تلویزیون در روزهایی که در آستانه نوروز و همزمانی آن با ماه رمضان پیش رو داشت، موقعیت دشواری را تجربه کرد؛ چراکه به اعتقاد یک منتقد، «سلبریتی زدایی» را در دستور کار قرار داده بود و نکته اینجاست که عادت دادن مخاطب به نبود سلبریتی ها کار سختی است. اما در نهایت پرسش اینجاست آیا تلویزیون توانست با این اقدام، جایگزین مناسبی را برای این بِرندها و چهره های شناخته شده اش معرفی کند؟ و آیا هزینه ای که پیشتر صرف حضور چهره ای شناخته شده و به اصطلاح سلبریتی در قاب تلویزیون می شد، حالا صرف محتوا می‌شود؟
محمدتقی فهیم، منتقد سینما وتلویزیون، در گفت‌وگو با ایسنا، درباره‌ خروجی تلویزیون در برنامه‌های تحویل سال که در ادامه با مناسبت رمضان هم هم‌زمان شد، بر این باور است: شرایطی که در جامعه از نظر سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شاهد بودیم، همه بارِ فعالیتِ رسانه‌ای مانند صداوسیما را بیشتر کرد تا بتواند اوضاع را طوری مدیریت کند که هم در بخش اطلاع‌رسانی و هم فرهنگ‌سازی و کادرسازی، اقداماتی انجام دهد که بشود لااقل بر شرایط فائق آید. اما مسئله مهمی که وجود داشت، اینکه سازمان صداوسیما به افراد جدی احتیاج داشت. از این نظر سال سختی برای رسانه‌ای مثل تلویزیون بود.
برنامه هایی که کم جان بودند
به اعتقاد این منتقد، تلویزیون اصلی‌ترین رسانه‌ای است که هم می‌تواند جامعه را ملتهب و منجر به اتفاقاتی کند که جبران ناپذیر باشد و هم از سوی دیگر می‌تواند بحران شکن باشد و مخاطبان را به آرامشی نسبی برساند؛ «این مسائل منجر به این شد که تلویزیون در این شرایط فرصت برنامه‌های غنی‌تر برای نوروز و به ویژه رمضان را کمتر داشته باشد. لذا با برنامه‌هایی مواجه هستیم که ضعیف و کم جان بوده و هستند.»
عادت کردن مخاطب به نبود سلبریتی‌ها کار سختی بود
این منتقد درباره برنامه‌های تحویل سال و خروجی آن نسبت به سال‌های گذشته که یکی از غایبان مشهود آن سلبریتی‌ها بودند، گفت: تلویزیون در برنامه‌های پلاتویی و تحویل سال و برنامه‌های خاص مذهبی رمضان ظاهرا چیزی از برنامه‌های سال‌های گذشته کم نداشت اما مهم جذابیت و چگونه ارائه دادن آنها بوده و هست. به هر حال تلویزیون دوره گذاری در پردازش به این موضوعات داشته و مخاطبان انتظارات دیگری دارند. از سویی عادت کردن مخاطب به نبود سلبریتی‌ها که همیشه جنجال برانگیز بوده‌اند و حالا از تلویزیون دور شده‌اند کار سختی بود و شکل برنامه‌سازی را هم در این رسانه سخت کرده بود. تلویزیون سلبریتی‌زدایی کرده و نیروهایی را جذب کرده است که جای آنها را پر کنند. در سال‌های گذشته ما می‌شنیدیم به عنوان مثال فلان سلبریتی تقاضای ۵۰ سکه کرده، حالا تلویزیون در این مدت تصمیم گرفته هزینه سلبریتی را پرداخت نکند و به جای آن هزینه محتوا پرداخت کند.
تلویزیون بودجه سلبریتی‌ها را به محتوایش می‌دهد؟
فهیم درباره حضور چهره‌ها در تلویزیون معتقد است: فی النفسه ماهیت کار رسانه بحث چهره و محبوب بودن است. اگر ما این فاکتور را نادیده بگیریم اساسا مخاطبی دیگر وجود نخواهد داشت تا تلویزیون تماشا کند. بنابراین شهرت و کاریزما داشتن افرادی که از طریق تلویزیون به خانه‌های مردم می‌آیند، بسیار دارای اهمیت بوده است. تلویزیون نباید ترس از این داشته باشد که کسی در این رسانه محبوب شود. همه اینها نیاز به دقت‌ها و مراقبت‌هایی است که از ابتدا باید صورت بگیرد. آن اتفاقی که در تلویزیون این روزها افتاده و ما شاهد کم رمقی برنامه‌ها هستیم، به این دلیل است که جای افراد مشهور در تلویزیون خالی است.
او تاکید کرد: نباید شهرت و محبوبیت را مذموم بشماریم؛ این اتفاق خطرناک است. رسانه دیگر رسانه ۱۵ سال پیش نیست. هم باید اطلاع رسانی کند، به این معنا که مرجعیت رسانه‌ای خودش را نه تنها حفظ کند بلکه افزایش هم بدهد و این کار ساده‌ای نیست. از طرفی فرهنگ‌سازی هم در درازمدت لازم است، چیزی که تلویزیون در این بخش‌ها دچار خدشه شده است، درجا می‌زند و کم‌تحرک است. این وضعیت صدا و سیما نیاز به ترمیم و آدم‌های خودش دارد.
مجریان تحویل سال کار را راه انداختند اما ما نیاز به آدم‌های محبوب داریم
او اشکال رسانه‌ها در ایران را نبود قهرمان در آن عنوان کرد و در این زمینه توضیح داد: ما در ایران خبرنگاری که به دلیل قلمش، افکار و قدرت چالشی‌اش مشهور باشد، نداریم. این ضعفی است که ما در ایران داریم و این در حالی است که در دنیا این افراد وجود دارند و به عنوان قهرمان رسانه معروف اند. فکر می‌کنم این رویکرد تلویزیون نسبت به حذف افرادی که به دلیل ظاهر و جذابیت‌های بیانی دنبال پول کلان هستند، کار اصولی است؛ در دنیا هم این کار انجام می شود و رسانه به کسی باج نمی‌دهد. البته باید جایگزینی برای این رویکرد وجود داشته باشد؛ چرا که در غیر این صورت مخاطبان از دست می‌روند. به عنوان مثال اگر تلویزیون به جای «خندوانه» جایگزینی نداشته باشد، دیگران این میدان را تصاحب خواهند کرد.
«ما نیاز به آدم‌های محبوب رسانه‌ای در تلویزیون داریم و باید به آنها توجه کرد. امسال در برگزاری سال تحویل مجریان خوبی بودند و از عهده کار برآمدند و کار را راه انداختند اما اینها کفایت نمی‌کند و ما باید از کار راه انداختن عبور کنیم، بلکه برای ساختن جهان مورد نظرمان در اذهان مخاطبانمان بیشتر باید فکر کنیم، تا اتفاقات بهتری بیفتد.»
وضعیت سریال‌های نوروزی: نون خ دیده می‌شود/ آتش و باد کهنه است
این منتقد در بخش دیگری از این گفت‌و‌گو درباره وضعیت سریال‌های تلویزیون در این نوروز و رمضان یادآور شد: سریال نون خ به خوبی دیده می‌شود؛ علت آن هم این است که سه فصل آن ساخته شده و مخاطبان پیش زمینه‌ای از آن دارند و ضمن اینکه توانسته شاکله خود را حفظ کند و برای فصل چهارم اتفاق جدیدی رقم بزند. اما کهنگی پرداخت به سریال آقای مجتبی راعی (آتش و باد) لطمه زده است. این سریال در محتوا اتفاق خوب و کار ارزشمندی است که به دوره مشروطیت و بحث ارباب رعیتی پرداخته اما پرداخت آن نو نیست و مخاطب فکر می‌کند بارها این صحنه‌ها را دیده و درواقع نوگرایی در آن به چشم نمی‌خورد.
شکل سنتی تولید باید در تلویزیون درهم شکسته شود
او در ارتباط با سریال‌های شبکه نمایش خانگی که این روزها مخاطبان بسیاری را با خود همراه کرده است، نیز عنوان کرد: بحث سرمایه و پول چیزی است که موضوع کوچکی نیست. در بحث شبکه نمایش خانگی ما با یک خصوصی‌گرایی روبه رو هستیم که کارفرمای فردی دارد و مهم تر از آن بازگشت سود و سودآوری برای آنها مطرح است. لذا به تمهیدات مختلفی دست می‌زنند از جمله به کارگیری ابزار نوتر و جدی‌تر تبلیغات هم مطرح است. در تلویزیون این شکل سنتی تولید باید درهم شکسته شود. باید سردمداری تهیه کنندگانی که به دنبال پولدار شدن از طریق کارهای درون‌سازمانی هستند، شکسته شود. در بخش خصوصی سرمایه گذار و تهیه کننده در یک چارت تولید به دنبال بازگشت سرمایه و سودآوری است که اگر برنگردد شکست می‌خورند ولی در تلویزیون تهیه کننده به دنبال رفع و رجوع کار و جلب رضایت مدیر بالادستی است. بنابراین مخاطب نادیده گرفته می‌شود و همه زد و بندها پیرامون این است که به اندازه لازم دستاوردی نداشته باشند. اما در بخش شبکه نمایش خانگی اینگونه نیست؛ عبور از خط قرمزها و شکستن محدودیت‌ها و تابوها و ممیزی‌های سلیقه‌ای به شبکه نمایش خانگی کمک می‌کند که کارهای جذاب تری داشته باشند.
فیلم‌های فجری که از تلویزیون پخش شدند ماهیت تلویزیونی داشتند
فهیم درباره اقدام تلویزیون مبنی بر پخش برخی فیلم‌های جشنواره فجر نیز اینگونه عنوان کرد: این فیلم‌ها اساسا فیلم‌های تلویزیونی بودند اما چون به تازگی تولید شدند چه بهتر است که از تلویزیون پخش شوند. چراکه اساسا اگر یک فیلم برای پرده سینما تولید شده بود، اشکال است که برای اولین بار از تلویزیون پخش شود. بنابراین ۸۰ درصد تولیدات سینمای ما اساسا تلویزیونی هستند و حتی برای قاب تلویزیون تولید می‌شوند و حتی تولیدکنندگان آنها هم تلویزیونی هستند. به هر حال پخش سه فیلم جدید ایرانی می‌تواند بخشی از رضایت مخاطب را جلب کند. اما فراموش نکنیم ما تا وقتی که فیلم تلویزیونی برای سینما می‌سازیم و بعد قرار است در سینما مخاطب بیاورد با این کار یک راه منجر به شکست را طی می‌کنیم. من اگر یک مدیر تلویزیون بودم ۵۰ درصد فیلم هایی که برای سینما تولید می‌شوند اما در اصل ماهیت تلویزیونی دارند را برای پخش تلویزیونی انتخاب می‌کردم.