ضرورت لغو معافیت های تحریمی موجود برای پیشبرد پروژه چابهار در بخشنامه اخیر دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا علیه ایران، دهلی نو را سرگردان کرده است. وزیرخارجه ایران می گوید تهران می‌داند که مشورت های دهلی نو و واشنگتن ادامه دارد و این هند است که باید تصمیم خود را بگیرد.
به گزارش سیاست خارجی ایرنا، دونالد ترامپ ۷۸ ساله برای دومین بار به کاخ سفید بازگشته است. حضور دوباره او در کاخ سفید هرچند برای رای دهندگانی که او را پس از یک وقفه چهارساله دوباره به راس قدرت بازگرداندند خوشایند به نظر می‌رسد اما برای جامعه جهانی حتی برای کشورهایی که در غرب آسیا یا اروپا به نوعی متحدان و دوستان سنتی واشنگتن به حساب می آیند دلهره آور و تا حدودی ترسناک است.
نخستین دور حضور دونالد ترامپ در کاخ سفید ( ۲۰۲۱-۲۰۱۷) به تجربه گران سنگی برای بسیاری از رقبا و حتی رفقای ایالات متحده در صحنه جهانی تبدیل شد و امروز جامعه جهانی کم و بیش می داند که با چه رویکردهایی در کاخ سفید، روبه رو است. در حوزه سیاست خارجی و روابط میان آمریکا و سایر کشورها با توجه به تجربه دولت اول ترامپ می توان چند انتظار از او داشت:
۱. عدم ثبات در سیاست خارجی: ترامپ به اتخاذ رویکرد غیرقابل پیش‌بینی‌ در سطح جهانی شناخته شده است. کشورهای دیگر ممکن است با عدم قطعیت در سیاست‌های آمریکا مواجه شوند که می‌تواند منجر به بی‌ثباتی در روابط بین‌المللی شود.
۲. افزایش ملی‌گرایی: سیاست‌های ملی‌گرایانه ترامپ ممکن است به افزایش تنش‌ها و رقابت‌های اقتصادی و سیاسی بین کشورها منجر شود و همکاری‌های بین‌المللی را تحت تأثیر قرار دهد.
۳. تضعیف نهادهای بین‌المللی: ترامپ در دوران ریاست‌جمهوری خود انتقادات شدیدی به نهادهای بین‌المللی مانند سازمان ملل و ناتو داشت. بازگشت او به قدرت این نهادها را تحت فشار بیشتری قرار می‌دهد و همکاری‌های چندجانبه را تضعیف می‌کند.
۴. تشدید تنش‌ها با کشورهای خاص: ترامپ به طور خاص رویکرد سختگیرانه‌ای نسبت به چین و ایران داشت. در سایه بازگشت او به کاخ سفید تشدید تنش‌ها و بحران‌ها با این کشورها و البته کشورهایی که به نوعی رابطه سیاسی و تجاری حسنه ای با تهران و پکن دارند محتمل ترین گزینه است که نشانه هایی از آن تاکنون دیده شده است.
۵. تغییر در سیاست‌های تجاری: ترامپ برای رسیدن به اهداف سیاسی و اقتصادی خود به آنچه که به جنگ تعرفه ها شهرت یافته متوسل شده و این موضع می‌تواند به جنگ‌های تجاری و آسیب به اقتصاد جهانی منجر شود.
قریب به دو ماه پس از بازگشت به کاخ سفید، ترامپ با ارائه طرح هایی مانند الصاق گرینلند به املاک ایالات متحده یا کوچ اجباری مردم فلسطین به اردن و مصر و همچنین امضای بخشنامه ای برای اجرای سختگیرانه سیاست فشار حداکثری علیه ایران، جهان را دچار سردرگمی کرده است.
هند میان تنش ایران و آمریکا گرفتار شد
دونالد ترامپ در تاریخ ۱۷ بهمن ۱۴۰۳، با امضای یک بخشنامه ریاست‌جمهوری در حوزه امنیت ملی، اعلام کرد که دولت او کارزار فشار حداکثری علیه ایران را با جدیت بیشتری پیگیری خواهد کرد. این سند تصریح می‌کند که وزیر امور خارجه ایالات متحده موظف است معافیت‌های تحریمی را اصلاح یا لغو کند، به‌ویژه آن‌هایی که به ایران هرگونه تسهیلات اقتصادی یا مالی ارائه می‌دهند؛ از جمله معافیت‌های مرتبط با پروژه بندر چابهار ایران.
در میان جزئیات بیشمار این سند که با هدف در کنج قرار دادن سیاسی و اقتصادی ایران طراحی شده، دو بخش مربوط به رابطه تجاری ایران با چین و هند بیشترین واکنش ها را به دنبال داشته است.
وب‌سایت South China Morning Post (SCMP) در گزارشی در این باره می‌نویسد: «تصمیم دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده برای اعمال مجدد تحریم‌های شدید علیه ایران، سایه بلندی بر سرمایه گذاری جاه طلبانه هند در بندر چابهار، یک دروازه تجاری کلیدی در جنوب ایران، انداخته است. این بخشنامه ترامپ به نماینده ایالات متحده در سازمان ملل متحد دستور می دهد تا با متحدان کلیدی خود برای تکمیل مکانیسم ماشه (بازگرداندن تحریم ها و محدودیت های بین المللی علیه ایران) همکاری کند و ایران را به خاطر «نقض پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای» پاسخگو کند.»
پس از اعلام این بخشنامه از سوی ترامپ، نارندرا مودی، نخست وزیر هند در قالب سفری از پیش تعیین شده به کاخ سفید رفت اما براساس گزارش های منتشر شده در این سفر او و رئیس جمهور جدید آمریکا درباره معافیت تحریمی هند در پروژه چابهار گفت و گویی نداشته اند. در چنین شرایطی می توان گفت که سرنوشت پروژه ۳۷۰ میلیون دلاری هند در جنوب ایران فعلا در هاله ای از ابهام قرار دارد.
در بخش دیگری از گزارش (SCMP) آمده است: هند قبلا به منظور نمایش نقش خود در ارسال کمک های بشردوستانه به افغانستان و ایجاد یک مسیر تجاری جایگزین آسیای میانه برای دور زدن پاکستان، معافیت تحریم های ایالات متحده را برای چابهار دریافت کرده بود. با این حال، موضع سختگیرانه مجدد ترامپ تردیدهایی را در مورد آینده این معافیت ایجاد می کند و سرمایه گذاری های استراتژیک و مالی هند در بندر را به خطر می اندازد.
هارش پنت، استاد روابط بین الملل در کینگز کالج لندن به این رسانه گفت: هر گونه لغو معافیت از تحریم های ایالات متحده علیه چابهار مطمئنا تأثیر جدی بر پروژه این بندر خواهد داشت. هند سرمایه گذاری قابل توجهی در این پروژه کرده و برای خطوط اتصالی هند در سطح منطقه بسیار مهم تلقی می شود.
دهلی نو تاکنون موضع گیری رسمی در مورد تأثیر بخشنامه اخیر ترامپ بر بندر چابهار که به عنوان یک دروازه تجاری مهم استراتژیک که هند را به افغانستان، آسیای مرکزی و چندین کشور اروپایی متصل می کند، نداشته است. در گزارشی در روزنامه هندوستان تایمز به نقل از مقامات ناشناس آمده که مقامات هندی در حال ارزیابی اظهارات ترامپ هستند و امیدوارند که این بندر واجد شرایط مهلت دولت او به معافیت های تحریمی باشد.
چابهار، سوژه چند دهه تلاش هند
برای هند، پروژه چابهار از اهمیت استراتژیک برخوردار است. هند با صنعت تولیدی پررونق ۶۰۰ میلیارد دلاری خود، برنامه هایی بلندپروازانه برای تجارت نزدیک تر با همسایگان داخلی خود در غرب دارد، اما روابط خصمانه با پاکستان به این معنی است که هند نمی تواند به راحتی از مسیرهای زمینی استفاده کند.
با سرمایه گذاری در بندر چابهار، هند از رویارویی با پاکستان اجتناب می کند و می تواند کالاها را ابتدا به ایران و سپس از طریق شبکه های ریلی یا جاده ای به افغانستان و کشورهای محصور در خشکی مانند ازبکستان و قزاقستان منتقل کند. یکی از مقامات هندی حتی اشاره کرده که با این روش می توان کالاهای هندی را به مناطقی در خاک روسیه رساند.
چابهار برای هند یکی از محورهای سیاست های همسایگی آن است؛ نوعی دروازه طلایی برای فرصت های سرمایه گذاری بیشتر در غرب و آسیای مرکزی. این بندر در حال حاضر بخش مهمی از پروژه کریدور تجاری بین المللی شمال-جنوب (INSTC) منطقه را تشکیل می دهد که هدف آن اتصال شهرهای بزرگ مانند مرکز مالی هند، بمبئی و باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان، از خاک ایران و از طریق مسیرهای کشتی، جاده ای و راه آهن است. کریدور تجاری بین المللی شمال-جنوب که مسیر ارزان تر و سریع تری را برای تجارت با آسیای میانه به هند ارائه می دهد، نیز تحت تأثیر تحریم های ایالات متحده علیه روسیه و ایران قرار گرفته است.
برخی از تحلیلگران می گویند که پروژه چابهار رقیبی برای تجارت چین با پاکستان است. تنها با فاصله زمانی چهار ساعته در شرق بندر چابهار، بندر گوادر پاکستان قرار دارد که تا حدی توسط توسعه دهندگان چینی کنترل می شود که از سال ۲۰۱۵ حدود ۱.۶۲ میلیارد دلار برای ارتقای آن هزینه کرده اند.
دهلی نو در سال ۱۳۹۵ برای توسعه این بندر که در نزدیکی مرز ایران با پاکستان قرار دارد، با تهران توافق کرد. هند پیش از این در توجیه این قرار داد استدلال کرده بود که از آنجایی که پاکستان به هند اجازه انتقال کمک ها به افغانستان از طریق خاک خود را نداده، هند مجبور شده به دنبال مسیر جایگزین باشد. بدین ترتیب ایده توسعه بندر چابهار به عنوان تمرکز بر یک مسیر تجاری جدید در آسیای میانه که پاکستان را دور می زند، مطرح شد.
در اردیبهشت ماه ۱۴۰۳، یک قرارداد بلندمدت برای توسعه بیشتر این بندر بین بندر جهانی هند (IPGL) و سازمان بندر و دریانوردی ایران امضا شد. این توافق بلندمدت با هدف تسهیل توسعه بلندمدت ترمینال شهید بهشتی در چابهار بود، جایی که عملیات توسط یک شرکت تابعه دولتی هند گلوبال پورت لیمیتد (IGPL) اداره می شود. این شرکت قصد دارد ۱۲۰ میلیون دلار برای تجهیز بیشتر ترمینال سرمایه گذاری کند و هند یک پنجره اعتباری ۲۵۰ میلیون دلاری را برای بهبود زیرساخت های اطراف چابهار ارائه کرده است.
در کلیت ماجرا هند و ایران، چابهار را به عنوان مرکز این توافق می بینند که به شرکت های کشتیرانی اجازه می دهد از مسیر جایگزینی استفاده کنند که از خلیج فارس حساس و شلوغ و تنگه هرمز عبور می کند. این بندر همچنین در برنامه های بلندپروازانه هند برای ایجاد ارتباطات و روابط تجاری بیشتر با ایران، افغانستان و کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه کلیدی است.
چالش چند وجهی مودی با ترامپ
هارش پنت، استاد روابط بین الملل در کینگز کالج لندن به (SCMP) گفت: «ترامپ بار دیگر به اجرای سیاست فشار حداکثری بر ایران باز می گردد و هدف نیز منزوی سازی ایران است. ترامپ احتمالا برخلاف دولت اول خود تمایلی به اعطای معافیت تحریمی به هند در خصوص بندر چابهار نداشته باشد.»
آیا ایالات متحده می تواند هند را به دلیل این توافق تحریم کند؟
الجزیره در پاسخ به این پرسش می نویسد: ایالات متحده در گذشته دو بار - در سال های ۱۹۷۴ و ۱۹۹۸ - پس از انجام آزمایش های هسته ای توسط دهلی نو، تحریم های محدودی را علیه تشکیلات علمی هند اعمال کرده است.
از زمان پایان جنگ سرد، هند و ایالات متحده روابط خود را به طور قابل توجهی تقویت کرده اند و امروز یکدیگر را به عنوان نزدیکترین شرکای استراتژیک به حساب می آورند. اگرچه هند رسما هیچ تحریم اعمال شده علیه کشورها را به رسمیت نمی شناسد مگر اینکه توسط سازمان ملل تأیید شده باشد، اما در بیشتر موارد با تحریم های تحت رهبری ایالات متحده علیه ایران همراه بوده است.
تا چند سال پیش، هند ایران را در زمره تامین کنندگان اصلی نفت خود به حساب می آورد. با این حال، از سال ۲۰۱۸، زمانی که دونالد ترامپ، رئیس جمهور وقت ایالات متحده، از توافق هسته ای ایران خارج شد و تحریم های سختی را علیه تهران دوباره اعمال کرد، هند خرید نفت ایران را باطل کرده است.