گروه اجتماعی - همیشه تصور بر این است که معمولا آلودگی هوای شهرهای بزرگ در فصول سرد و به دلیل وارونگی دما اتفاق می افتد. شهر تهران یکی از شهرهایی است که همواره در پاییز و زمستان با آلودگی هوا دست و پنجه نرم می کند و هوای اغلب روزهای سرد در این شهر ناسالم اعلام می شود.
اما چند سالی است که در فصول گرم و حتی تابستان ها نیز هوای شهر تهران برای گروه های حساس ناسالم تشخیص داده می شود. دلیل آلودگی هوا در روزهای گرم سال، آلاینده ای به نام ازون است.
ازون چیست؟
گاز ازون از سه اتم اکسیژن تشکیل شده است و وجود آن در اتمسفر زمین برای جلوگیری از ورود اشعه ی فرابنفش خورشید بسیار ضروری است. به این نوع ازون که در استراتوسفر قرار دارد، اصطلاحا ازون خوب می گویند. از ازون در کاربردهای صنعتی نیز استفاده می شود.
اما نوعی دیگر از ازون در سطح زمین وجود دارد که به عنوان آلاینده شناخته می شود. این ترکیب از واکنش های شیمیایی ترکیبات آلی فرّار و اکسیدهای نیتروژن در حضور نور خورشید بوجود می آید. از آنجا که این گاز تاثیرات مخربی بر سیستم تنفسی انسان و جانوران و همچنین بافت گیاهان دارد، به عنوان یک آلاینده ی خطرناک شناخته می شود. باید توجه داشت که آلاینده ی ازون در چگالی های پایین بدون بو و رنگ است و معمولا در تابستان ها امکان تشکیل آنها بیشتر است. هرچه گرما و شدت تابش نور خورشید بیشتر باشد، ازون بیشتری تولید خواهد شد. به همین علت ظهرهای تابستان از جمله مواقعی است که میزان غلظت ازون موجود در شهرهای آلوده به حداکثر خود می رسد.
عوامل تولیدکننده ازون در سطح زمین
همانطور که گفته شد، ازون موجود در سطح زمین از واکنش اکسیدهای نیتروژن و ترکیبات آلی فرّار (VOCها) در کنار نور خورشید بوجود می آید. این ترکیب ها عمدتا از اگزوز خودروها خارج می شوند و منشاء اصلی آنها احتراق سوخت های فسیلی است، مخصوصا زمانی که سوخت بطور کامل نمی سوزد. بنابراین می توان گفت که آلاینده ی ازون یک آلاینده ی ثانویه است که از واکنش سایر آلاینده ها بوجود می آید.
در کنار خودروها، کارخانه های صنعتی و شیمیایی، نیروگاه ها، پمپ بنزین ها و… نیز از جمله تولیدکننده های آلاینده هایی هستند که در نهایت در تابستان و فصول گرم به ازون تبدیل می شوند.
آلاینده ازون چه خطراتی برای سلامت انسان دارد؟
ازون نیز مانند سایر آلاینده های موجود در هوا بر سیستم تنفسی انسان تاثیر منفی می گذارد. این آسیب ها ممکن است خود را به صورت سرفه مزمن، سوزش بینی و گلو، سوزش چشم، سردرد، حالت تهوع، خستگی، آلرژی و حساسیت و سایر بیماری ها و ناراحتی‌های مرتبط با دستگاه تنفسی نشان دهد.
آسیب‌های ناشی از در معرض ازون بودن برای افراد دارای بیماری زمینه ای از جمله بیماران تنفسی و قلبی، افراد مبتلا به آسم، بیماری های خاص ژنتیکی، کودکان، سالمندان و زنان باردار و افرادی که به مدت طولانی در فضای آزاد هستند بیشتر است. از آنجا که آلاینده ی ازون رنگ ندارد، شاید بسیاری از افراد متوجه وجود آن در محیط نشوند و این موضوع می تواند باعث شود که مراقبت کمتری از خود داشته باشند یا در روزهای آلوده ی تابستان، زمان بیشتری را در محیط بیرون و در معرض ازون بگذرانند.
عوارض آلاینده ی ازون بر سلامت انسان
غیر از موارد گفته شده در بالا، ازون می تواند عوارض خطرناکی بر سلامت افراد حساس داشته باشد. این آلاینده ممکن است باعث سختی در تنفس و احساس درد در قفسه سینه شود. همچنین با ملتهب کردن مجاری و دتسگاه تنفسی موجب بروز تنگی نفس در افراد شود. عفونت ریه از دیگر عوارضی است که ممکن است افراد در معرض ازون به آن مبتلا شوند.
همچنین بیماران آسمی دچار تعداد حملات بیشتری خواهند شد و بیماری آنها تشدید می شود. حتی ممکن است افرادی که به آسم مبتلا نیستند دچار علائم این بیماری شوند.
میزان ازون در هوای شهر تهران
تهران یکی از آلوده ترین شهرهای جهان در فصول سرد سال است. اما اخیرا این شهر در تابستان و روزهای گرم سال نیز دچار آلودگی با ازون شده است. هر ساله میزان غلظت آلاینده ی ازون موجود در هوای تهران افزایش داشته است و حتی به مرز خطرناکی رسیده است.
علاوه بر عوامل تولیدکننده آلاینده ی ازون، در تهران به دلیل وجود ناوگان حمل و نقل فرسوده و خودروهای دیزلی قدیمی، میزان تولید ازون روز به روز بیشتر شده است.
هشدارهایی که باید جدی گرفت
دکتر علیرضا رحمتی معاون مدیرکل و رئیس اداره محیط زیست استان تهران در مصاحبه با یک برنامه رادیویی درباره نوع آلودگی‌ها در شش ماه اخیر گفت: در کلانشهرها به ویژه شهر تهران تصور مردم بر این است که ما فقط در شش ماه دوم با آلودگی هوا مواجه هستیم اما در شش ماه اول هم دو نوع آلودگی داریم.
وی افزود: یک آلودگی در شش ماه اول سال مربوط به گرد و غبار است که در نقاط مختلف به خصوص شرق کشور دیده می‌شود که این از نوع فیزیکی گرد و غبار است اما یک نوع آلودگی سمی و شیمیایی هم داریم که در شش ماهه اول سال اتفاق می‌افتد و نامرئی است چون وجود خارجی ندارد و مردم فکر می‌کنند هوا پاک است درصورتیکه نوع آلودگی که در شش ماهه اول سال وجود دارد آلودگی از نوع ازن است که نامرئی است و باعث اثرات ریوی و تنفسی بر انسان دارد.
رحمتی تصریح کرد: شهروندانی که بیشتر به ارتفاعات سفر می‌کنند باید بدانند که وسط روز کمتر درمعرض آفتاب قرار بگیرند تا دچار عوارض این نوع آلودگی که بیشتر هم پوستی و بهداشتی است نشوند.
معاون مدیرکل و رئیس اداره محیط زیست استان تهران اظهار کرد: ترکیبات فرار کربنی در سطح شهر ناشی از فعالیت پمپ بنزین‌ها و سوخت ناقص خودروها بخصوص اتوبوس‌ها باعث احتراق ناقص و آلودگی هوا با انواع عوارض ریوی و تنفسی و پوستی می‌شود.
وی گفت: ما هفته گذشته اوج آلودگی با ازن را داشتیم و میزان آلاینده تا حد زیادی بالا رفته بود و مردم هم تصور می‌کردند هوا آلوده نیست و این آلودگی در زمان اوج تابش خورشید از ۱۰ صبح تا ساعت ۱۶ بعد از ظهر اتفاق می‌افتد.
رحمتی اظهار کرد: شهروندان به دلیل آلودگی هوا با ازن و انتشار ترکیبات فرار در سطح شهر از تردد در این ساعات جدا خودداری کنند تا دچار مشکلات تنفسی و بهداشتی نشوند.
وی افزود: کاهش عمر و کاهش کیفیت و ابتلا به انواع سرطان‌ها و سکته‌های مغزی و بیماری‌های مختلف ناشی از همین آلودگی هوا است که به صورت مستقیم بر جسم و روح و روان انسان تاثیر می‌گذارند و باید در سیاستگذاری‌های کلان دیده شود و از مسئولان می‌خواهیم که این موضوع را به عنوان اولویت کاری خودشان قرار دهند.