شکل گرفته است. این بخش‌ها، که شاید در ابتدا مثبت و کارآمد به نظر می‌رسیدند، با گذشت زمان تبدیل به نقاط مشکل‌ساز و حتی سرطانی شده‌اند.
با وجود اینکه مقابله با فساد و رانت امری منطقی به نظر می‌رسد، اما این رویکرد تنها بر "درمان" تمرکز کرده و "پیشگیری" را رها ساخته است. این وضعیت را می‌توان به شیوع بیماری‌ای تشبیه کرد که در آن تنها به مداوای بیماران پرداخته می‌شود، در حالی که منبع اصلی ویروس همچنان در حال تکثیر است. در نتیجه، این "مداوای مداوم" تنها به افزایش روزافزون "بیماران" (مشکلات) منجر شده و توان مقابله با این سیل عظیم، تنها در حد توان اندکی باقی می‌ماند. ریشه اصلی این "ویروس" هر روز بخش‌های بیشتری از اقتصاد شکننده و کوچک‌شده ما را تخریب می‌کند و متأسفانه ممکن است به ویرانی کامل آن بینجامد.
با توجه به بی‌ثباتی شرایط سیاسی در گذشته و حال، نمی‌توان به حل یکباره مشکلات ناشی از این علت بزرگ و گریزناپذیر (تحریم) امید داشت. ما عملاً در یک مسیر منفی قرار داریم که تنها شاهد کاهش یا افزایش مقطعی سرعت آن در بازه‌های زمانی مختلف هستیم. به نظر می‌رسد، همچون گذشته، باید دائم درگیر مداوای بیمارانی باشیم که تعدادشان رو به ازدیاد است؛ تا زمانی که مسیر پیشگیری هموار شود و بتوان این "ویروس خورنده" را به طور کامل ریشه‌کن کرد. امید است که کلید راه پیشگیری و مبارزه، پیش از یک فروپاشی کامل، در دسترس قرار گیرد.
در نهایت همانطور که اشاره شد، رانت، فساد و انحصار (که برخی آن‌ها را خود علت می‌دانند)، در واقع معلول تحریم‌ها و البته دلایل دیگری هستند که شاید به دلیل قدرت‌یافتن روزافزون تحریم‌ها، تا حدودی به حاشیه رفته‌اند. این دلایل دیگر نیز اثرات کم یا زیاد خود را دارند، اما به هیچ وجه نباید از وجود علت بزرگی به نام تحریم که در بخش اقتصادی مدام بالغ‌تر و مؤثرتر شده است، غافل بود.
در پایان باید تأکید کرد که هرچند علل این پدیده‌ها به یک عامل منحصر نیستند، اما باید پذیرفت که تحریم‌ها یکی از بزرگترین و شاید غالب‌ترین آن‌ها محسوب می‌شوند. در شرایط حاضر، تحریم می‌تواند خود یکه‌تاز در ایجاد بحران‌ها معرفی شود. تنها با یافتن راهی معقولانه برای تضعیف این عامل (حتی در شرایط تنش و تقابل فعلی)، می‌توان در تمامی بخش‌های کشور بهبودی ایجاد کرد. کم‌اهمیت‌جلوه‌دادن یا در مقابل، بزرگ‌نمایی بی‌رویه این مسئله، نتیجه‌ای جز تشدید مشکلات در پی نخواهد داشت.