اسفند ماه در ایران ماه پر جنب و جوش و وقت تلاش مضاعف برای جبران کارهای عقب افتاده و آمادگی برای بهار و سال نو محسوب می‌شود. گویی، اسفند وقت اصلاح بسیاری از کارهاست. اما، چگونه می توان به وقت اسفند ماه اصلاح واقعی و پاینده و اثربخش داشت؟
لازمه اصلاح و تغییر و تحول حقیقی در وجوه و ابعاد گوناگون زندگی، چند مرحله اساسی لازم دارد. مرحله اول تغییر دیدگاه،با دیدگاه منسوخ و یا عقیم نمی توان اصلاح و تغییر انجام داد. تغییر اول، تغییر دیدگاه است.تغییر و اصلاح دوم، تغییر استراتژی و راهبردهای زندگی ساز است؛ تحول و اصلاح سوم، تحول در روش و نحوه‌ی کنش می باشد. روش ها به مثابه مسیرهای حرکت و جریان زندگی هستند. زندگی یک مقصد و هدف ثابت و صامت نیست بلکه مسیری است که با میله های هدف گذاری شده موقت جریان دارد. اصلاح چهارم، دگرگونی و تغییر در عملیات و اجراست. هرگز یک مهندس مجری معقول و منطقی برای امر بهداشت و سلامت نیست. هرگز یک متکلم و خطیب و مبلغ، مدیر و مجری اثربخش و نافع و سودمند و تخصصی برای اقتصاد و بازار و معیشت که علم و دانش و تجربه و تخصص ویژه لازم دارد، نخواهد بود. برآیند و خروجی این چهار اصلاح « اثر نافع » و خیرمند برای زندگی سازی خواهد بود. مرگ سازی و ویرانی و بی خانمانی اندیشه و اصلاح لازم ندارد، چون نیستی و فقدان اساساً « بی چیزی » است. « nothing ».
اصلاح به وقت اسفند ماه در ایران، اما از یک چیز بنیادین و ریشه‌ای رنج عمیق می برد؟ آن رنج عمیق چیست؟ رنج فقدان تفکر، اندیشه و عدم تمرکز هوش و حواس است. اسفند با عجله مندی و شتاب بی تأمل و ملاحظه همراه است، بدین دلیل، اسفند در کنار تمام حسن ها و زیبایی ها با اتفاقات ناگوار و ناخوشایند و ملال همراه است. به سخن دیگر، اسفند هم ماه ملال و ملول است و هم ماه ملاطفت و ملازمت.
به وقت اسفند بازار سرشار از جنب و جوش و تردد و تردستی ست. به عنوان مثال به بازار بزرگ تهران « پانزده خرداد » سر بزنید، حرکت شتابان باربران و چهار چرخان و خریداران و مشتریان بی پول و غمین را با دقت نظاره کنید. گویی، محشر بپا شده است. اینک، اندکی درنگ کنیم، آیا بازار و اقتصاد ما نسبت به پنجاه سال پیش رشد و اصلاح و نظم و نسق پیدا کرده است؟ عرض و اندازه فیزیکی بازار قدیم همان قدیم است، اما، مردم و باربران چندین برابر شده است. می توان در اسفند با تغییر دیدگاه، خلاقیت، تعویض روشها و کشف تکنیک ها، انتخاب مدیران اندیشه ورز، به سهولت و اصلاح یاری نمود و رفتارهای معقول و مدرن و مفید را نهادینه نمود و اثر خوشایند و غیر تکراری تولید کرد. اقتصاد و بازار جزو زندگی آدمیان است و به وقت اسفند بسیار پر رونق و پرنشاط می شود. چگونه بازاریان و مشتریان رفتارهای خود را ضمن حفظ مهربانی و شادابی، بسمت عقلانیت و اعتدال سوق دهند؟ رعایت انصاف و ارکان انسانیت تنها یک راه حل است. اگر وقت کردید از تجربه بازاریان قدیمی استفاده کنید. ( مثل، عطاری های قدیم و کمی حکیم ).
اصلاح به وقت اسفند در قلمرو و سپهر اجتماع نیز چنین است. مردم در امور خود هم عجله دارند و هم دنبال انجام نیک کارهای خود هستند. همین دیروز دیدم خانم راننده ای که عجله داشت و همین عجله مندی سبب تصادف با یک دختر خانم نوجوان گردید. در اسفند ماه حرص های اجتماعی بیشتر می‌شود و هوش و حواس و اندیشه ها کمتر. در این دوران سختی و فقر و فلاکت باز مردم تحرک زیادی نسبت به ماه‌های دیگر دارند، شاید، در وقت و فرصت های دیگر بتوان راجع به این رسم و عادت و رفتارها بیشتر اندیشید و تأمل کرد. شادی جوان‌ترها در سطح اجتماع بیشتر از پدران و مادران دغدغه دار است، زیرا، جوانان تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها و آمدن بهار را انتظار دارند و البته مسئولیت کمتری دارند. چگونه تجربه دوراندیشی آموختنی می شود. در سطح اجتماع اغلب مردم عجله دارند و اندیشه فراموش شده است.
مثل اسفند ماه همانند مثل دقیقه نود در بازی فوتبال است. گویی، زمان و مکان و شرایط فشرده می شود و استفاده از خرد و اندیشه ورزی به حداقل می رسد و فقط گل زدن و جبران مافات مورد توجه قرار می‌گیرد! آن تغییر دیدگاه، راهبرد و روش و اجرا، می تواند در خروج و یا بهتری دقیقه نود کمک کند. سیاست و فرهنگ ما نیز متأثر از همین دقیقه نودی و اسفندگونگی ست. فرار جان و دل از مدرسه و بی التفاتی به درس و دانشگاه همانند آن بازار است.
اصلاح به وقت اسفند، نیازمند اندیشه ورزی و حرکت بسمت عقلانیت است. اگر در اسفند عصبانیت ها بیشتر از عقلانیت ها باشد، اسفند ماه، وقت خسران و خسارت وجودی و اثری می شود و نه وقت تحرک عقلانیت و تقویت تلاش های نافع. راجع به اسفند و عجله مندی و اندیشه ورزی و عشق به تمیزی و مهربانی در ایران باستان بیاندیشیم و کتاب ایران و ریشه هایش را بخوانیم، احتمالا، به پختگی و تجربه اندوختگی ما مدد رساند.
در قرن بیست و یکم و زمانه هوش مصنوعی و علوم شناختی، جا دارد در تمام امور زندگی ساز مخصوصاً امور اثرگذاری، مثل تصمیمات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، علمی و نظایر آن از عقل و خردمندی بهره برداری شود و تفکر در جان ها و دل ها استوار گردد. البته، مهربانی، عشق به طبیعت، تمیزی، خانه تکانی و نوشدگی و همیاری و همکاری، در فرهنگ و تمدن ایران زمین جایگاه و اثر اصیل دارد. لیکن، نوشدگی اندیشه مبدأ و منشأ همه آن تازگی ها و تلاش ها ست، چون با تغییر و اصلاح دیدگاه، رویکرد، نگاه و نگرش سر و کار دارد. اسفند ماه می تواند وقت اصلاح اندیشه های منسوخ و کهنه و پوسیده هم باشد.