ممنوعیت بمباران تاسیسات هسته‌ای، گرچه از دیدگاه عقلایی، قانونی و انسانی، موضوعی بدیهی است اما تأکید ایران در قطعنامه‌ای پیشنهادی بر این اصل بدیهی و مخالفت آمریکا با آن، حکایت از روندی خطرناک در نظام بین‌الملل دارد که درستی راه رفته برای رسیدن به قوانین این نظام را با تردید مواجه می‌کند.
به گزارش ایرنا، وین پایتخت اتریش روزهای دوشنبه تا جمعه هفته جاری (۲۴ تا ۲۸ شهریور) میزبان شصت‌ونهمین نشست سالانه «کنفرانس عمومی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی» است. جایی که ایران برای تصویب قطعنامه‌ خود در ممنوعیت حمله به تأسیسات هسته‌ای کشورها، رایزنی‌های گسترده‌ای با مقامات کشورهای مختلف آغاز کرده و امیدوار است در این کنفرانس، قطعنامه‌ای را که موضوع آن مورد تایید هر عقل سلیمی در جهان است، به تصویب برساند. قطعنامه‌ای که واشنگتن برای مصوب نشدن آن نهاد بین‌المللی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تهدید به قطع بودجه کرده است. آنچه در دو روز گذشته در وین شاهد بودیم و آنچه در روزهای آینده روی خواهد داد، نشان می‌دهد که جامعه جهانی گرچه با این اصل بدیهی موافقت دارند اما فشارهای آمریکا بر روند تصمیم‌گیری‌های آن‌ها بی‌اثر نخواهد بود.
آنچه در وین گذشته و خواهد گذشت
کنفراس عمومی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (General Conference) یکی از دو ساختار سیاست‌گذار اصلی این نهاد در کنار شورای حکام است که هر سال در ماه سپتامبر در وین اتریش برگزار می‌شود تا ضمن رسیدگی به موضوعات عمومی این نهاد مانند بررسی و تصویب بودجه سالانه و پروژه‌هایی که کشورها به شورای حکام یا مدیرکل پیشنهاد می‌دهند؛ موضوعات کلان‌تری چون استفاده صلح‌آمیز، ایمنی و امنیت هسته‌ای و نیز بازرسی‌ها بپردازند. نشستی که در حاشیه آن فرصتی برای گفت‌وگو میان نمایندگان رسمی کشورهای عضو، هیات‌های دیپلماتیک و حتی نمایندگان سازمان‌های بین‌المللی و غیر دولتی فراهم است تا درباره تازه‌ترین تحولات این حوزه و نیز دستاوردهای کشورها بحث و تبادل نظر انجام شود.
بر اساس پروتکل منتشر شده در سایت آژانس، این نشست ابتدا با سخنرانی و ارائه گزارش سالانه از سوی مدیرکل آغاز می‌شود و پس از آن نمایندگان کشورهای عضو دیدگاه خود را درباره موضوعات مختلف ارائه می‌کنند. در این نشست قطعنامه‌ها یا موضوعات پیشنهاد شده از سوی دولت‌های عضو بررسی و درباره آن‌ها تصمیم‌گیری می‌شود. در کنار این کنفرانس عمومی فروم‌های علمی با موضوع خاص هم برگزار می‌شود که موضوع فروم سال‌جاری «Atoms for Water» یا بهره‌گیری از فناوری هسته ای را در موضوع آب مورد بررسی قرار می‌دهد. در همین راستا دفتر نمایندگی ایران در وین هم روز پنجشنبه نشستی درباره حمله نظامی علیه سایت‌ها و تاسیسات هسته‌ای برگزار می‌کند.
نمایندگان کشورهای عضو آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گرچه بررسی طیفی از موضوعات مرتبط با این نهاد را در دستور کار دارند که به نظر می‌رسد پرونده هسته‌ای ایران باز هم مهمترین رویداد این نشست است. پرونده‌ای که با حمله ۲۲ خرداد رژیم صهیونیستی و آمریکا به تاسیسات بررسی شده در آن پرونده، ابعاد و مختصات جدید و منحصربه‌فردی به آن داده است.
«محمد اسلامی» رئیس سازمان انرژی اتمی و تیم همراه او عصر یکشنبه ۲۳ شهریور در حالی وارد وین شدند که پیش از سفر، هدف این حضور را روایت صریح از اتفاقاتی دانست که در طول سه ماه گذشته بر ایران رفته است. در همین راستا هم رئیس‌ سازمان انرژی اتمی در سخنرانی خود در این کنفرانس حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران را که تا روز پیش از حمله تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود؛ اقدامات بی‌سابقه، هم علیه ایران و هم علیه اعتبار آژانس و نظام پادمان دانست و تصریح کرد: ایران همچنان عضو ان پی‌تی است و تعامل با آژانس را در قالب ترتیبات جدید و با رفع نگرانی‌های امنیتی ادامه خواهد داد اما در برابر فشارها هم تسلیم نخواهد شد. مهمترین بخش سخنرانی اسلامی اما موضوع قطعنامه پیشنهادی ایران به نشست عمومی آژانس بود که معاون رئیس‌جمهور هدف از ارائه آن را خدمت به جامعه بین‌الملل دانست. رئیس سازمان انرژی اتمی همچنین در جریان این نشست با برخی از همتایان خود از جمله ونزوئلا دیدار و گفت‌وگو کرد.
قطعنامه‌ قانونی؛ مشروع و سابقه‌دار ایران
تدوین و ارائه قطعنامه‌ای که موضوع آن ممنوعیت حمله به تأسیسات هسته‌ای کشورهاست، دستور کار مهم و اصلی ایران در این نشست است. از آن رو که به تصریح «بهروز کمالوندی» سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران «حملات به تاسیسات مشکل جدی برای معاهده ان‌پی‌تی و دیگر مقررات بین‌المللی ایجاد می‌کند و موضوعی صرفا مربوط به ایران نیست». قطعنامه‌ای که جمهوری اسلامی ایران پیش‌نویس آن را ارئه داده و به گفته «رضا نجفی» سفیر و نماینده دائم ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی، روز شامگاه پنجشنبه یا روز جمعه هفته جاری به احتمال زیاد به رأی‌گیری گذاشته خواهد شد. طرح «احتمالی» این قطعنامه از آن روست که آمریکا مخالفت اصلی آن است و این موضوع حتی طرح آن را هم با اما و اگرهایی روبرو می‌کند. مروری بر آنچه ایران در قطعنامه خود مورد توجه قرار داده است، نشان خواهد داد مخالفت واشنگتن با این قطعنامه تنها به دلایل سیاسی و نقض آشکار قوانین بین‌المللی است.
براساس آنچه از پیش‌نویس این قطعنامه، که در نیمه مرداد ماه (۱۵ آگوست) به کنفرانس عمومی ارسال شده، و نیز اظهارات مسئولان ایران درباره قطعنامه ممنوعیت حمله و تهدید به حمله علیه تأسیسات هسته‌ای تحت پادمان‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی کشورها می‌دانیم: بر اساس ماده سوم اساسنامه آژانس و در تطابق با تصمیم‌ها و قطعنامه‌های قبلی کنفرانس عمومی (از جمله تصمیم GC(۵۳)/DEC/۱۳ و قطعنامه‌های GC(XXIX)/RES/۴۴۳ ،GC(XXIX)/RES/۴۴۴ و GC(XXXIV)/RES/۵۳۳)، نمایندگی دائم جمهوری اسلامی ایران این قطعنامه را برای درج در دستور کار نشست شصت‌ونهم کنفرانس عمومی پیشنهاد کرده است.
۱-پیش‌نویس قطعنامه «حملات عمدی و غیرقانونی انجام شده در ژوئن ۲۰۲۵ علیه سایت‌ها و تأسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران» را محکوم می‌کند و آنها را نقض آشکار منشور سازمان ملل و اساسنامه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌داند.
۲- در راستای قطعنامه‌های قبلی از جمله ۴۸۷ شورای امنیت و ۵۳۳ و ۴۴۴ است که ممنوعیت حمله به تاسیسات هسته‌ای را مورد توجه و تاکید قرار می‌دهد. (قطعنامه ۴۸۷ شورای امنیت سازمان ملل متحد سال ۱۹۸۱ و درپی بمباران راکتور عراق توسط رژیم اسرائیل صادر و این اقدام را محکوم شد.
۳-ایران به همراه چین، نیکاراگوئه، روسیه، ونزوئلا و بلاروس این قطعنامه را ارائه داده است.
۴-هدف از ارائه دفاع از تمامیت پیمان منع اشاعه (NPT) است و همه کشورها از «حق غیر قابل سلب برای بهره‌مندی از انرژی هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز» برخوردار بوده و «مستحق تضمین‌های مؤثر در برابر هرگونه حمله یا تهدید به حمله» هستند و عاملان چنین نقض‌های فاحش حقوق بین‌الملل باید پاسخگو باشند.
۵-پیش نویس این قطعنامه با استناد به منشور ملل متحد، اساسنامه آژانس و قطعنامه‌های پیشین، بر ضرورت ممنوعیت هرگونه حمله یا تهدید به حمله علیه تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز تحت پادمان آژانس تأکید دارد و معتقد است چنین اقداماتی خطرات جدی برای صلح و امنیت بین‌المللی، سلامت انسان، محیط زیست و اعتبار رژیم عدم اشاعه ایجاد می‌کند.
۶- کشورهایی که دارای برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز هستند، محق به دریافت تضامین لازم برای بهره‌مندی ایمن از انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای بوده و بر نقش آژانس در این زمینه تاکید شده است.
۷- تنها راه رسیدگی به نگرانی‌های مشروع، گفت‌وگو و دیپلماسی است و جامعه بین‌المللی باید با حمایت از این رویکرد، مانع از تکرار اقدامات غیرمسئولانه‌ای گردد که صلح و امنیت جهانی را تهدید می‌نماید.
گرچه اهداف اعلام شده در این قطعنامه شفاف، قانونی و مطابق موازین آژانس بوده و برآوردها حاکی از حمایت کشورهای مستقل از این پیش‌نویس است اما منطق زور حاکم بر جهان تصویب آن را چندان ممکن نشان نمی‌دهد اما پیش‌نویس ایران در ممنوعیت حمله به تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز و مخالفت آمریکا با آن سندی تاریخی از حاکمیت منطق زور بر مناسبات جهانی خواهد بود. موضوعی که نجفی سفیر ایران در سازمان‌های بین‌المللی وین هم به آن اشاره و تصریح کرده است: «اقدام شماره ۶۴ کنفرانس بازنگری ۲۰۱۰ ان‌پی‌تی که یک سند اجماعی است، به قطعنامه‌ای اشاره دارد که در کنفرانس عمومی آژانس تصویب شده و موضوع آن ممنوعیت حمله به تأسیسات هسته‌ای تحت پارلمان است. به همین دلیل، متن و موضوع قطعنامه، اصولی بوده و اکثریت کشورها با آن موافق هستند. متأسفانه به دلایل سیاسی و فشارهای موجود، برخی از سفرا که با آنان گفت‌وگو داشتم، اظهار می‌کردند که با وجود توصیه خودشان به پایتخت‌هایشان برای حمایت و حتی پیوستن به جمع حامیان، تاکنون علاوه بر ایران پنج کشور دیگر از این قطعنامه حمایت کرده‌اند. ما درخواست داشتیم که کشورهای بیشتری همراه شوند، اما به دلیل همان فشارهای سیاسی، برخی کشورها از پیوستن خودداری کرده‌اند.
تداوم تفاهم قاهره در وین
پرونده هسته‌ای ایران همانگونه که اشاره شد مهمترین موضوع کنفرانس عمومی است و با بررسی مجموع اظهارات انجام شده درباره این پرونده و البته عبور از ادعای تکراری آمریکا و سه کشور اروپایی می‌توان گفت باور کشورهای مستقل درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران با آنچه در خرداد ماه سال جاری در نشست شورای حکام وجود داشت، تغییراتی داشته است. گرچه وزیر انرژی آمریکا در این نشست ادعاهای دولت «دونالد ترامپ» را اعلام و اتحادیه اروپا هم آن را تکرار کرده است اما سخنان «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل متحد و رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و حمایت از توافق قاهره و تأکید بر دیپلماسی قابل توجه است.
گروسی طی سخنانی در این اجلاس، «توافق قاهره» در پی حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران را گامی مهم و حیاتی برای بازگرداندن اعتماد به نظام عدم اشاعه توصیف کرد و گفت: «همه می‌دانیم که توافق حاصل‌شده در قاهره اهمیت زیادی داشت. بار دیگر از مصر سپاسگزارم که نه تنها مکان، بلکه حمایت لازم برای این اقدام را فراهم کرد. به همراه جناب آقای دکتر عراقچی توافقی را امضاء کردیم که اقدامات فنی و گام‌های عملی لازم برای ازسرگیری این کار حیاتی در ایران را مشخص می‌کند. اکنون این وظیفه بر عهده ما و ایران است که آن را اجرا کنیم، اعتماد را بازسازی کنیم و به جلو حرکت کنیم.»
ایران در مسیر بازسازی این اعتماد گام نخست را برداشت و در قاهره به آغاز از سر گیری همکاری‌ها با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رضایت داد، به رغم بمباران تاسیسات صلح‌آمیز هسته‌ای خود؛ به پیمان NPT متعهد ماند و درپی تدوین سازوکاری است که تجربه ماه‌های اخیر در بمباران تاسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز علیه کشور دیگری تکرار نشود. ساختن اعتماد اما مسیری دوطرفه است که اروپا، آمریکا و آژانس طرف دیگر آن هستند.