زلزله و سیل و فجایع دیگری که بشر از سر می‌گذراند، ابعاد مختلفی دارند. بخش پررنگ این فجایع آسیب‌های مالی و جسمی و جانی است که طبیعت خشمگین به انسان تحمیل می‌کند. اما بُعد مهمتری هم در این میان وجود دارد که در کوران فاجعه از آن غفلت می‌شود. آسیبی که بعد از خالی شدن شهر از تیم‌های امدادرسانی و خیرین نمایان می‌شود و تا پایان عمر چون سایه همراه بازماندگان فاجعه است. سیل و زلزله و آسیب‌هایی که جمع زیادی از مردم یک شهر را در یک بازه زمانی مشخص تحت تاثیر قرار می‌دهند، در اغلب موارد پدیده‌هایی طبیعی هستند، اما کیست که نداند امر طبیعی از امر انسانی متمایز نیست. زلزله امری طبیعی است اما برای بازماندگان فاجعه‌، در بستر اجتماع درک می‌شود. باید پذیرفت که زلزله امری است طبیعی، اما آسیب روحی که بازماندگان بعد از آن تجربه می‌کنند بسیار پر اهمیت‌ تر از فاجعه‌ ای است که شهر و معماری و زیرساخت‌های آن را ویران می‌کند. انسان‌ شناسان معتقدند یک فاجعه اثراتی بر خودآگاه و ناخودآگاه فردی و جمعی افرادی دارد که آنرا لمس کرده‌اند. تاثیری که بر ناخودآگاه یک فرد یا جمع از یک فاجعه باقی می‌ماند، اثری است که «روان» آن را تجربه می‌کند و تاثیراتی که بر خودآگاه فردی و جمعی یک جامعه بعد از یک فاجعه قابل مطالعه است، تغییراتی است که در «نظام ایدئولوژیکی» افراد رخ می‌دهد. وقتی که مردم بعد از سیل یا زلزله دچار یک فقر عمومی می‌شوند، نیاز به توجه ویژه پیدا می‌کنند، بی‌ توجهی و یا رسیدگی‌‌های نادرست و غیر اصولی در چنینی شرایطی تبعاتی به دنبال دارد که شاید بتوان چند سال بعد از وقوع یک فاجعه برای بررسی آن اقدام کرد و به نتایجی رسید. بررسی‌‌ها نشان می‌‌دهد خشونت و پرخاشگری بعد از زلزله روابط بین فردی را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد. استیصال و تلاش‌های بی‌‌نتیجه برای خروج از بحران، بی‌ثباتی شرایط و فقدان امکانات و… در تشدید خشونت در روابط اجتماعی بازماندگان یک فاجعه تاثیر مستقیم دارد. بعد از زلزله منجیل و پس از آن بم و ورزقان و سرپل ذهاب، موارد بسیاری از فوبیای زلزله، اختلالات خلقی، روان ‌پریشی، ترس از صدا یا همهمه و… در افرادی که این فاجعه را همراه با از دست دادن عزیزان خود تجربه کرده‌اند گزارش شده است. جامعه‌ شناسان درباره اینکه این موارد از پیامدهای زلزله هستند یا پس از فاجعه تشدید می‌شوند؛ معتقدند زلزله بهانه‌ ای برای نمایان شدن گسل‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است. مسائلی مانند بیکاری، فقر، کمبود امکانات آموزشی، طلاق، خشونت و… از قبل وجود دارند اما پس از بروز یک فاجعه مهیب، نمایان می‌شوند. امروز در محافل علمی، شاخه «جامعه‌شناسی فاجعه» به نوعی بر این شکل از آسیب‌ها تاکید دارد. جامعه‌ شناسی فاجعه به مطالعه عوامل اجتماعی، فرهنگی و پیامدهای آن بر رفتار انسان‌ می‌پردازد. توجه به نتایج بررسی‌های جامعه‌شناسان فاجعه می‌تواند آسیب‌های بعد از فاجعه را به شکل چشمگیری کاهش دهد. به نظر می‌رسد در کنار امداد رسانی به جان و مال زلزله زدگان باید امداد رسانی ویژه ای نیز برای روح و روان آنها صورت پذیرد، چرا که مسائل روحی روانی و همچنین فرهنگی – اجتماعی به وجود آمده از زلزله می‌تواند بسیار چالشی تر از مسائل مالی آن باشد.