گروه سیاست خارجی- گفت‌وگوهای ایران و اروپا در استانبول درباره برنامه هسته‌ای ایران به پایان رسید.
گفت‌وگوها میان دیپلمات‌های ارشد ایران و تروئیکای اروپایی و همچنین معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که صبح جمعه در استانبول آغاز شده بود، به پایان رسید.
این گفت‌وگوها در سطح معاونان وزیر امور خارجه و در محل سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در استانبول برگزار شد.
«کاظم غریب‌آبادی» و «مجید تخت‌روانچی» معاونان وزیر خارجه ایران ریاست هیات ایرانی در این گفت‌وگوها را برعهده داشتند.
«اسماعیل بقائی» سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده بود که «رفع تحریم‌ها و مباحث مربوط به برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران»، محور این گفت‌وگوها خواهد بود.
بقائی همچنین امروز و در گفت‌وگویی پیش از برگزاری این این گفت‌وگوها، آن را فرصت مغتنمی برای تصحیح نگاه و موضع این سه کشور در قبال موضوع هسته‌ای ایران دانست و ابراز امیدواری کرد که این سه کشور از این فرصت برای جبران رویکردهای غیرسازنده قبلی که موجب مخدوش شدن اعتبار و جایگاه مذاکراتی اروپا و تبدیل آن به بازیگر حاشیه‌ای نیز گردیده است، استفاده کنند.
سخنگوی وزارت خارجه ایران با ابراز تاسف از مواضع جانبدارانه سه کشور اروپایی در قبال تجاوز نظامی رژیم صهیونیستی و آمریکا به ایران که عملا این سه کشور را به‌عنوان توجیه‌گران قانون‌شکنی و تجاوز به دنیا معرفی نمود، تصریح کرد: جمهوری اسلامی ایران پیش‌تر نسبت به چنین موضع‌گیری‌های ناشایستی اعتراض کرده و قطعا در نشست روز جمعه نیز مراتب اعتراض ایران در این خصوص به طرف‌های اروپایی ابلاغ خواهد گردید و از آنها توضیح خواسته خواهد شد.
بقائی در پاسخ به سوالی راجع به تهدید مکرر کشورهای اروپایی مبنی بر استفاده از سازوکار موسوم به «مکانیسم ماشه» گفت: هیچ توجیهی برای عدم خروج موضوع هسته‌ای ایران از دستور کار شورای امنیت در موعد مقرر وجود ندارد. ضمن اینکه سه کشور اروپایی اساسا به دلیل مواضع و عملکردهای خود در قبال تعهداتشان در برجام، هیچ اهلیت و حقی برای توسل به چنین ساز و کاری ندارند. به عبارت دیگر سه کشور اروپایی به دلیل نقض مستمر تعهدات خود طبق برجام و موضع‌گیری حمایتی از حملات نظامی آمریکا و رژیم صهیونیستی علیه تاسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز ایران - که نقض قطعنامه ۲۲۳۱ و تعرض به موضوع اصلی آن یعنی «تایید برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران به‌شمول غنی‌سازی» بود- آگاهانه جایگاه خود به‌عنوان «مشارکت‌کننده برجام» را مخدوش کرده‌اند و لذا دیگر صلاحیت حقوقی برای استفاده از -یا حتی تمدید- سازوکارهای برجامی که خود ناقض آن هستند ندارند.
او در ادامه افزود: بازگرداندن قطعنامه‌های شورای امنیت که در سال ۲۰۱۵ به‌موجب برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ لغو شده است، هیچ توجیه یا مبنای حقوقی، اخلاقی و منطقی ندارد، چرا که اولا ایران کماکان عضو برجام است و مجموعه اقدامات جبرانی که یک‌سال بعد از خروج آمریکا از برجام اتخاذ کرد نیز به‌موجب برجام و در واکنش به نقض عهد آمریکا و سه کشور اروپایی بوده است. اساسا سه کشور اروپایی که خود مستمرا مرتکب نقض تعهدات خود در قبال ایران شده‌اند، صلاحیت قانونی و منطقی برای متهم‌کردن ایران به نقض همان قطعنامه‌ای که خود ناقض آن هستند ندارند.
سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در پاسخ به سوال ایرنا درباره گزارش اخیر برخی رسانه‌ها مبنی بر احتمال طرح تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ از سوی اروپا گفت: اساسا وقتی اصل موضوع بازگرداندن تحریم‌ها فاقد هرگونه دلیل و وجاهت قانونی و منطقی است و طرف‌های اروپایی به دلیل عملکردشان صلاحیت و مجوز چنین کاری ندارند، صحبت‌کردن از تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ را نیز به‌طور مضاعف بی‌معنا و بی‌مبنا می‌دانیم و با آن مخالفیم.
بقائی در خصوص آخرین وضعیت همکاری‌های ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفت: توقف همکاری ایران با آژانس نتیجه مستقیم اقدامات غیرقانونی و تجاوزکارانه رژیم صهیونیستی و آمریکاست که با نقض منشور ملل متحد و حقوق بین‌الملل، ضربه مهلکی به رژیم منع اشاعه زده و با حمله به تاسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز ایران، ایمنی و امنیت این تاسیسات را به شدت مخدوش کردند. بر این اساس، جامعه جهانی باید ضمن محکوم‌کردن حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران، متجاوزان را به‌خاطر این وضعیت پاسخگو و بازخواست نماید.
دیپلمات ارشد ایرانی تاکید کرد: ایران کماکان عضو معاهده منع اشاعه و موافقتنامه جامع پادمان است، اما در وضعیت فعلی (پس از حملات غیرقانونی رژیم صهیونیستی و آمریکا علیه تاسیسات صلح‌آمیز هسته‌ای ایران) مبنا و چارچوب تعامل ما با آژانس، قانون اخیر مصوب مجلس است که همکاری با آژانس را منوط به کسب مجوز و هماهنگی لازم با شورای عالی امنیت ملی کرده است.
بقائی در مورد خبر سفر یکی از مسئولان ارشد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران و احتمال بازدید وی از تاسیسات هسته‌ای آسیب‌دیده، گفت: سفر معاون مدیر کل آژانس به تهران در دستور کار است و احتمالا طی چند هفته آینده انجام خواهد شد. هدف از این سفر، رایزنی جهت تنظیم شیوه ‌نامه جدید برای همکاری ایران-آژانس است و هیچ برنامه‌ای برای بازدید از تاسیسات هسته‌ای که در جربان حملات غیرقانونی آمریکا و رژیم صهیونیستی آسیب دیده‌اند در دستور کار قرار ندارد.
اروپا در برابر لحظه سرنوشت‌ساز برای بازیابی اعتبار خود در برجام
رسانه آمریکایی نوشته اروپا به عنوان معمار و نگهبان توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ با انتخاب سرنوشت‌سازی روبه‌روست؛ یا نقش خود را به عنوان میانجی صادق در دیپلماسی چندجانبه برای عدم گسترش سلاح‌های هسته‌ای احیا کند و یا از تجاوزگری رژیم صهیونیستی علیه ایران با حمایت آمریکا حمایت کرده و با «اشتباهات بزرگ و کوته‌بینانه‌ای» مانند فعالسازی «سازوکار ماشه» به سمت رویارویی خطرناکی گام بردارد که تنها امنیت جهانی را بیش از پیش تضعیف می‌کند.
به گزارشی ایسنا، اتحادیه اروپا که در شکل‌گیری توافق هسته‌ای ایران نقش داشته است، اکنون باید تصمیم بگیرد که آیا بار دیگر پیشگام دیپلماسی خواهد شد یا تحت تاثیر این توهم قرار می‌گیرد که «زور چیزی را درست می‌کند».
در گزارش تحلیلی رسانه آمریکایی با این مقدمه مطرح شد: دیپلمات‌های اروپایی امروز در استانبول با همتایان ایرانی خود برای گفت‌وگوهای هسته‌ای دیدار کردند. اما با توجه به اینکه حملات نظامی اخیر اسرائیل و آمریکا علیه ایران، غرب آسیا را به ورطه بی‌ثباتی تازه‌ای کشانده و حقوق بین‌الملل را تضعیف کرده است، بقای یکی از معدود ابتکارات دیپلماسی که بدون جنگ موفق به محدود کردن برنامه هسته‌ای یک کشور شد، یعنی توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، اکنون در خطر است.
به نوشته این رسانه، «اروپا به عنوان معمار و نگهبان توافق تاریخی برنامه جامع اقدام مشترک(برجام) در سال ۲۰۱۵، با انتخاب سرنوشت‌سازی روبه‌روست؛ یا نقش خود را به عنوان میانجی صادق در دیپلماسی چندجانبه برای عدم گسترش سلاح‌های هسته‌ای احیا کند و یا از بازنگرش‌گری نظامی اسرائیل با پشتیبانی آمریکا پیروی کرده و به سمت آن رویارویی‌ گام بردارد که تنها امنیت جهانی را بیش‌ازپیش از هم می‌گسلد.»
پالتیکو در ادامه نوشت: لحظه کنونی از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که هفته گذشته ۱۰ سال از توافق ۲۰۱۵ گذشت، توافقی انقلابی که تحت رهبری اروپا شکل گرفت و هنوز هم جامع‌ترین توافق در زمینه منع گسترش تسلیحات هسته‌ای است که تاکنون مذاکره شده.
برجام ثابت کرد که با پشتکار، وحدت و احترام به حقوق بین‌الملل، دیپلماسی می‌تواند موفق شود و اگر دولت‌های غربی واقعا قصد جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای را دارند، این بار باید فراتر از اجبار، یک راه‌حل دیپلماسی ارائه دهند که هم تنش‌های کوتاه‌مدت را کاهش دهد و هم بنیانی برای ثبات بادوام را پایه‌ریزی کند. اگرچه در دوره‌ای به سر می‌بریم که اعتماد بین ایران و غرب در پایین‌ترین سطح خود قرار دارد، اما این لحظه به شکلی متناقض ممکن است پنجره‌ای منحصر به فرد، هرچند محدود برای چنین توافقی فراهم کند.
رسانه آمریکایی درباره خیانت دولت «دونالد ترامپ» به دیپلماسی با حمایت از تجاوزگری رژیم صهیونیستی به حاکمیت ملی و تمامیت ارضی ایران و تسهیل آن در میانه مذاکرات غیرمستقیم تهران-واشنگتن درباره توافقی هسته‌ای نوشت: بر کسی پوشیده نیست که حمله اسرائیل که در نهایت با حمایت آمریکا همراه شد، دقیقا در زمانی رخ داد که گفت‌وگوهای غیرمستقیم بین واشنگتن و تهران با میانجیگری عمان به مرحله جدیدی وارد شده بود. برخلاف مذاکرات برجام، این بار هیچ کشور دیگری، از جمله قدرت‌های اروپایی مشارکت نداشتند. سپس، اسرائیل به جای دادن فرصتی به تعمیق و گسترش دیپلماسی، دقیقا پیش از ازسرگیری مذاکرات، امور را به دست خود گرفت.
دولت آمریکا در نهایت از اقدام نظامی رژیم صهیونیستی پیروی کرد. حتی چندین واکنش از سوی رهبران اروپایی نیز که با متوسل شدن به بهانه‌هایی از جمله «حق اسرائیل برای دفاع از خود» و توصیف آن به عنوان «کار کثیف اما مفید» برای «پایان دادن» به برنامه هسته‌ای ایران، به طرز ناامیدکننده‌ای حاکی از تایید این اقدام بود
اعتبار اروپا در خطر است
رسانه آمرکایی در این گزارش با هشدار درباره پیامدهای پیروی از چنین رویکردی نوشت: نظم حقوقی بین‌المللی در حال فروپاشی است. اگر این رویه تغییر پیدا نکند، خطر عادی‌سازی جهانی را در بر دارد که قدرت اصل اخلاقی را پایمال و توان غرب را به چالش کشیدن باورپذیر دیگر متجاوزان، اول از همه روسیه را در تداوم حملاتش به اوکراین تضعیف می‌کند.
در همین راستا با اشاره به تهدید تروئیکای اروپا(آلمان، فرانسه و انگلیس) به فعال کردن «سازوکار ماشه»(بازگردانی یک‌باره تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران) مطرح شده است: در همین حال، دولت‌های اروپایی تهدید کرده‌اند با سازوکار ماشه اقدام به بازگردانی تحریم‌ها علیه ایران در شورای امنیت سازمان ملل خواهند کرد که اشتباهی بزرگ و کوته‌بینانه خواهد بود. این سازوکار در توافقی معین شده که اکنون عملا از بین رفته است و هرگز به ایران حق متقابل برای چالش عدم پایبندی غرب را نداد.
فراموش نکنیم که ایران به مدت بیش از یک سال پس از خروج یکجانبه آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و بازگردانی تحریم‌های گسترده آن، به تعهدات خود پایبند بود. از سوی دیگر، اقدامات بعدی تهران برای کاهش پایبندی، برای ایجاد اهرم فشار پس از آن بود که شرکای باقی‌مانده، به ویژه اروپا، نتوانستند مزایای اقتصادی وعده‌داده شده را ارائه دهند و تاسیسات و دانشمندان این کشور هدف خرابکاری و ترور قرار گرفتند.
اعتبار اروپا به عنوان یک بازیگر دیپلماسی در خطر است. تهدیدهای اخیر به بازگردانی تحریم‌های بین‌المللی بیشتر از اینکه راهبردی به نظر بیاید، نمایشی و نوعی بازی خطرناک حقوقی است که برای حفظ ارتباط و نمایش اهرم فشار، نه پیشبرد واقعی دیپلماسی به راه افتاده است. استفاده از این سازوکار در حالی که پیشتر، اروپا خود مانع سوءاستفاده واشنگتن از آن شده بود، پیام خطرناکی مبنی بر این می‌فرستد که ابزارهای حقوقی، سلاح‌های سیاسی هستند که می‌توان در استفاده از آن‌ها گزینشی عمل کرد و توافق‌ها تنها برای یک طرف الزام‌آورند.
پالتیکو با اشاره به اینکه تا پیش از حملات متجاوزانه اخیر علیه ایران، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یکی از سختگیرانه‌ترین برنامه‌های نظارتی و راستی‌آزمایی خود را در ایران به عمل می‌آورد، نوشت: این ایده که برنامه هسته‌ای ایران را می‌توان با زور از بین برد نیز نیاز به بررسی دقیق‌تری دارد. اگرچه بازسازی برخی زیرساخت‌های فیزیکی ممکن است زمان‌بر باشند، اما گزارش‌ها حاکی از آن است که ذخایر ۶۰ درصدی اورانیوم غنی‌شده ایران همچنان دست‌نخورده و در دسترس آن است. نبود نظارت بین‌المللی به این معناست که اطلاعات قابل راستی‌آزمایی درباره وضعیت یا محل این مواد در دسترس نیست.
نتیجه نهایی نظامی‌گری در این جا کاهش شفافیت و اعتماد است که پیامدی قابل پیش‌بینی برای تضعیف حقوق بین‌الملل بود. اکنون، ایران بعید است که بدون تضمین‌های موثق مبنی بر انجام نشدن عملیات نظامی بیشتر، به بازرسان اجازه ورود دهد یا به طور جدی در هرگونه روند دیپلماتیک شرکت کند. اما تا زمانی که بازرسی‌ها از سر گرفته نشود، جهان از وضعیت واقعی برنامه هسته‌ای ایران که مبنایی برای هرگونه توافق در آینده است، بی‌اطلاع می‌ماند.
بنابراین، اروپا باید فورا تصمیم بگیرد که آیا به مسیر اجبار ادامه دهد یا سرانجام، جایگاه رهبری دیپلماتیک خود را بازبیابد. اگر مسیر دیپلماسی را انتخاب کند، دولت‌های آن، به ویژه انگلیس، فرانسه و آلمان باید از یک رویکرد گام‌به‌گام حمایت کنند که آتش‌بس فعلی را با ارائه تضمین‌های امنیتی به ایران در طی مذاکرات تثبیت کند، سطح پایه اطلاع سازمان ملل درباره برنامه هسته‌ای ایران را احیا کند و برای مذاکرات اساسی‌تر درباره یک بسته دیپلماسی بلندمدت زمان بخرد.
چنین رویکردی احتمالا می‌تواند با معامله شفافیت و محدودیت‌های بلندمدت‌تر بر ذخایر، قابلیت‌ها، تحقیق و توسعه و تولیدات هسته‌ای ایران در ازای کاهش عمیق‌تر تحریم‌ها از دستاوردهای ۱۰ سال پیش فراتر رود. همچنین می‌تواند زمینه را برای ایجاد یک کنسرسیوم منطقه‌ای غنی‌سازی فراهم کند که برنامه هسته‌ای ایران بتواند مستقیما در آن مشارکت داشته باشد تا وابستگی متقابل بیشتری تحت نظارت بین‌المللی ایجاد شود.