مطالعات آموزشی نشان داده‌اند که تنبیه نه تنها رفتار ناهنجار را اصلاح نمی‌کند، بلکه اثر معکوس آن یعنی کاهش انگیزه، کاهش مشارکت، کاهش تفکر انتقادی و حتی افزایش غیبت و ترک تحصیل را به‌دنبال دارد.
مهرماه امسال در حالی به پایان رسید که سه دانش‌آموز جان خود را از دست دادند. یکی به دلیل ترس از تهدیدهای اولیا مدرسه جان خود را گرفت، دیگری به دلیل تنبیه بدنی جان باخت و دانش‌آموز دیگر با ایست قلبی در مدرسه زندگی را نیمه کاره رها کرد. به باور بسیاری از کارشناسان حوزه تربیتی ادامه روند تنبیه و تهدید در مدارس می‌تواند باعث بروز اتفاقات بیشتری از دست شود.
به گزارش تجارت نیوز، بسیاری از معلمان و مدیران مدارس بر این باورند که نظم کلاس را جز با ایجاد ترس نمی‌توان حفظ کرد، و برای «رفع مشکل» دانش‌آموزانی که نظم را به هم می‌زنند، تنبیه بدنی یا روانی راه‌حلی زود بازده محسوب می‌شود. به‌عبارت دیگر، «درس‌خواندن» و «ترس از تنبیه» به‌هم پیوند خورده‌اند و این باور که اگر دانش‌آموز نترسد، از کنترل خارج می‌شود، باعث شده تنبیه همچنان مورد استفاده قرار گیرد. اگرچه بخشنامه‌های رسمی وزارت آموزش و پرورش تنبیه بدنی را صراحتا ممنوع کرده‌اند و رسانه‌ها نیز گزارش‌هایی از برخورد با متخلفان منتشر کرده‌اند، باز هم گزارش‌های متعددی از تنبیه بدنی وجود دارد. یکی از علت‌های اصلی، عدم وجود مکانیسم نظارتی قدرتمند، فقدان گزارش‌دهی مؤثر و همچنین فرهنگی است که «ما همیشه چنین کرده‌ایم» را ترویج می‌دهد.
دانش‌آموزانی که مورد تنبیه فیزیکی یا تحقیر در مدرسه قرار می‌گیرند، احساس ناامنی می‌کنند
ماهرخ برادران، روانشناس تربیتی در این‌باره به تجارت‌نیوز می‌گوید: دانش‌آموزانی که مورد تنبیه فیزیکی یا تحقیر در مدرسه قرار می‌گیرند، احساس ناامنی می‌کنند و ممکن است نسبت به مدرسه احساس بیزاری پیدا کنند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که تنبیه بدنی حتی اگر «کم» هم باشد، می‌تواند منجر به اضطراب، افسردگی، کاهش عزت نفس، ترس‌های مزمن و اختلالات خلقی شود. او می‌افزاید: همچنین در حوزه یادگیری، برخی مطالعات نشان می‌دهند که تنبیه باعث می‌شود ذهن دانش‌آموز از فرایند یادگیری به فرایند «بقا» (ترس از تنبیه) منتقل شود، و این امر توانایی یادگیری عمیق را کاهش می‌دهد. وقتی دانش‌آموز در مدرسه احساس ناامنی داشته باشد بخش اعظمی از ذهنش درگیر «فرار از تنبیه» است تا جست‌وجو و تلاش برای یادگیری. همچنین تحقیقات نشان داده‌اند که تنبیه بدنی با افزایش پرخاشگری، اضطراب و کاهش اعتماد به نفس همراه است.
به جای تنبیه مهارت زندگی را آموزش دهیم
ماهرخ برادران در بخش دیگری از سخنان خود، اظهار می‌دارد: روش‌های جایگزین تنبیه که مبتنی بر گفت‌وگو، تشویق، مشارکت دانش‌آموز در تعیین قواعد کلاس، و آموزش مهارت‌های زندگی است، بسیار مؤثرتر هستند. همچنین مهم است معلمان در مدیریت عاطفی کلاس، شناخت تفاوت‌های فردی دانش‌آموزان و کنترل هیجان خود آموزش دیده باشند.
او تاکید می‌کند: پیش از همه، معلم باید خود فردی با آمادگی روانی مناسب، صبور، همدل و دارای مهارت‌های ارتباطی باشد. وقتی معلم درونش تحت فشار، خشم یا بی‌حوصلگی باشد، احتمال واکنش‌های ناصحیح افزایش می‌یابد. بنابراین بررسی سلامت روان و آموزش مهارت‌های روانی-اجتماعی معلمان به‌شدت ضروری است.
وضعیت معلمان یکی از انگیزه‌های مهم در ماندگاری تنبیه بدنی است
این روانشناس تربیتی اما در پاسخ به این سوال که دلایل ماندگاری تنبیه در سیستم آموزشی ما چیست، می‌گوید: یکی از انگیزه‌های مهم در ماندگاری تنبیه بدنی، وضعیت معلمان است. فشار کاری، ضعف آموزش ضمن خدمت و عدم بررسی دقیق روانی معلمان هنگام استخدام مهمترین عوامل ماندگار سنت زشت تنبیه در مدرسه است.
بررسی سلامت روان به‌صورت ساختاریافته در فرآیند گزینش معلمان وجود ندارد
او می‌افزاید: فرآیند گزینش معلمان در وزارت آموزش و پرورش عمدتا بر مبنای شرایط عمومیِ اعتقادی، سیاسی و اخلاقی است و بررسی سلامت روان به‌صورت ساختاریافته وجود ندارد. حتی مدیر کل گزینش آموزش و پرورش نیز در مصاحبه‌ای به این مساله اشاره کرده و گفته بود که ابزار تخصصی و روان‌سنجی معتبر برای بررسی سلامت روان داوطلبان را نداریم.
ماهرخ برادران در پایان می‌گوید: بنابراین می‌توان گفت که نظام آموزش ما در «انتخاب معلم» به یکی از کلیدی‌ترین عوامل یعنی سلامت روانی، به میزان کافی توجه نکرده است. نتیجه آن می‌شود «معلمانی تحت فشار بالا، بدون ابزار مهارتی مناسب برای کنترل خشم، اضطراب یا مدیریت کلاس» وارد فضای آموزشی شوند و در مواجهه با دانش‌آموزانی که ممکن است چالش‌برانگیز باشند، به تنبیه بدنی یا روانی متوسل شوند.
تنبیه بدنی دانش‌آموزان تاثیر معکوس دارد / تنبیه بدنی نمی‌تواند ابزار تربیت و یادگیری باشد
مرجان رهبر، کارشناس آموزش نیز درباره تاثیرات منفی تنبیه بدنی در دانش‌آموزان به تجارت‌نیوز می‌گوید: مطالعات آموزشی نشان داده‌اند که تنبیه نه تنها رفتار ناهنجار را اصلاح نمی‌کند، بلکه اثر معکوس آن یعنی کاهش انگیزه، کاهش مشارکت، کاهش تفکر انتقادی و حتی افزایش غیبت و ترک تحصیل را به‌دنبال دارد.
او در پاسخ به این سوال که چه راهکارهایی برای بهبود شرایط پیشنهاد می‌دهد، می‌گوید: باید تنبیه بدنی و روانی به صورت کامل از مدارس حذف شود. معلمان باید با روش‌های نوین مدیریت کلاس آشنا شوند. از سوی دیگر حضور مشاوران و پشتیبانی روانی دانش‌آموزان و معلمان می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد. مرجان رهبر می‌افزاید: اگر مدارس می‌خواهند محیطی برای رشد واقعی دانش‌آموز باشند، باید به جای «ترس» از «اعتماد» بهره بگیرند. تنبیه بدنی نمی‌تواند ابزار تربیت و یادگیری باشد.
مرگ 3 دانش‌آموز را هشدار تلقی کنیم
این کارشناس آموزش در پایان اظهار می‌دارد: مرگ سه دانش‌آموز در مهرماه امسال، هرچند شوکه‌کننده است، اما می‌تواند به‌عنوان هشدار تلقی شود؛ هشداری برای همه‌ما، آموزش و پرورش، معلمان، والدین و جامعه. اگر تنبیه بدنی ادامه یابد، فرصت رشد، اعتماد، یادگیری، و تعامل اجتماعی سالم از بسیاری از دانش‌آموزان سلب خواهد شد. در کنار این، نظام آموزشی ما باید به‌صورت جدی روی بررسی سلامت روان معلمان، آموزش مهارت‌های تربیتی نوین، و ایجاد ساختاری که جایگزین تنبیه شود، کار کند. مدرسه باید جایی باشد که دانش‌آموزان با انگیزه، امید، اعتماد و امنیت به آن وارد شوند، نه با ترس و اضطراب.