با نزدیک شدن به روزهای سرد سال، نوسان میان تولید و مصرف گاز به اوج چند سال اخیر رسیده و لزوم اجرای فوری طرح‌های مؤثر برای حفظ پایداری شبکه انرژی بیش از پیش احساس می‌شود.
در آستانه‌ی شروع فصل سرد پاییز شکاف میان تولید و مصرف گاز به یکی از حساس‌ترین و راهبردی‌ترین چالش‌های حوزه انرژی کشور بدل شده است. برآوردها نشان می‌دهد این ناترازی در اوج فصل سرما می‌تواند به بازه‌ای میان ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیون مترمکعب در روز برسد که چنین وضعیتی نه تنها زنگ خطر برای صنایع بزرگ و شبکه تولید برق را به صدا درآورده بلکه ثبات اقتصادی کشور را نیز در معرض فشارهای جدی قرار می‌دهد.
به گارش برنا، طی سال‌های اخیر، کمبود تراز گاز در کشور به‌ویژه در ماه‌های سرد سال بارها خود را با ارقام سنگین نشان داده است مثلا رد زمستان ۱۴۰۱ یکی از بحرانی‌ترین دوره‌ها بود که شکاف میان عرضه و تقاضا به حدود ۳۱۵ میلیون مترمکعب در روز رسید و تنها یک سال بعد، هرچند اندکی کاهش یافت، اما همچنان با رقم بالای ۲۸۰ میلیون مترمکعب در روز ادامه پیدا کرد.
بر اساس اخرین گزارشات از سوی شرکت ملی گاز شکاف میان تولید و مصرف در حال حاضر به حدود ۲۶۰ میلیون مترمکعب در روز رسیده و با نزدیک شدن به روزهای سرد سال سایه بحران پررنگ‌تر می‌شود.
در برخی مقاطع بحرانی‌تر نظیر آذرماه ۱۴۰۳ گزارش‌ها از اوج‌گیری این ناترازی تا مرز ۳۵۰ میلیون مترمکعب در روز حکایت داشت رقمی که بیانگر رسیدن این شکاف به خطرناک‌ترین سطح خود است.
وزیر نفت با بیان اینکه برطرف کردن ناترازی گاز و بنزین در صدر اولویت‌های کاری دولت قرار دارد هشدار داده است که در اوج سرمای زمستان فاصله میان تولید و مصرف ممکن است تا حدود ۲۵۰ میلیون مترمکعب در روز افزایش یابد.
همچنین معاون اول رئیس‌جمهور نیز با تأیید این ارزیابی زمستان پیش رو را همراه با چالش جدی ناترازی گاز توصیف کرده و بر ضرورت تدوین و اجرای فوری راهکارهای عملی برای مدیریت این وضعیت تأکید کرده است.
ردیابی علل ناترازی گاز، ما را به سه محور اصلی می‌رساند که سال‌هاست در تار و پود ساختار انرژی کشور تنیده شده‌اند. نخست، وابستگی سنگین و بیش از هفتاد درصدی اقتصاد به گاز طبیعی در شرایطی که ترکیب سبد انرژی کشور از تنوع لازم بی‌بهره است و همین تمرکز آسیب‌پذیری را تشدید می‌کند.
دوم تنوع‌بخشی به سبد انرژی از طریق بهره‌گیری از سوخت‌های جایگزین و انرژی‌های تجدیدپذیر و کاستن از وابستگی مطلق به گاز، شرط لازم برای ایجاد تاب‌آوری پایدار در ساختار انرژی کشور است.
سوم الگوی مصرف بی‌محابا همراه با تجهیزات گرمایشی ناکارآمد و ساخت‌وسازهای غیراستاندارد که هر روزه حجم عظیمی از گاز را به هدر می‌دهد به‌گونه‌ای که تنها با بهسازی یک موتورخانه و ارتقای سیستم گرمایشی می‌توان صدها میلیون مترمکعب در روز صرفه‌جویی به‌دست آورد.
در نهایت، عقب‌ماندگی در توسعه ظرفیت‌های تازه از جمله تأخیر در تکمیل فازهای جدید میدان پارس جنوبی و نیز فرسودگی بخش‌هایی از شبکه توزیع و خطوط انتقال که بازده و امنیت تأمین را کاهش داده است.
آمارها اما تصویر روشنی از وضعیت نگران‌کننده میدان گازی پارس جنوبی ترسیم می‌کند. این میدان که ستون فقرات تأمین انرژی کشور و منبع بیش از هفتاد درصد گاز ایران به‌شمار می‌رود، با افت محسوس فشار و کاهش تدریجی تولید روبه‌روست و اگر انجام عملیات اورهال و اجرای پروژه‌های فشارافزایی بدون تأخیر شرط حیاتی برای حفظ پایداری تولید و جلوگیری از تشدید ناترازی در سال‌های پیش‌رو است.
از تجربه‌های جهانی کشورهایی که با افت فشار میدان و رشد مصرف مواجه بودند میشه نتیجه گرفت که مدیریت تقاضا همراه با سرمایه‌گذاری در توسعه تولید و بهینه‌سازی انرژی راه‌گشا است. ایران هم می‌تواند با اصلاح در ساختار تعرفه تشویق بهینه‌سازی ساختمان‌ها، نوسازی موتورخانه‌ها، استفاده از منابع جایگزین و ذخیره‌سازی گاز، به کنترل ناترازی در کوتاه‌مدت و تقویت پایداری در بلندمدت کمک کند.