کد خبر: 7821 | صفحه ۴ | فرهنگ و هنر | تاریخ: 05 اردیبهشت 1402
رمزگشایی از مُهرهای ساسانی قاچاقشده به آمریکا
۷۳ گِلمُهر ساسانی که سال ۱۳۹۵ از آمریکا به ایران بازگردانده شد و اکنون جزو داراییهای گنجینه موزه ملی ایران است، واکاوی و رمزگشایی شد. به گزارش ایسنا، پژوهش روی ۷۳ گِلمُهر ساسانی که هماکنون در اختیار موزه ملی ایران است و در ۱۹ اردیبهشت سال ۱۳۹۵ از آمریکا به ایران برگردانده شد، به کوشش «پارسا قاسمی»، دکتری باستانشناسی از دانشگاه پانتئون- سوربن فرانسه انجام شده است که برآیند این بررسی نشان میدهد این گلمهرها شامل دو دسته اداری (۱۳ گلمهر) و خودی/شخصی (۶۰ گلمهر) هستند که نزدیک به ۲۴۴ اثر مهر دارند. از بین آنها، ۲۳۱ اثر مُهر، از گونه خودی و ۱۳ اثر مهر از گونه اداری است.
از بین ۱۳ گلمهر اداری، ۱۱ گلمهر دارای اثر مهر با نام اداره موبد «گوهگند کوست گرگان» است. دو گلمهر دیگر، یکی دارای اثر مهر «اداره آمارگر سَکِستان» و دیگری، از آنِ اداره آمارگر ایران ـ اَبزود ـ خسرو و نسینا و آروایستان و آرزون است.
از بین گلمهرهای خودی، دو گلمهر با اثر مهر سپاهبد خوراسان (شرق) و یک گلمهر با اثر مهر سپاهبد نیمروز (جنوب)، شمار ۵ گلمهر با اثر مهرهای اَسپبُد/فرمانده سوارهنظام پارتی، ۵ گلمهر با اثر مهر اَسپبُد پارسی، و شمار زیادی دیگر، از آن ِ چهرههای شناختهشده یا ناشناس یا کَسان دیگر درگیر و دستاندرکار در دستگاه فرمانروایی ساسانی است.
همانندی بیشتر اثرمهرهای این مجموعه با گلمهرهای مجموعه «احمد سعیدی» که پیشتر «ریکا گیزلن» آنها را چاپ کرده، نشان میدهد که به گمان بسیار، این ۷۳ گلمهر، بخشی از مجموعه سعیدی و نمونههای همانند آن بوده است که شاید از سوی این مجموعه به فروش رفته، و سپس به دست پلیس آمریکا افتاده و به وزارت خزانهداری وقت آمریکا سپرده شده است.
بنا بر بررسی پژوهشگر، «اگرچه جایگاه پیدایی این گلمهرها داستان پنهانی بیرون بردن آنها از ایران و زمان رسیدن آنها به کشور آمریکا را هیچ یک از ما نمیدانیم اما همانگونه که پیشتر گفته شد در سال ۱۳۹۵ خورشیدی وزارت خزانهداری وقت آمریکا در راستای بهبود و پیوند دیپلماسی با ایران در چارچوب برجام این گل مهرهای ساسانی را به دفتر نگهبان منافع ایران در نیویورک میسپارد. اندکی پس از آن از سوی وزارت خارجه وقت به ایران آورده می شود سپس در روز ۱۹ اردیبهشت ماه همان سال همان مجموعه برای رونمایی به موزه ملی ایران واگذار میشود اکنون گل مورد ها در فهرست دارایی داهای گنجینه این موزه ثبت شده است.
نگارنده با موشکافی بیشتری دریافت یک پیوند ژرفی بین این مجموعه از گلمهرهای چاپ شده در مجموعه احمد سعیدی پدیدار است. در ادامه روشن شد که بیشتر اثر مهرهای این مجموعه پیش از این شناخته شده بودند که از سوی دکتر «ریکا گیزلن» در کتاب مهرها و اثر مهرهای مجموعه احمد سعیدی به چاپ رسیدهاند. با همین دیدگاه با ریکا گیزلن گفتوگو و دریافتهای نگارنده با ایشان در میان گذاشته شد. ایشان نیز پس از شنیدن بررسی نگارنده گفتند این گلمهرها باید از مجموعه سعیدی به فروش رفته باشد. همچنین در گفتوگوی ما روشن شد که ایشان از مجموعه بزرگ سعیدی همه نمونههای همانند را بررسی نکرده، زیرا نمونههای همانند زیادی در آن بایگانی بوده است. نیاز به یادآوری است که بر پایه تصاویر دریافتی نگارنده از موزه در سال ۱۳۹۵ روی هم رفته ۲۴۴ اثر مهر از بررسی ۷۳ گلمهرها شناسایی شد، اما بدون شک شمار اثر مهرها باید اندکی بیشتر از ۲۴۴ باشد، زیرا نگارنده این تصاویر را نگرفته و میتوان گمان برد شمار اندکی از اثر مهرهای کوچک، چون در بخش برش گلمهر زده شده از دید پنهان مانده و عکاسی نشد باشد.»
این باستانشناس با ریختشناسی و بررسی ویژگی گلمهرها به این نتیجه رسیده است که «همه ۷۳ گلمهر مجموعه از گل پخته هستند یا از برای قرار گیری در نزدیکی آتش گرما دیدهاند. گرمای شماره اندکی از آنها بیش از اندازه بوده و پشت و روی آنها دارای دو رنگی و سیاهی است. آمیزه آنها دربرگیرنده ماده چسباننده کانی ریز و درشت در برخی گیاهی و گاهی هم ناپیداست. شمار اندکی از آنها دارای دانههای درشت شن یا آهک است و همچنین در بافتی که در آنها یافت شده رسوب و یا گچی دارند که نوشتهها و نقوش روی آنها ناخوانا شده است. خمیره شماره ۶۶ گلمهر در دامنه رنگی نخودی قهوهای روشن تا تیره است. از بین آنها ۷ گلمهر به رنگ خاکستری است و این به خوبی روشن میکند که هر یک دارای بافت خاک گوناگونی بوده است که از جایگاههای گوناگون و در کارگاههای جدا از هم ساخته شده و همراه بنجاک/بسته/کالا/سفارش به کانون دریافتکننده فرستاده شدهاند.
رویه بیشتر گلمهرها دربرگیرنده اثر انگشت یا اثر کف دست سازنده یا مهرکننده آن است که هنگامی که چانه گل هنوز خیس بود مهر شدند. اگر در آینده نه چندان دور روی گلمهرهای ساسانی بررسی انگشتنگاری و کف دستنگاری انجام شود شاید بتوان سازنده آمادهکنندگان چانه گل و مهرکنندگان آنها در چنین مجموعهای را ردیابی کرد یا شاید بتوان دریافت مهر را چه کسی روی گل کوبیده است. آیا دارنده مهر یا کسان دیگری که آماده کننده چانه گل بودهاند آن مهر را از دارنده مهر گرفته و سپس روی چانه گل میکوبیده است؟ این میتواند دانش ما درباره فرایند مهر و موم را افزایش دهد و همچنین میتوان پی برد که چند تن در این کار دست داشتند یا شاید بتوان کسانی که در ساخت و آمادهسازی چانه گل درگیر بودند را در گل مهرهای یک مجموعه شناسایی کرد.