کد خبر: 5843 | صفحه ۲ | سیاست روز | تاریخ: 09 اسفند 1401
معمار روابط ایران و روسیه کیست؟
بعد از انقلاب اکتبر روسیه و پیروزی بلشویکها لنین دست دوستی به سوی ایران دراز کرد و علیقلی مسعود انصاری ملقب به مشاورالممالک، وزیر امور خارجه ایران به نمایندگی از رضا شاه، پادشاه جدید ایران به روسیه رفت و پس از رایزنیهای سیاسی و دیپلماتیک «پیمان مودت و دوستی» را در سال ۱۹۲۱ با کمونیستهای بلشویک امضا کرد و نام خود را به عنوان معمار روابط جدید ایران و روسیه ثبت کرد.
او این پیمان را چهار روز بعد از کودتای سیاسی و نظامی رضا و سید ضیاءالدین طباطبایی که در سوم اسفند ۱۲۹۹ اتفاق افتاد، امضا کرد.
ولادیمیر لنین رهبر انقلاب روسیه پس از پیروزی انقلاب اکتبر سخنرانی قرایی کرد. او در سخنرانیش درباره ایران گفت: «رفقا، برادران و خواهران، وقایع عمده در خاک روسیه در جریان است. خاتمه مجازات خونینی که از برای تقسیم کردن ممالک دیگران شروع شده بود نزدیک میشود. ما اعلام میکنیم که عهدنامه سری راجع به تقسیم کشور ایران محو و پاره شد و همین که عملیات جنگی خاتمه یابد، قشون روس از ایران خارج میشود و حق تعیین مقدرات ایران به دست ایرانیان تأمین خواهد شد.»
جزئیات پیمان مودت
انقلاب روسیه در سال ۱۹۱۷ میلادی مصادف با ۱۲۹۶ خورشیدی رخ داد. در این دوره که مصادف بود با جنگ جهانی اول – سالهای ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸ - نگاه ایران به روسیه تغییر کرد تا آنجا که حتی پایان جنگ جهانی اول توسط قوای متفق شامل انگلیس، فرانسه، شوروی و آمریکا در تهران اعلام شد.
با پایان این جنگ، مشاورالممالک در کسوت وزیر خارجه ایران به مسکو رفت. روابط ایران و روسیه در دوره ریاست لنین بر روسیه آنقدر خوب بود که ایران «پیمان مودت» را با این کشور امضا کرد.
به گزارش ایسنا، بر اساس این پیمان تمام امتیازات استعماری دوران تزاری لغو شد. در بند لغو امتیازات استعماری چنین آمده بود: «دولت شوروی روسیه مطابق بیانیههای خود راجع به مبانی سیاست روسیه نسبت به ملت ایران مندرجه در مراسلات ۱۴ یانوار ۱۹۱۸ (۱۲۹۶) و ۲۶ ایون ۱۹۱۹ (۱۲۹۷) یک مرتبه دیگر رسما اعلان می کند که از سیاست جابرانه که دولتهای مستعمراتی روسیه که به اراده کارگران و دهاقین این مملکت سرنگون شدند نسبت به ایران تعقیب می کردند قطعا صرف نظر می کند. در بند سوم نیز لنین برخی شهرهای تصرف شده توسط روسیه تزاری را به ایران بازگرداند: «دولتین معظمتین متعاهدتین رضایت میدهند که سرحد مابین ایران و روسیه را مطابق تعیین کمیسیون سرحدی ۱۸۸۱ (۱۲۵۹) تصدیق و رعایت نمایند. ضمنا به واسطه عدم میلی که دولت شوروی روسیه از استفاده از ثمره سیاست غاصبانه دولت تزاری سابق روسیه دارد از انتفاع از جزائر آشوراده و جزائر دیگری که در سواحل ولایت استرآباد ایران واقع میباشند صرف نظر کرده و همچنین قریه فیروزه را با اراضی مجاوره آن که مطابق قرارداد ۲۸ مای ۱۸۹۳ – هفت خرداد ۱۲۷۲ - از طرف ایران به روسیه انتقال داده شده است به ایران مسترد میدارد.
دولت ایران از طرف خود رضایت میدهد که شهر سرخس معروف به سرخس روس یا سرخس کهنه با اراضی مجاور آن که منتهی به رودخانه سرخس میشود در تصرف روسیه باقی بماند. لنین همچنین از دریافت وامهای با بهره روسیه به ایران صرف نظر کرد و به علت استعمارگرایانه بودن، آن را پس نگرفت. در بند هشتم قرارداد دوستی ایران و روسیه چنین آمد: «دولت شوروی روسیه انصراف قطعی خود را از سیاست اقتصادی که حکومت تزاری روسیه در شرق تعقیب مینمود و به دولت ایران نه از دیدگاه توسعه اقتصادی و ترقی ملت ایران بلکه برای اسارت سیاسی ایران پول میداد اعلان می کند.
با گرم شدن روابط ایران و روسیه، دربار ایران در کنار پیمان مودت از حکومت روسیه درخواست کرد از سوسیالیستهای گیلان حمایت نکند.
تا سال ۱۹۲۴ - ۱۳۰۲ - که ولادیمیر لنین در قید حیات بود و رهبری روسیه را بر عهده داشت، تقریبا هیچ تنشی میان ایران و روسیه وجود نداشت. در این دوره رضا شاه قدرت عمده ایران را در دست داشت و جنگ جهانی اول نیز پایان یافته بود و اختلافات کوچکی بر سر امتیاز دریای شمال و ماجرا لیانازوف وجود داشت که البته رضا شاه ترجیح داد با لغو کل قرارداد ماجرا را فیصله دهد و دارایی خانواده لیانازف در ایران بابت اجارهبهای عقب افتادهشان گرفته شد.