نصب مجموعه‌ای از مجسمه‌ها در برخی شهرها در هفته‌های اخیر، موجب سیلی از شوخی‌های کاربران در فضای مجازی شد مبنی بر اینکه چه کسی اینها را ساخته است، مسئولان نیز ساخت آنها را به افراد دارای اوتیسم نسبت دادند، به اعتقاد کارشناسان، این اظهارنظر ناشیانه نه تنها دید مثبتی نسبت به طیف اوتیسم ایجاد نمی‌کند بلکه موجب تقویت کلیشه‌ها و باورهای نادرست از آنها می‌شود.
به گزارش ایرنا، طی هفته‌های اخیر، نصب مجموعه‌ای از مجسمه‌ها در برخی شهرها با واکنش‌های متفاوتی از سوی شهروندان و کارشناسان مواجه شده است، این مجسمه‌ها که گاه به شکل کاریکاتوری، ساده‌انگارانه و غیرمتعارف طراحی شده‌اند، در نگاه اول بیشتر شبیه نقاشی‌های کودکانه یا کارهای یک فرد غیرحرفه‌ای هستند، مسئولان برگزار کننده اما اعلام کرده‌اند که این آثار توسط کودکان در طیف اوتیسم ساخته شده‌اند و هدف از این اقدام، افزایش آگاهی و پذیرش اجتماعی نسبت به اوتیسم است.
اما آیا واقعاً این اقدام به درستی بازنمایی‌کننده توانمندی‌های افراد دارای اوتیسم است یا برعکس، موجب تقویت کلیشه‌ها و برداشت‌های نادرست از این طیف پیچیده می‌شود.
اوتیسم یک طیف است، نه یک تصویر ساده
کارشناسان روان‌شناسی و متخصصان حوزه اوتیسم همواره تأکید دارند که اوتیسم نه یک ناتوانی واحد، بلکه طیفی از ویژگی‌های شناختی، رفتاری و اجتماعی است، برخی افراد در این طیف دارای توانایی‌های خارق‌العاده در ریاضیات، موسیقی یا حافظه هستند، در حالی‌که برخی دیگر در برقراری ارتباط کلامی یا اجتماعی با دشواری‌هایی مواجه‌ اند، نمایش آثار هنری بسیار ساده و به‌ظاهر "عقب‌مانده‌گونه" به نام این طیف، می‌تواند به درک عمومی آسیب بزند.
مدیر عامل انجمن اوتیسم ایران با اشاره به اینکه اختلال اوتیسم یا درخودماندگی یک اختلال عصبی رشدی با شاخص‌های نقص در ارتباط اجتماعی، رفتارهای کلیشه‌ای، مشکلات درک شناختی و خزانه رفتاری، حرکتی و کلامی محدود است، گفت: اختلال اوتیسم دارای طیف های خفیف، متوسط و شدید است.
سعیده صالح غفاری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: چند روزی است خبری درباره نصب مجسمه هایی غیرمتعارف در شهرها به گوش می رسد که سازنده آنها را افراد دارای اوتیسم اعلام کردند، صرف نظر از اینکه افراد دارای اوتیسم قطعا نیازمند ایجاد فضاهای مهارت آموزی و شکوفا شدن خلاقیت ها هستند، شناساندن آثار این افراد به جامعه نباید به گونه ای باشد که چالش دیگری برای این افراد و خانواده های آنها ایجاد کند.
وی اضافه کرد: در مرحله نخست باید به شناخت جامعه نسبت به تمام طیف اوتیسم از طیف شدید که مشکلات زیادی دارند تا طیف خفیف که ظرفیت آموزشی زیادی دارند، اقدام کرد اما معرفی دست سازه اوتیسم باید به گونه ای باشد در شان خانواده خللی وارد نکند و جامعه عمومی را ترغیب کند که بتوانند در کنار اوتیسم باشند و آن را به خوبی حس کنند.
مدیرعامل انجمن اوتیسم ایران گفت: در بررسی های انجام شده، صحت و سقم این خبر (خبر ساخت مجسمه‌ها از سوی افراد اوتیسم) مشخص نشد اما با توجه به آمار بالای متولدین اوتیسم در کل جهان باید با ارائه محصولات واقعی اوتیسم و برپایی نمایشگاه ها به ظرفیت شناخت جامعه از اوتیسم کمک کنیم.
صالحی یادآور شد: در حال حاضر طبق جدیدترین آمار جهانی ۲۰۲۵، از هر ۳۶ تا ۴۵ تولد در جهان، یک کودک دارای اوتیسم متولد می شود اما در ایران تصویری از متولدین اوتیسم نداریم، با این حال تعداد مراجعین به انجمن اوتیسم ایران نشان می دهد این آمار در کشور رو به افزایش است.
بیانیه انجمن اوتیسم ایران در واکنش به مجسمه‌های اخیر نصب‌شده در اماکن عمومی
انجمن اوتیسم ایران در واکنش به مجسمه‌های نصب شده اینچنینی در سطح شهر بیانیه ای صادر کرده است، در این بیانیه آمده است: با کمال تأسف، طی روزهای اخیر شاهد نصب و انتشار تصاویری از مجسمه‌هایی با طراحی نامتعارف در برخی اماکن عمومی در شهرهای مختلف بوده‌ایم که گفته می‌شود با نیت تجلیل از کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم طراحی و اجرا شده‌اند، در حالی که نیت خیر و توجه به حقوق کودکان دارای نیازهای ویژه امری ارزشمند و ضروری است، اما اجرای ناشیانه و غیراصولی چنین پروژه‌هایی، نه تنها کمکی به ارتقای آگاهی عمومی و پذیرش اجتماعی افراد دارای اوتیسم نمی‌کند، بلکه در عمل، آنان را در معرض استهزا و آسیب‌های روحی و روانی بیشتری قرار می‌دهد.
این بیانیه افزوده است: بازتاب گسترده و طنزگونه این تصاویر در فضای مجازی، دردناک‌ترین بخش ماجرا است؛ چرا که به‌جای همدلی و درک، باعث بازتولید کلیشه‌ها و نگاهی تحقیرآمیز به جامعه اوتیسم شده است، این تجربه تلخ بار دیگر نشان داد که انجام کار خیر، بدون آگاهی، مشورت با متخصصان و رعایت اصول کرامت انسانی، می‌تواند نتایجی معکوس و مخرب به‌دنبال داشته باشد.
انجمن اوتیسم ایران ضمن ابراز نگرانی عمیق از این اتفاق و تأکید بر لزوم رعایت شأن و شخصیت کودکان دارای اوتیسم، خواستار اجرای بررسی دقیق و شفاف روند طراحی و اجرای این پروژه‌ها توسط مراجع مسئول و اطلاع‌رسانی عمومی در این زمینه، حذف یا اصلاح فوری مجسمه‌هایی که به هر شکل باعث رنجش خاطر خانواده‌ها و افراد دارای اوتیسم شده‌اند، مشاوره با کارشناسان حوزه اوتیسم، روانشناسی و جامعه‌شناسی در طراحی پروژه‌های مشابه در آینده و تولید و ترویج محتوای آموزشی و فرهنگی صحیح، علمی و محترمانه در خصوص اوتیسم و چالش‌های پیش‌روی این جامعه شده است.
انجمن اوتیسم ایران در این بیانیه تاکید کرده است که این انجمن همواره آماده همکاری، مشاوره و حمایت از هر اقدام آگاهانه، اصولی و انسانی در مسیر توانمندسازی و ارتقای کیفیت زندگی افراد دارای اوتیسم و خانواده‌های آنان است.
هنر برای آگاهی، نه برای شوک بصری
به اعتقاد کارشناسان، اگرچه نیت پشت این پروژه‌ها ممکن است خیرخواهانه باشد و در راستای گسترش همدلی با کودکان اوتیستیک تعریف شده باشد، اما نتیجه می‌تواند برعکس آن باشد، یعنی بازتولید تصویر کم‌هوش و ناتوان از بیان هنر از فردی که در طیف اوتیسم است، مردمی که بدون آگاهی تخصصی، این آثار را می‌بینند، ممکن است با دیدن این مجسمه‌ها تصویری یک‌دست، ضعیف و تحقیرآمیز از اوتیسم در ذهنشان شکل بگیرد.
یکی از نکات قابل تأمل، شیوه اجرای چنین پروژه‌هایی است، بسیاری از هنردرمانگران و فعالان حوزه آموزش کودکان خاص پیشنهاد می‌کنند که به‌جای نصب آثار خام و بدون گزینش در فضای عمومی، از نمایشگاه‌های آموزشی، گفت و گوهای چندرسانه‌ای یا همکاری هنرمندان حرفه‌ای با کودکان استفاده شود، این روش‌ها هم شأن هنری آثار را حفظ و هم زمینه گفت‌وگو و آموزش درباره اوتیسم را فراهم می‌کنند.