یک کارشناس میراث فرهنگی درباره سنگ‌نگاره دوره ساسانی که در بریتانیا توقیف شده است به خبرآنلاین می‌گوید: «دراین‌باره افراد پشت صحنه‌ای وجود دارند، این افراد از ارزش آثار اطلاع دارند و با ارتباطاتی که دارند می‌توانند این آثار ارزشمند را از کشور خارج کنند، لذا افراد عادی نیستند، و می‌دانند چه‌طور باید آن‌ها را از کشور خارج کنند.»
به گزارش خبرآنلاین سنگ برجسته دوره ساسانی در بریتانیا کشف شد، ماموران فرودگاه استنستد لندن وقتی به یک بسته‌بندی مشکوک شدند آن را توقیف کردند، اتفاقی که اگرچه سال ۲۰۱۶ رخ داد اما حالا بعد از نزدیک به ۷ سال رسانه‌ای شده است. سنت جان سیمپسون، باستان‌شناس ارشد موزه بریتانیا درباره نقش برجسته دوره ساسانی و نحوه سرقت آن گفته که «تاکنون ندیده در قاچاق آثار باستانی کار تا جایی پیش برود که قطعه‌ای را از دل صخره یا کوه جدا کنند، اقدام صورت گرفته سطح دیگری از بی‌رحمی است، شما حتی می‌توانید جای ماژیک را ببینید که خط کشیده‌اند و بعد با دستگاه فرز سنگ را به طور اریب بریده‌اند. سپس آن را به طرزی باورنکردنی بد، در یک جعبه کوچک و تقریباً بدون محافظ بسته بندی کردند که با میخ محکم شده است.»
همان‌طورکه در گفته‌های این باستان شناس بریتانیایی مشخص است نحوه سرقت این اثر ارزشمند توانسته سبب تعجب بسیاری شود، و البته پرسش‌های زیادی را مطرح کند، شاید اولین سوالی که به ذهن مخاطب برسد درباره روش سرقت این اثر است، این‌که با وجود حفاظت از آثار تاریخی چه‌طور امکان دارد بخشی از یک اثر از دل صخره جدا شود؟ اردشیر اروجی کارشناس میراث فرهنگی، دراین‌باره به خبرآنلاین می‌گوید: «کشور ایران آثار تاریخی زیادی دارد، لذا برای حفظ این آثار چند نکته ضرورری است که مورد توجه قرار نمی‌گیرد، آموزش فرهنگ عمومی برای حفاظت از آثار فرهنگی و تاریخی ضعیف است، در این میان صدا و سیما برای حفاظت از آثار تاریخی باید خیلی تبلیغات و اطلاع رسانی انجام دهد که مردم بدانند یک نقش‌برجسته در کوه هویت تاریخی فرهنگی آن کشور است، و باید در حد جان ار آن‌ها حفاظت کرد، متاسفانه این صدا و سیما تبلیغات درستی انجام نمی‌دهد لذا اطلاعات عمومی مردم درباره ارزشمند بودن این آثار کم است.»
اما برکسی پوشیده نیست اگر عموم مردم از ارزش این آثار مطلع نیستند کسانی‌که قصد سرقت دارند به‌خوبی ارزش این قبیل از آثار را می‌دانند، مدیرکل سابق میراث فرهنگی استان تهران معتقد است افراد پشت پرده‌ای وجود دارند که با اطلاع از اهمیت آثار از موقعیت اقتصادی ضعیف افراد بی‌اطلاع برای رسیدن به اهداف خود سو استفاده می‌کنند، اروجی دراین‌باره بیان می‌کند: «مسئله مهم فقر مردم است، همیشه افراد پشت صحنه وجود دارند که ارزش این آثار را می‌دانند، وقتی درآمد سرانه مردم پایین باشد کسانی‌که پشت صحنه هستند به‌راحتی می‌توانند افراد نامطلع را فریب دهند، آن‌ها از فقر مردم سوءاستفاده می‌کنند و به‌ازای پول کمی عده‌ای را مامور استخراج این آثار ارزشمند می‌کنند.»
با این وجود انتظار می‌رود یگان حفاظت میراث فرهنگی بتواند مانع از وقوع این قبیل سرقت‌ها شود، سرقت‌هایی که به‌نظر می‌رسد قبل از کشف اثر کسی از وقوع آن با خبر نمی‌شود، اروجی با اشاره به اهمیت یگان حفاظت از محیط زیست در جلوگیری از حوادث مشابه می‌گوید: «یگان حفاظت میراث فرهنگی به‌دلیل بودجه کم نیروی زیادی ندارد، لذا آن‌ها نمی‌توانند از آثار به خوبی حفاظت کنند. قبل‌تر میراث فرهنگی در روستاها افرادی را آموزش می‌داد، این افراد در صورتی‌که رفتارهای مشکوکی درباره آثار تاریخی مشاهده می‌کردند بلافاصله به یگان حفاظت میراث فرهنگی اطلاع می‌دادند تا قبل از ایجاد مشکل بتوانند از وقوع آن جلوگیری کنند، این قبیل از اقدامات هم به‌نظر می‌رسد دیگر انجام نمی‌شود.»
بعد از رسانه‌ای شدن توقیف این نقش‌برجسته در بریتانیا، مرتضی ادیب‌زاده، مدیرکل موزه‌ها در واکنشی گفت: «با پیگیری اداره کل موزه‌های معاونت میراث فرهنگی و همکاری مستمر سفارت جمهوری اسلامی ایران در لندن و همچنین مکاتبات صورت گرفته در سال گذشته، روند استرداد این اثر به کشور آغاز شده است و در تلاشیم در سال جاری به ایران باز ‌گردد.»
ادیب‌زاده بیان کرد: «پیش‌تر، مسئولان موزه بریتانیا درخواست کردند اثر مذکور پیش از استرداد به ایران، مدتی در موزه بریتانیا به نمایش عموم درآید. با توجه به همکاری این موزه در اطلاع‌رسانی، کارشناسی و مرمت این اثر ارزشمند، مقرر شد پس از اعلام رسمی تحویل امانی شی از سوی موزه، حداکثر به مدت سه ماه این نقش برجسته در موزه بریتانیا نمایش داده شده و سپس با تشریفات قانونی به ایران بازگردانده شود.»
اظهارات جدید درباره سنگ نگاره توقیفی ایران در انگلیس
تصاویر تازه‌ای از سنگ‌نگاره ساسانی قاچاق‌شده به انگلیس منتشر شد. این تصاویر را یک باستان‌شناس انگلیسی، درحالی که سنگ‌نگاره در موزه بریتانیا به نمایش گذاشته شده است، منتشر کرد.
به گزارش ایسنا، نقش‌برجسته ساسانی، طبق توضیحات وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در سال ۲۰۱۶ در فرودگاهی در لندن توقیف شد. پلیس گشت مرزی به بسته‌بندی شلخته این محموله مشکوک می‌شود و پس از بررسی با یک نقش‌برجسته یک متری مواجه می‌شود. این شیء تاریخی به موزه بریتانیا تحویل می‌شود، اما حدود هشت سال طول می‌کشد تا خبر آن را اعلام کنند.
کارشناسان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز می‌گویند پرونده این سنگ‌نگاره قاچاق شده قدیمی بوده و در این سال‌ها پیگیری‌های حقوقی برای بازگشت آن درحال انجام بوده است. با این وجود نقطه ابهام این پرونده، تاخیر طولانی در اعلام کشف و ضبط چنین شیء تاریخی در انگلیس، چگونگی خروج آن از کشور و نامعلوم بودن محلی است که این نقش‌برجسته از آن جدا شده است؟
جان سیمپسون ـ متصدی ارشد و باستان‌شناس بخش خاورمیانه موزه بریتانیا ـ به روزنامه گاردین گفته بود: «تقریباً هرگز با چنین موردی مواجه نشده‌ایم که نقشی از صخره با چنین سطحی از بی‌رحمی بریده شده باشد. آن را به طرزی باورنکردنی، با دستگاه فرز بد بریده و در یک جعبه کوچک و بدون بسته‌بندی مناسب قرار داده‌ و جعبه را با میخ محکم کرده‌اند.»
او در حالی که اشاره کرده موزه بریتانیا اصالت این سنگ‌نگاره را تایید کرده است، قدمت آن را به دوران امپراتوری ساسانی در فاصله سال‌های ۲۲۴ تا ۶۵۱ میلادی مربوط دانسته و ارزش آن را بین ۲۰ تا ۳۰ میلیون پوند تخمین زده و این احتمال را مطرح کرده است که «اگرچه پایتخت ساسانی‌ها در تیسفون، نزدیک بغداد کنونی بود، اما به نظر می‌رسد این نقش از یک صخره در شیراز کنده شده باشد و از آنجایی که این نقش از یک سنگ آهکی که در سراسر ایران یافت می‌شود تراشیده شده، نمی‌توان محل دقیق آن را مشخص کرد. تنها حدود ۳۰ نقش برجسته صخره‌ای ساسانی وجود دارد که قدمت بیشتر آن‌ها به قرن سوم میلادی می‌رسد. تقریباً همه در بخش نسبتاً کوچکی از ایران و استان فارس هستند.»
احسان شوارابی ـ باستان‌شناس با تخصص دوره ساسانی ـ‌ در حساب کاربری توئیتر خود، درباره خاستگاه این نقش‌برجسته توقیف شده در انگلیس، نوشته است: این قطعه متعلق به هیچ یک از سنگ نگاره‌های شناخته شده ساسانی نیست. بنابراین با یک نگاره جدید ساسانی از محلی نامشخص روبرو هستیم، اما باتوجه به جغرافیای پراکندگی نگاره‌های ساسانی، احتمالا این اثر از جایی در استان فارس آمده است.
این‌باستان‌شناس همچنین گفته است: اظهارنظر درباره اصالت آثاری که از بازار قاچاق سر درمی‌آورند معمولا آسان نیست، اما در تصویری که گاردین منتشر کرده است، در نگاه نخست، جزییات چندان غیر متعارفی در این نقش دیده نمی‌شود، با این حال باید منتظر انتشار تصاویر بهتر و ارزیابی دقیق‌تر همکاران در موزه بریتانیا ماند. از نظر سبک شناسی، برآورد من این است که این اثر متعلق به نیمه دوم سده سوم میلادی و احتمالا از زمان بهرام دوم ساسانی باشد.
از بهرام دوم چند سنگ نگاره بزمی و رزمی در نقش رستم، تنگ چوگان، سرمشهد، سراب بهرام، تنگ قندیل، برم دلک و گویم (همه در استان فارس) شناخته شده است. بر قطعه مورد بحث، تصویر تمام تنه یک بلند پایه ساسانی حجاری شده است. شکل کلاه و آرایش مو و ریش او شباهت زیادی به بلندپایه سمت راست (با نشان هلال ماه روی کلاه) در نگاره بهرام دوم در نقش رستم دارد. در تصویر گاردین مشخص نیست که آیا کلاه در این نقش نیز حامل یک نشان است یا نه.
او در تفسیر بیشتر از این نقش‌برجسته گفته است: دست چپ بر قبضه شمشیر قرار دارد و دست راست، با انگشت اشاره برآورده، به نشانه احترام بلند شده است. در سنت ساسانی این شیوه ادای احترام توسط درباریان در پیشگاه ایزدان، شاهنشاه و آتش مقدس مرسوم بوده است؛ مثلا مقایسه کنید با درباریان در سنگ نگاره دیهیم ستانی نرسی در نقش رستم. ادای احترام در این قطعه بیانگر آن است که روبروی این فرد باید نقشی از یک ایزد یا شاه بوده باشد. اما چرا نقش این فرد به تنهایی در یک قاب محاط شده است؟ یک احتمال این است که سنگ نگاره اصلی یکپارچه نبوده و در چند قطعه با فاصله از یکدیگر حجاری شده باشد، مانند سنگ نگاره برم دلک. گذشته از قاب‌بندی این نقش، جزییات پوشاک و کفش و شیوه ایستادن این بلند پایه نیز شباهت زیادی به نقش سمت راست در برم دلک دارد.
این باستان‌شناس در عین حال یادآور شده است: سرقت این اثر باستانی زنگ خطریست که وضعیت اسفبار میراث فرهنگی در ایران را یادآوری می‌کند. نابودی میراث فرهنگی مانند محیط‌زیست فاجعه‌ای جبران‌ناپذیر است.
طبق اعلام مسؤولان موزه بریتانیا این نقش‌برجسته با هماهنگی دولت ایران برای سه ماه در این موزه به نمایش گذاشته می‌شود، دکتر لیندسی آلن ـ استاد و پژوهشگر تاریخ باستان ایران در کالج سلطنتی لندن ـ اکنون تصاویر جدیدی را در حساب کاربری شخصی خود در توئیتر منتشر کرده که نشان می‌دهد این سنگ‌نگاره ظاهراً در موزه بریتانیا به نمایش گذاشته شده است.