سرمقاله
صفحات روزنامه
اخبار آنلاین
سینما و پلتفرمهای نمایش آنلاین در سالهای اخیر به بخش جداییناپذیر زندگی روزمره مردم تبدیل شدهاند. این تحولات نه تنها شیوه مصرف فرهنگی را دگرگون کرده بلکه تأثیرات عمیقی بر الگوهای فکری، سبک زندگی و حتی روابط اجتماعی گذاشته است. اگر تا چند سال پیش تجربه سینمایی عمدتاً در سالنهای تاریک و در دل جمع شکل میگرفت، امروز بخش زیادی از مخاطبان در خانه، روی گوشی تلفن همراه یا لپتاپ خود به تماشای تازهترین تولیدات مینشینند. همین تغییر بستر، خود بهتنهایی بخشی از فرهنگ نوین را میسازد و در ذهن مخاطب عادتهایی تازه نهادینه میکند. سینما همواره آینهای از جامعه بوده است. آنچه بر پرده یا صفحه پخش میشود بازتابی است از دغدغهها، آرزوها و افکار جمعی. پلتفرمها اما این آینه را چندوجهیتر کردهاند. اکنون امکان انتخاب فردی بیشتر از همیشه در دسترس است. هر بیننده میتواند مطابق علاقه و سلیقه خود، فیلم یا سریال خاصی را انتخاب کند. این آزادی انتخاب در ظاهر به معنای افزایش تنوع فرهنگی است، اما در عمل پرسشهایی جدی را مطرح میکند. آیا این تنوع منجر به عمق بیشتر در فهم فرهنگی میشود یا آنکه مخاطب را در دایره بستهای از سلایق شخصی نگه میدارد؟ الگوریتمهای توصیهگر پلتفرمها معمولاً براساس علایق پیشین کاربر عمل میکنند و همین امر میتواند موجب محدود شدن افق دید افراد شود. از سوی دیگر، باید به مسأله جهانی شدن توجه داشت. امروز فیلمها و سریالهای کشورهای مختلف بدون مرز جغرافیایی در دسترس مخاطب قرار میگیرند. این جریان فرصتی فراهم کرده تا فرهنگهای گوناگون یکدیگر را ببینند و از هم بیاموزند. آشنایی با سبکهای متفاوت زندگی، موسیقی، غذا، زبان و حتی طنز ملتهای مختلف، نوعی تجربه بینفرهنگی است که نسلهای پیشین کمتر امکان آن را داشتند. در عین حال، این فرایند میتواند به کمرنگ شدن هویتهای محلی نیز منجر شود. وقتی ذائقه مخاطب به طور مداوم در معرض الگوهای جهانی قرار گیرد، ممکن است ارزشها و روایتهای بومی کمرنگ شوند و جذابیت خود را از دست بدهند. و اینجاست که باید دقت بیشتر در تولیدات فرهنگی داشت که نه تنها باعث کم رنگشدن فرهنگبومی نشوند بلکه باعث ایجاد جذابیت و رغبتبیشتر در مخاطب باشند. تأثیرات این جریان در سطح فردی و اجتماعی نیز قابل مشاهده است. در سطح فردی، عادت به مصرف پیوسته محتوا نوعی سبک زندگی تازه ایجاد کرده است. بسیاری از مردم زمانهای استراحت، سفر یا حتی لحظههای کوتاه روزمره خود را با تماشای فیلم و سریال پر میکنند. این تغییر باعث شده فراغت معنای دیگری پیدا کند. در سطح اجتماعی نیز، گفتگوها و تعاملات حول محور آثار پخششده در پلتفرمها شکل میگیرند. گاهی یک سریال تازه موضوع بحث جمعهای خانوادگی و دوستانه میشود و زبان مشترکی میان نسلها پدید میآورد. در مقابل، برخی تولیدات نیز میتوانند فاصلههای فکری ایجاد کنند، چراکه نگاه و ارزشهای متفاوتی را بازنمایی میکنند. نباید از نقش این رسانهها در شکلدهی به الگوهای رفتاری غافل شد. پوشش بازیگران، سبک معماری در صحنهها، شیوه گفتار و حتی نوع روابط میان شخصیتها به سرعت در ذهن مخاطب اثر میگذارد. در بسیاری موارد این تأثیرات به عرصه واقعی زندگی منتقل میشوند. جوانان و نوجوانان بیش از همه در معرض چنین دگرگونیهایی هستند، چرا که هویت فرهنگیشان هنوز در حال شکلگیری است. بنابراین، محتوای تولیدی این پلتفرمها میتواند هم ابزاری برای غنیتر شدن تجربه فرهنگی باشد و هم عاملی برای تغییر ناخواسته در ارزشها. از جنبه اقتصادی نیز باید در نظر گرفت که پلتفرمها به یکی از مهمترین بازارهای تولید و توزیع فیلم و سریال تبدیل شدهاند. این تغییر مدل اقتصادی، تولیدکنندگان را وادار کرده به نیازهای جهانی و سلیقههای متنوع فکر کنند. در نتیجه گاهی شاهد تولید آثاری هستیم که بهجای تمرکز بر یک فرهنگ خاص، سعی دارند مخاطب گستردهتری را جذب کنند. این موضوع اگرچه موفقیت مالی به همراه دارد، اما خطر سادهسازی روایتها و سطحی شدن محتوا را هم به دنبال دارد. با همه این تحولات، آنچه اهمیت دارد ایجاد تعادل است. نه میتوان در برابر جریان جهانی شدن ایستاد و نه میتوان نسبت به خطرات آن بیتفاوت بود. وظیفه اصلی در این میان بر دوش مخاطب آگاه و منتقد است. تماشاگر امروز باید بداند که هر آنچه روی صفحه ظاهر میشود فقط سرگرمی نیست، بلکه حامل پیامها و ارزشهایی است که بر ذهن و زندگی او اثر میگذارد. در کنار آن، سیاستگذاران فرهنگی و سازندگان آثار نیز میتوانند با بهرهگیری از ظرفیتهای موجود، محتوایی تولید کنند که هم جذاب باشد و هم در خدمت تقویت فرهنگ بومی. در نهایت، سینما و پلتفرمها بهعنوان بخشی جداییناپذیر از فرهنگ معاصر، هم فرصتهایی بیسابقه فراهم کردهاند و هم چالشهایی تازه پیش روی ما گذاشتهاند. آنچه تعیین میکند این مسیر به سمت رشد و بالندگی پیش برود یا به سوی تضعیف هویتهای فرهنگی، میزان آگاهی و انتخابهای ماست. فرهنگ همواره در حال تغییر است، اما چگونگی این تغییر وابسته به تصمیم جمعی ما و سیاست گذاری های صحیح فرهنگی خواهد بود.