یک کارشناس مسائل بین‌المللی با اشاره به انحلال اینستکس از سوی تروئیکای اروپایی گفت: پایان اینستکس این پیام آشکار را صادر می‌کند که ایران باید مذاکره برجام جدید را بدون قید و شرطی بپذیرد. «اینستکس تعطیل شد» این اتفاق در حالی است که این طرح ابزار ویژه مالی بود که در ژانویه ۲۰۱۹ توسط کشورهای فرانسه، آلمان و بریتانیا برای تسهیل تجارت غیر دلاری با ایران ایجاد شد.
سه کشور اروپایی در این بیانیه نوشتند: «اینستکس در سال ۲۰۱۹ توسط فرانسه، آلمان و انگلیس راه اندازی شد تا تجارت قانونی میان ایران و اروپا به ویژه در زمینه بشردوستانه را تسهیل کند. طی چهار سال اخیر، اینستکس به طور مداوم تلاش کرده تا تبادلات تجاری میان ایران و اروپا را تسهیل کند. تقاضای قوی از سوی صادرکنندگان اروپایی - عمدتا در بخش بشردوستانه - برای استفاده از سازوکار اینستکس وجود داشت.» مَقر اینستکس در پاریس و ریاست آن بر عهده پر فیشرِ آلمانی، از مدیران پیشین کومرتس بانک بود که در تاریخ هفتم تیر ماه ۱۳۹۸ با اعلام سید عباس عراقچی سازوکار مالی اینستکس عملیاتی و در اسفند ۱۴۰۱ تصمیم به تعطیلی آن گرفته‌ شد.
تعطیلی اینستکس و تجارت ایران
مهدی مطهرنیا در گفتگو با اقتصاد۲۴ درباره تبعات تعطیلی اینستکس بر اقتصاد ایران اظهار کرد: اینستکس شروع نشده بود که تمام شود. در واقع اروپایی‌ها از همان اول می‌دانستند، این طرح کارایی چندانی ندارد. با این حال باید بپذیریم، آنچه که امروز در ارتباط با ایران در جامعه جهانی رخ می‌دهد، وضعیت ایران را در خوف و رجاء قرار داده است. از یک سو نظام قدرت در جهان و کلوپِ کشور‌های بزرگ نشان می‌دهد جهان برای معامله بزرگ در شکل دهی به نظم نوین آماده می‌شود. در همین راستا چین پا به میدان گذاشته است و به عنوان کشوری کمونیستی بین دو قطب اسلامی، یعنی ایرانِ شیعی و عربستانِ اهل تسنن مصالحه ایجاد می‌کند تا نظام اندیشگی در قرن بیستم شاهد تصویری گران سنگ باشد و بحران ۷ ساله به پایان برسد.
تحلیلگر نظام بین‌الملل در ادامه گفت: درواقع باید اذعان داشت، چین در کنار آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان و روسیه کلوپ قدرت جهانی را تشکیل می‌دهند، لذا از یک طرف تلاش می‌شود، مساله ایران در منطقه حل شود، آن‌ هم در حالی که چالش‌های ایران با نظام بین الملل تشدید می‌شود تا بتوان اینطور گفت، این نشانه ایجاد تصویر بزرگ در رابطه با تهران است.
وی افزود: لایه بعدی ورود ایران به مسائل، مربوط به مناسبات بین المللی و البته پذیرش نظام جهانی آینده است؛ لذا اکنون تخم مرغ ایران در سبد معامله جهانی در حال استقرار است. چین، روسیه، انگلیس، فرانسه، آلمان و البته آمریکا در این بازی نقشی اساسی دارند. با این توضیح که در محوریت آن‌ها ایالات متحده قرار دارد که به نظر می‌رسد، این بار به راحتی با ایران وارد مذاکره نشود؛ لذا از یک سو شاهدیم که عربستان به واسطه احتمال خطرات ناشی از برخورد نظامیِ تهران- تل آویو، سعی‌اش را به کار گرفته است، اختلاف با ایران را با میانجی گری چینی‌ها سریع‌تر حل و فصل کند.
مطهرنیا تصریح کرد: همچنین چین دنبال این است، تضمینی در ارتباط با عدم حمله ایران به منافعش در عربستان بگیرد. در این بین اسرائیل هم عملاً در حال گام برداشتن به سمت ایجاد فضای نظامی علیه تهران است.
این کارشناس مسائل بین المللی توضیح داد: باید این رفتار‌ها و کنش‌ها را در تصویری بزرگ دید. درواقع اجزای آن را نمی‌توان در چارچوبی بی معنا از منظر استراتژی نگاه کرد. پس باید گفت، اگرچه اینستکس از اول هم در بازار بین المللی جدی نبود، اما اعلام شکست و برچیده شدن آن فضایی را ایجاد خواهد کرد که از نظر بین المللی، ایران را با جنبه‌های روانی ناشی از پایان اینستکس روبرو می‌سازد و این پیام آشکار را صادر می‌کند که ایران باید مذاکرات برجام جدید را بدون قید و شرطی بپذیرد. روندی که در حال حاضر شکل گرفته است فضا را برای به ثمر رسیدن میانجی‌گری‌های احتمالی در راستای توافق هسته‌ای فراهم می‌کند.